با زیست بوم یا بیوم آشنا شوید!
زیست بوم یا بیوم چیست؟
زیستبوم یا بیوم به مناطق زندگی تمام گیاهان، حیوانات و سایر موجودات با شرایط طبیعی محیط در یک منطقه ویژه گفته میشود. یک زیستبوم با انواع حیات جانوری مشخص با توجه به موقعیت، شرایط آب و هوائی، عرض جغرافیائی و ارتفاع تعیین میشود.
اکوسیستم چیست؟
اکوسیتم مجموعه ای از موجودات زنده در یک سکونتگاه است که در آن هر موجود زنده در نوعی رابطه با نوع خود و همینطور با موجودات دیگر و با بسترهای غیر ارگانیک قرار دارد. این مفهوم با نظام های پیچیده با تغییر, با عناصر اورگانیک و غیر ارگانیک هر دو و با تعداد فراوان عاملین و اشکال ارتباط پیدا میکند.
اصطلاح اکوسیستم نخستین بار توسط تانسلی (۱۹۳۵) در ارتباط با تحقیقاتی که در زمینة جغرافیای انگلیس انجام میداد، به کار رفت، و به این ترتیب، نگرش سیستمی، عملاً به قلمرو دانش اکولوژی وارد شد. با وجود تفاوتهای بسیار در دامنه، ساختار، پویایی، و روند تکاملی اکوسیستمها، با استفاده از نگرش سیستمی میتوان به قانونمندیهایی دست یافت که کلیة اکوسیستمها را در بر گیرند.
تفاوت زیست بوم و اکوسیستم
یک زیست بوم از اکوسیستمهای زیادی با جمعیت اندکی از گیاهان و جانوران به همراه شرایط محیط زندگیشان (قسمتهای طبیعی مؤثر در آنها) ساخته شدهاست. در حالی که مرزهای یک زیست بوم بوسیله آب وهوا تعیین شده مرزهای جمعیتی یک اکوسیستم با ویژگیهای طبیعی مانند:رشته کوهها یا دیواره بالائی رودخانهها از همدیگر جدا هستند. یک اکوسیستم با زیست بوم ویژه به داشتن اشکال رشد همانند گیاهان و حیوانات با عادت غذایی مشابه گرایش دارد.
زیست بوم های ایران
-
ویژگیهای آب و هوایی ایران
بازدارندگی قابل ملاحظهای به مناطقی مربوط میشود که در معرض بادهای بارانآور و نیز در کنار موانع کوهستانی قرار داشته باشند. برای شناخت بیشتر آب و هوای یک کشور ، مطالعه گردش عمومی جو کره زمین ، موقعیت جغرافیایی (قرار گرفتن ایران در عرض جغرافیایی ۴۰- ۲۵ درجه شمالی) ضرورت به نظر میرسد. تودههای هوایی که ایران را تحت تاثیر قرار میدهند به صورت زیر هستند: تودههای هوایی دریایی گرمسیری ، قارهای گرمسیری ، قارهای قطبی ، دریایی قطبی ، قارهای شمالگان و دریایی استوایی.
ورود سیستمهای پرفشار و کم فشار نیز به ایران آثار متفاوتی را اعمال میکنند، ولی آنچه که بیش از همه موجب خشکی بیش از حد فلات ایران میشود، استقرار کمربند پرفشار جنب گرمسیری است که در فصل گرم در ایران عمل میکند. بیشترین بارندگی در شمال ایران و پس از آن در غرب کشور صورت میگیرد. ارتباط آب و هوا و جنگل از چنان اهمیتی برخوردار بوده که به توزیع جغرافیایی جنگلهای ایران نیز شکل داده است.
-
ویژگیهای خاک های ایران
مهمترین عواملی که در شکلیابی خاک های ایران موثر هستند به صورت زیر هستند. تخریب طبیعی و متلاشی شدن سنگ ها که توسط تغییر دما در هنگام یخ زدن و آب شدن یخ و واکنشهای شیمیایی صورت میپذیرد. موجودات زنده مانند ریشه گیاهان ، بقایای گیاهان موجودات ذرهبینی یعنی میکروارگانیسمهای خاک. پستی و بلندی و شیب زمین در استقرار خاکها و عمل فرسایش خاک نقش دارند.
