دانشچی پورتال جامع تحقیق و مقاله، مطالب علمی و هنری ، وبگردی و…
آشنایی با گوزن ها و گونه ایرانی آن
گوزن به اعضای خانوادهٔ گوزنیان (Cervidae) در راستهٔ جفت‌سمان گفته می‌شود. آنها از رده پستاندارن و در حدود ۲۷ تا ۲۸ میلیون سال پیش از گاوسانان جدا شدند و اکنون حداقل ۹۰ گونه زنده از آنها در نقاط مختلف دنیا زندگی می‌کنند. جنس نر تمام گونه‌های گوزن به جز گوزن آبی شاخ دارد اما در بیشتر گونه‌ها جنس ماده شاخ ندارد. شاخ گوزنها تفاوت مهمی با سایر حیوانات شاخ‌دار مثل گاوسانان و کرگدن‌ها دارد. شاخ آنها دائمی نیست و هر سال می‌افتد و به جایش شاخ جدیدی می‌روید. گوزن مشک در واقع به خانواده گوزنها تعلق ندارد و عضو خانواده مستقلی به نام Moschidae است که به گاوسانان کمی نزدیکتر است تا به گوزنها.
تیره گوزن ها
از این تیره دو جنس Capereolus و Cervus در ایران وجود دارد که با مشخصات زیر از هم جدا می‌شوند.
جنس Capereolus
در این جنس دم کوتاه است بطوری که در زیر موهای بدن مخفی شده و به خوبی دیده نمی‌شود. شاخ کوتاه و بدون زایده‌های بالای چشمی است. اندازه بدن کوچکتر است.
جنسCervus
دم با رشد زیاد و کاملا واضح است. شاخ بلند و زایده‌های بالای چشمی وجود دارد، اندازه بزرگتر است.
مشخصات گوزن ها
تیره گوزنها در میان نشخوارکنندگان یگانه طایفه‌ای است که انواع بسیاری از آن در قاره اروپا مانند جانوران وحشی زندگی می‌کنند. یکی از خصوصیات عمده‌ای که گوزنها را از نشخوار کنندگان دیگر متمایز می‌کند شکل و ساختمان شاخهای این جانوران است معمولا تنها نرینه‌هایی که به سن بلوغ رسیده‌اند شاخ دارند. شاخهای گوزنها توپر و بی‌دوام هستند. شاخهای نشخوارکنندگان دیگر میان تهی و تغییر ناپذیرند، از این رو عنوان جانوران شاخ تهی یافتند. در نخستین سال زندگی گوزنها شاخی استخوانی از هر سوی پیشانی روی دو برآمدگی پوشیده از پوست و پشم بسیار نرمی که مخمل خوانده می‌شود رشد می‌کند.
پوست شاخ را تا مرحله تشکیل آن می‌پوشاند سپس پاره می‌شود و می‌افتد. در حدود فوریه (اوایل بهمن) شاخه استخوانی هم به نوبه خود می‌افتد و شاخ دیگری که نیرومندتر و درشت‌تر خواهد بود رفته رفته شکل می‌گیرد، این شاخ هم می‌افتد و جای خود را به شاخ دیگری وا می‌گذارد که سال آینده رشد می‌کند. سال به سال شاخها رشد می‌کنند و رشته‌ها و پره‌هایشان چند برابر می‌شود. شاخها به حسب انواع ممکن است از یک شاخه تشکیل می‌یابد اما بیشتر این شاخه آراسته به شاخهایی است که بچه شاخ گویند.
در برخی از انواع گوزنها شاخها و بچه شاخها به صورت پارویی و دندانه‌دار به هم جفت می‌شوند. این شاخها در گوزنهای بزرگ سرزمین شمالی دیده می‌شود و چنین به نظر می‌رسد که گوزنها بومی آسیایند و از آسیا به اروپا ، افریقای شمال غربی حتی کوچیده‌اند و به انواع بسیار تقسیم شده‌اند. گوزنها مقدار زیادی از پوشش گیاهی را می‌خورند که هضم آن برایشان مشکل بوده و دارای خاصیت غذایی مختصری می‌باشد اما همه این حیوانات دارای معده‌های چهار محفظه نشخوار کننده می‌باشند. معده‌های این حیوانات قدرت تجزیه این غذای بلعیده شده (چمنها و گیاهان) را دارند. بعد از بلعیدن غذا بخشی از غذا توسط باکتریها (در اولین محفظه از شکم) تجزیه می‌شود. بعد به درون دهان بازگشت داده می‌شود و مجددا جویده می‌شود و برای دومین مرتبه بلعیده می‌شود تا در محفظه‌های بعدی هضم گردد.
