در مورد سونامی و علت اصلی به وجود آمدن آن بیشتر بدانیم!
بیشتر امواج دریاها به دلیل باد یا جزر و مد ایجاد میشوند، اما سونامی علت متفاوتی دارد. سونامی اغلب در اثر زمین لرزه ایجاد میشود، اما رانش زمین در زیر آب، فوران آتشفشان یا حتی شهاب سنگ نیز میتوانند عاملی برای ایجاد آن شوند.
سونامی چیست؟
“سونامی” یک کلمه ژاپنی به معنای “موج بندر” است، اما این موضوع چیز زیادی در مورد ماهیت آنها نمیگوید و سونامی محدود به بندر نیست.
سونامی همان امواج هستند، اما برخلاف امواج باد، طول موج بسیار بیشتری دارند. مشخصه بارز هر موج، طول موج آن است. امواج باد دارای طول موج کوتاهی هستند که به وضوح در هر خط ساحلی قابل مشاهده است. آنها هر چند ثانیه یک بار، و چند متر در میان به ساحل میآیند. اما یک سونامی دارای طول موج عظیمی است که اغلب بیش از صد کیلومتر حرکت میکند و به همین دلیل است که بسیار خطرناک هستند. سونامی یک موج تکی نیست، بلکه به صورت امواج قطار مانند وارد ساحل میشوند.
سونامی چگونه به وجود میآید؟
همانطور که در قبل اشاره شد، سونامی به چند دلیل تشکیل میشود. زلزله مهمترین عامل تشکیل سونامی است. در موارد نادر، سونامی میتواند توسط رانش زمین، فوران آتشفشانها و شهاب سنگها نیز ایجاد شود. در همه موارد نحوه عملکرد یکسان است – یک توده آب جابجا می شود و با نزدیک شدن به خط ساحلی ارتفاع امواج افزایش مییابد. اما، مکانیسم جابجایی متفاوت است.
زلزله
اکثر سونامیها به دلیل زمین لرزه شکل میگیرند. با وقوع زلزله، زمینِ زیر آب به طور ناگهانی به سمت بالا و یا پایین حرکت میکند و با وقوع این حرکت، تودهای از آب جابجا شده و شروع به حرکت در همه جهات میکند. این نشاندهنده شروع یک سونامی است. آب جابجا شده به صورت موج شروع به حرکت میکند.
با شروع حرکت موج به سمت ساحل، یک سری اتفاقات شروع میشود. اول از همه، عمق آب دائماً کمتر میشود، در نتیجه، ارتفاع سونامی شروع به افزایش میکند و میتواند به طور چشمگیری افزایش یابد.
این دلیل اصلی خطرناک بودن این امواج است: امواج تودههای عظیمی از آب را حمل میکنند. هنگامی که آنها به خط ساحلی نزدیک میشوند، حجم سونامی ثابت میماند، اما به دلیل کم عمق شدن آب، ارتفاع آنها شروع به افزایش میکند.
آب کم عمق تا حدودی سرعت امواج را کاهش میدهد و امواج شروع به نزدیک شدن به یکدیگر میکنند. در عمیقترین بخشهای اقیانوس، سونامی میتواند سریعتر از یک جت حرکت کند. این بدان معناست که تنها در چند ساعت میتواند از تمام اقیانوسها عبور کند. سونامی پس از برخورد به زمین متوقف نمیشود. بخش اعظم انرژی آنها تلف میشود، اما بخشی از آن هنوز حفظ میشود. سونامیها تا زمانی که تمام انرژی آنها از بین برود، به حرکت در داخل کشور ادامه میدهند. بنابراین خانههای دورتر از ساحل نیز در امان نیستند.
رانش زمین
در زیر آب، رانش صفحات زمین که در اثر زلزله اتفاق میافتد، نیز سبب تشکیل سونامی میشود. بنابراین به نوعی منبع اصلی همچنان زلزله است. با این حال، زمینلرزهها میتوانند فقط خشکیهایی را که نسبتاً سست هستند تحت تأثیر قرار دهند.