انسان نیز در تغییر و تکامل خاک نقش مهمی را ایفا میکند. به عنوان مثال ، در خوزستان و سایر نواحی که از زمان قدیم برای کشاورزی به آبیاری پرداختهاند. ضخامت رسوبها به بیشتر از یک متر رسیده است. از سوی دیگر شخم زیاد زمین ، چرای مفرط و فشار بیش از حد به خاک ، حاصلخیزی خاک را به مخاطره انداخته است. بطور کلی خاکهای ایران چهار دسته هستند: خاکهای دشتی و درهای ، خاکهای فلاتی ، خاکهای کوهپایهای شمال و جنوب البرز و خاکهای کوهستانی و تپه ماهوری.
-
ویژگیهای پوشش گیاهی ایران
پوشش گیاهی قسمت گستردهای از ایران به دلیل استقرار نواحی خشک و نیمه خشک که ناشی از حوزه عمل کمربند پر فشار جنب گرمسیری بوده ، بوجود آمده است. به دلیل ویژگیهای خاص بوم شناسی ایران ، تنوع پوشش گیاهی در ایران همواره مشاهده میشود، ولی متاسفانه عواملی مانند چرای بیرویه دامها و به زیر کشت بردن مراتع باعث از بین رفتن پوشش گیاهی شده است.
با توجه به تخریبی که در حال حاضر پوشش گیاهی ایران با آن دست به گریبان است میتوان به یک نوع تقسیمبندی در مورد پوشش گیاهی بسنده کرد. جنگلهای مرطوب و متراکم ، جنگلهای نیمه مرطوب یا نیمه خشک و تنک و نوارهای درختی و درختچهای فلات و جنوب ایران.
-
ویژگیهای جغرافیای جانوری ایران
از دیدگاه جغرافیای جانوری ، کشور پهناور ایران نمیتواند به دلیل روند تخریبی که در محیطهای طبیعی آن حاکم است به مانند گذشته متنوع باشد. به هر حال نسل بسیاری از جانوران متعلق به ایران از جمله پانتراتیگریس رو به اضمحلال رفته است، ولی میتوان به جانوران معروف ایران نظیر گاتسلا گاتسلا ، گاتسلا سوبگوتروزا ، جبیر وفلیس کائوس ، اشاره نمود. متاسفانه اجتماعهای جانوری ایران در طی قرون متمادی و حتی هزاران سال به دلیل تهاجمها و استقرار انسانی و نیز افزایش آنچه که بیش از حد تحت تاثیر قرار گرفته و به شدت از بین رفتهاند مانند سگ آبی خزر.
آنچه که بیش از حد سبب کاهش جانوران ایران شده ، در کنار شکار بیرویه ، در گذشته و حال و با اسلحه گرم ، از بین بردن جنگلها و در مجموع پوشش گیاهی مخصوصا مراتع بوده است. البته باید به توسعه شهرها ، مسائل اقتصادی و نیز خروج بسیاری از گونههای نادر ایرانی به صورت قانونی و غیر قانونی به باغ وحشهای کشورهای بیگانه و نیز پرندگان شکاری به شیخ نشینهای خلیج فارس و حتی شکارگاههای شخصی اشاره نمود.
پراکندگی زیست بوم های جهان
-
اکوسیستم های اصلی آبی
اقیانوس ها بزرگترین و پایدارترین اکوسیستمها هستند. حدود ۷۰ درصد سطح کره زمین با آب شور پوشانده شده است. زنجیرههای غذایی اقیانوسها از کوچکترین اتوتروف شناخته شده شروع و به بزرگترین حیوانات ختم میشود. زندگی دریایی به شدت تحت تاثیر عوامل فیزیکی بسیاری نظیر جریان دریایی جزر و مد ، موج ، دما ، فشار و شدت نور است. اما آشناترین خاصه فیزیکی آب دریا مواد کانی بسیار زیاد آن است.
زندگی دریایی از جهت ارتباط به این زیستگاهها عموما در سه رده پلانکتونها ، نکتونها و کف زیها طبقه بندی میشود. پلانکتونهای گیاهی سطح اقیانوسها شامل میلیاردها جلبک هستند و پلانکتونهای جانوری شامل باکتری ها ، پروتوزوئرها ، لاروها و میگوهای کوچک هستند. نکتونها شامل شناگران قوی هستند که در اقیانوسها و دریاها یافت میشوند. کف زیها شامل انواعی هستند که بر بستر دریا میخزند یا خود را به جایی میچسبانند و بر کنارهها و کف اقیانوسها زندگی میکنند.