گوزن حواس بسیار تکامل یافته‌ای دارد. در سایه قوه شامه خود می‌تواند از فاصله چند صد متری به وجود دشمن پی ببرد دو گوزن بسیار سریع است و جستهایی می‌زند که دو سه متر ارتفاع و شش هفت متر طول دارد و علاوه بر این شناگر قابلی است. جنگلهای انبوه مسکن و ماوای دلخواه گوزن هستند، گوزن معمولا‌در جریان روز میان بوته‌ها و درختان کوچک می‌خوابد و شب در جستجوی خوراک بیرون می‌آید. در تابستان علف و برگ درخت و در فصل سرما خزه و لجن و پوست درخت می‌خورد. در حدود ۱۷۰ گونه مختلف از گوزنها و فامیلهای آنها وجود دارد که در سراسر دنیا پراکنده هستند.
زیستگاه گوزن ها
گوزن ها در سرتاسر جهان به جز استرالیا و قطب جنوب وجود دارند. درحالیکه همه قاره ها گونه های مختلفی از گوزن ها را دارا هستند، آفریقا صرفا یک گونه به نام گوزن قرمز Barbary را داراست. گوزن جنوبی پودو بومی شیلی و آرژانتین می باشد. از جمله گوزن هایی که در آمریکای شمالی و جنوبی معمول است گوزن دم سفید است. گوزن ها در اکوسیستم های بسیار متنوعی زندگی می کنند. به عنوان مثال در تالاب ها، جنگل های برگ ریز، چمنزارها، جنگل های بارانی، کوهستان و بوته زارهای خشک می توان این حیوانات را مشاهده کرد. برخی اوقات حتی وقتی سکونتگاه های انسانی به زیستگاه این جانور بسیار نزدیک می شود، گوزن ها در مناطق شهری هم مشاهده می شوند.
غذا گوزن ها
گوزن ها گیاهخوار هستند و تنها از گیاه تغذیه می کنند. قسمت اعظم غذای گوزن ها از علف بوته های کوچک و بزرگ گیاهان تشکیل شده است هرچند اگر موفق به پیدا کردن گیاهان مورد علاقه شان نشوند، بعضا در حال جستجو در میان سطل زباله و باغچه منازل هم دیده می شوند.
عادات گوزن ها
گوزن ها حیواناتی بسیار اجتماعی بوده و در گروه های بزرگ که اصطلاحا گله نامیده می شوند حرکت می کنند. معمولا سرپرستی گله را نری غالب به عهده دارد، اما در برخی گونه های این حیوانات گله ها برحسب جنسیت از هم جدا می شوند. برخی اوقات ماده ها گله خاص خود را داشته و نرها نیز همگی در یک گله حرکت می کنند. در برخی موارد دیگر نیز گله ای از نرها مراقب گله ماده ها هستند. برخی گله های گوزن های کانادایی بنا به آمار ADW تا ۱۰۰هزار عضو هم دارند.
بیشتر گوزن ها طی روز فعال هستند، هرچند که فعال ترین اوقات آنها را باید طی طلوع و گرگ و میش دانست. آنها روز خود را به جستجوی غذا می گذرانند.
گوزن زرد ایرانی
گوزن زرد ایرانی (نام علمی: Dama Dama mesopotamica) زیرگونه‌ای از گوزن زرد اروپایی است که در خطر انقراض قرار داشت ولی با تمهیدات انجام شده از خطر انقراض در ایران نجات یافت. گوزن زرد در منطقه جزیره اشک احیا و سپس با افزایش جمعیت تعدادی از آنها به زیستگاه تاریخی خود در حوزه زاگرس منتقل شدند.
گوزن حیوان اصل بومی سواحل شرق مدیترانه تا نواحی غربی ایران بوده و تا سال ۱۸۷۵ نسل آن در تمامی این مناطق به جز بخش‌های جنوب غربی ایران منقرض شد. در دهه ۱۹۴۰ تصور می‌شد این حیوان به کلی منقرض شده باشد اما در سال ۱۹۵۶ مشخص شد تعداد کمی در حدود ۲۵ رأس از آنها در جنگل کوچکی در اطراف رودخانه‌های دز و کرخه باقی‌مانده‌اند. پس از آن دولت ایران سعی کرد تا با زنده‌گیری، تکثیر در اسارت و رهاسازی دوباره این گوزنها نسل آنها را حفظ کند اما در سال ۱۳۹۲ تأیید شد که تمام گوزنهای زرد وحشی از بین رفته‌اند و نسل این حیوان در زیستگاه واقعی خود منقرض شده‌است.
بیشترین گوزنهای زرد ایرانی در محوطه‌های محصور نسبتاً وسیعی در دشت ناز ساری، پناهگاه حیات وحش سمسکنده در مازندران، جزایر اشک و کبودان دریاچه ارومیه، میان‌کتل دشت ارژن و منطقه حفاظت‌شده پریشان در استان فارس نگهداری می‌کنند اما تمام این مناطق کاملاً محصور یا جزیره هستند. در برخی از باغ وحش‌های و مراکز تحقیقات زیستی ایران و کشورهای دیگر دنیا نیز نمونه‌هایی از این حیوان و گوزنهای دورگه ایرانی و اروپایی وجود دارد.
بیشتر بخوانید: درباره زندگی آهوتحقیق زندگی گوزن ها _ دانشچی