آتشفشانها
آتشفشانها میتوانند از طریق دو مکانیسم، سونامی ایجاد کنند. یا فرو میریزند، یا با چنان قدرتی مواد را بیرون میاندازند که آب را بالا میبرند. در حالت اول، آتشفشانهای مستقر در خشکی که به دریا نزدیک هستند نیز میتوانند باعث سونامی شوند.
شهاب سنگها
اگر تا به حال سنگریزهای در آب انداخته باشید، دیدهاید که موجهایی ایجاد میکند. شهاب سنگ تقریباً به همین شکل عمل میکند، با این تفاوت که امواج عظیمی ایجاد میکند. این نوع سونامی نادر است، اما نمونهای در سال ۱۹۵۸ وجود دارد که چنین موجی در اثر ریزش سنگ در خلیج لیتویا، آلاسکا ایجاد شد.
چرا سونامی بسیار خطرناک است؟
سونامیها همیشه وقتی به ساحل میرسند امواج عظیمی نیستند. بلکه، آنها بیشتر شبیه جزر و مدهای بسیار قوی و سریع هستند حالا باید بدانیم که چرا سونامی بسیار خطرناک است؟
آنها می توانند بسیار طولانی (۱۰۰ کیلومتر) و بسیار بلند (سونامی ژاپن در سال ۲۰۱۱ بیش از ۱۰ متر اندازهگیری شد) باشند و میتوانند بسیار سریع بدون از دست دادن انرژی خود حرکت کنند. یک زلزله در اقیانوس میتواند چندین سونامی ویرانگر را صدها یا حتی هزاران کیلومتر دورتر بفرستد.
در سال ۲۰۰۴، زمینلرزهای در سواحل غربی سوماترای اندونزی به بزرگی ۱/۹ تا ۳/۹ ریشتر رخ داد که باعث ایجاد یک سری سونامی ویرانگر شد. ارتفاع برخی از آنها بیش از ۳۰ متر بود. این سونامی بیش از ۲۳۰۰۰۰ نفر در ۱۴ کشور را کشت که یکی از بزرگترین بلایای طبیعی در تاریخ بشر است.
ایمنی در برابر سونامی
– اولین کاری که باید انجام دهید این است که علم خود را درباره سونامی افزایش دهیم. با کمک سوابق تاریخی سونامیها و مدلهای عددی اندازه و سرعت آنها، میتوانیم اطلاعات خوبی درباره محل تولید آنها به دست آوریم.
– اگر در یک منطقه کم ارتفاع و ساحلی، زلزله احساس کردید، آرامش خود را حفظ کرده و از ساحل دور شوید. همه زمین لرزهها باعث سونامی نمیشوند، اما برخی از آنها میتوانند خطرناک باشند.
– اگر میبینید که یک توده آب بزرگ در حال عقبنشینی است، یک نشانه آشکار از وقوع سونامی است.
– سونامی امواج تکی نیست، آنها به صورت دسته جمعی میآیند، بنابراین اگر یک موج بزرگ با ساحل برخورد کرد، ممکن است امواج بیشتری در راه باشند.
– مراقب هشدارهای سونامی باشید. سونامیها سریع هستند، اما به شما فرصتی برای فرار میدهند. بنابراین اگر از زمین لرزهای در این نزدیکی اطلاع دارید، پیشبینی سونامی را بررسی کنید.
– ساختمانها هیچ محافظتی در برابر سونامی ندارند. دور شدن از ساحل بهترین کاری است که میتوانید انجام دهید.
– اگر به نحوی در یک قایق یا کشتی هستید و سونامی در راه است، شاید بهتر باشد که کشتی خود را به سمت اقیانوس، جایی که سونامی کوچکتر است حرکت دهید.
– به هیچ عنوان برای دیدن سونامی به ساحل نروید.