-
زیستگاه های مرز بین خشکی و دریا
مرز بین خشکی و دریا را کمربندی از زیستگاه های متنوع و یگانه دربرمیگیرد که کنارههای صخرهای ، ساحلهای شنی ، پهنههای گلی بین جزر و مد و خورها (estuary) از این جمله هستند. خورها پیکرههایی نیمه بسته آبی هستند که در میانه آب شور و شیرین قرار گرفتهاند. دهانه رودها و خلیجهای کنارهای نمونه این گونه خورها را تشکیل میدهند. خورها پرورشگاهی برای بسیاری از نرم تنان ، ماهی ها و گونههای دیگری هستند که بیشتر عمر خود را در دوران بلوغ ، دور از ساحل میگذرانند.
-
زیستگاه های اصلی خشکی
توندرای قطبی ، شمالی ترین بیوم آمریکاست. اقلیم سرد و خاک یخ بسته مانع رشد درختهاست. در ۵۷ درجه عرض شمالی قرار دارد. علفها و جگنها بیشتر در باتلاقها و مناطقی که زهکشی ندارند یافت میشود. فراوانترین اتوتروف گلسنگی است به نام خزه گوزنی. پستانداران ساکن توندرا گوزن ، گاو عنبر ، خرس خاکستری ، خرس قطبی ، خرگوش ، گرگ ، روباه و موش قطبی است. توندرا به دلیل سادگی نسبی ساختمان اجتماع زیستی آن ، سست و در برابر تخریب آسیب پذیر است. توندرا در مناطق جنوبیتر در بلندای کوهها قرار دارد.
-
جنگل مخروطداران شمالی
بین ۵۷ – ۴۵ درجه شمالی در آلاسکا ، کانادا ، شمال آسیا و اروپا قرار دارد. اقلیم این بیوم از توندرا گرمتر و مرطوبتر است و بیشتر بارندگی در تابستان صورت میگیرد. سرو ، صنوبر ، کاج و توسکا درختان اصلی این بیوم هستند. پستانداران شامل خرگوش برفی ، سنجاب ، سمور ، گوزن و خرس سیاه است. برخی از پرندگان مهاجر در تابستانها برای تخم گذاری به این منطقه میآیند مانند مرغ منقار چلیپا.
-
جنگل معتدل برگ ریز
این بیوم بیشتر نیمه شرقی ایالات متحده ، قسمتهای وسیعی از اروپا و چین را در بر میگیرد. وضع اقلیمی مبنا در این بیوم عبارت است از زمستانهای سرد ، تابستانهای گرم و توزیع متناسب باران که میزان بارندگی را به حدود ۸۰ تا ۱۰۰ سانتیمتر در سال میرساند. شوکران شمالی ، سدر ، کاج سفید و قرمز ، ماگنولیا ، برگ بو ، بلوط ، گردو و زبان گنجشک غالب گیاهان این منطقه را تشکیل میدهند. شیر کوهی پستاندار شاخص این زیستگاه است.
-
علفزار
اجتماع علفزار ، گستره وسیعی را در سراسر مرکز آمریکای شمالی و جنوبی ، استرالیا ، آسیا و جنوب آفریقا میپوشاند. بارندگی کمتر از مناطق جنگلی است. علفهای بلند مانند علف هندی و گیاهان کوتاهتر مانند علف گاو میش ویژگی این منطقه به شمار میروند. تجزیه سریع مواد آلی در خاک علفزارها ، این بیومها را به صورت یکی از غنیترین مناطق کشاورزی جهان درآورده است.
-
بیابان
بیابان ها از زمین های بوتهزاری تشکیل شدهاند که در آنها گیاهان بسیار پراکنده هستند و بوسیله خاک لخت و شنی از هم جدا ماندهاند. بارندگی سالانه از ۲۵۰ میلیمتر کمتر است. گیاهان و جانوران این زیستگاه نسبت به ویژگیهای آن سازش یافتهاند. انواع کاکتوسها مانند کاکتوس خمرهای و چوپا گیاهان غالب این منطقه هستند. موش ، کانگورو و گربه وحشی پستانداران شاخص این منطقه هستند.
پیشنهادی: روش های جلوگیری از فرسایش خاک_ تحقیق بیوم یا زیست بوم _ دانشچی