دانش‌چی پورتال جامع تحقیق و مقاله، مطالب علمی و هنری ، وبگردی و…
همه چیز درباره عقرب ها
عقرب یا کژدم یا دراز دم نام یکی از گونه‌های بندپایان رده عنکبوتیان است که دارای ۸ پا و نیشی با زهر کشنده میباشد. نیش عقرب در نوک دم آن قرار دارد. عقربها شب‌ها به آرامی به فعالیت‌های زیستی خود می‌پردازند و بیشتر در آب و هوایی گرم فعال هستند.
این جانوران چنگال‌های خارداری دارند که در واقع قسمتی از دهان آنها محسوب میشوند. آنها قادرند که مادهٔ سمی خطرناکی از قسمت عقب بدنشان به طرف مهاجمین بپاشند. این جانور بیشتر در شب شکار میکند و پاهای بلند جلویی خود را برای پیدا کردن غذا به‌کار برده و پس از یافتن غذا آن را با چنگال‌هایش می‌گیرد. عقربها اغلب در طول روز در زیر سنگ‌ها یا در حفره‌های به نسبت خنک زیر زمین پنهان می‌گردند.
خطرناکترین عقرب ها
برخلاف شایعه‌ای که میگوید خطرناک بودن عقرب به رنگ آن بستگی دارد و در برخی از نقاط ایران معتقدند که عقرب زرد خطرناک است و در برخی از نقاط دیگر عقرب سیاه را خطرناک می‌دانند، این ارزیابی قابل قبول نیست و رنگ عقرب هیچ نقشی در غلظت سم یا خطرناک بودن آن ندارد.
میتوان گفت که سم عقربهای نواحی خشک و گرمسیر در ایران دارای غلظت بالایی است. خوشبختانه خطرناکترین عقربها هم هنگام گزش انسان معمولاً تمامی سم خود را تزریق نمی‌کنند زیرا عقرب در مصرف سم صرفه‌جویی میکند و همیشه در گزش اول با تزریق مختصری آنزیم سعی در دور کردن دشمن دارد، ولی چنانچه اسیر شود و راه فراری نداشته باشد مجبور به تزریق سم اصلی خود میشود. عقرب برای جایگزینی سم خود نیاز به تغذیه بیشتر دارد و برای همین زیاد مایل نیست که سم خود را هدر دهد.
سم نوعی عقرب به نام سنتروروئید اسکالپچراتوس (Centruroides Sculpturatus) شدیداً کشنده‌است که عقربی کوچک و زرد رنگ است با یک توبرکول کوچک روی پشت. طول این جانور ۲/۵ تا ۷/۵ سانتی متر است و به آن «عقرب جرار» نیز گفته میشود. خطرناک ترین نوع عقرب در ایران عقرب گاردیوم است که در منطقه خوزستان یافت می شود و سمی کشنده دارد سم سایر عقربها کشنده نیست.
سم عقرب
زهر عقرب مایعی بی‌رنگ و شفاف است که خاصیت قلیایی تا خنثی دارد و در واقع نوعی پروتئین است. سم از عناصری مانند کربن، هیدروژن، ازت و گوگرد تشکیل شده‌است. سم شامل پروتئین‌های مختلفی از قبیل توکسین و آنزیم میشود. توکسین‌ها یا فاکتورهای سمی شامل نورووکسین (سم عصب‌گرا)، هموتوکسین و کاردیوتوکسین است.
آنزیم‌ها که باعث سهولت تأثیر سم میشوند شامل لستیناز، هیالورونیداز، فسفولیپاز، پروتئیناز و آنزیم‌های انعقادی یا ضدانعقادی است. زهر عقربها بیشتر بر بند پایان و جانوران کوچک موثر است اما بعضی گونه‌های آن مانند «عقرب قاتل» برای انسانها هم کشنده هستند. این معلوم نیست که یک عقرب پس از مردن تا چند دقیقه میتواند بگزد.
زهر اکثر عقربهای سمی باعث نابودی گلبول‌های قرمز خون میشود و در محل گزش نیز تغییر رنگ موضعی و تورم دردناک ایجاد میکند. گرچه بطور متناقص سم بعضی از انواع کشنده باعث علائم موضعی و تورم زیاد نمی‌شود ولی حتماً باید توسط پزشک معاینه شده و با تزریق سرم ضد عقرب درمان شود، کودکان و افراد سالمند نیز نسبت به سم عقرب آسیب پذیرتر بوده و نیازمند توجه بیشتری می‌باشند.
علاوه بر آسیب به گلبول‌های قرمز، زهر عقرب علائم عصبی نیز ایجاد میکند که شامل بی‌قراری، تشنج، راه رفتن نامتعادل، آبریزش از دهان، حساسیت شدید پوست به لمس، انقباضات ماهیچه‌ای، درد شکم و کاهش کارکرد سیستم تنفسی میباشد که در اکثر موارد این علائم در عرض ۴۸ ساعت فروکش میکنند.
تولید مثل عقرب
عقربها زنده‌زا بوده و اغلب از نیمه تابستان تا نیمه پاییز می‌زایند و تعداد نوزادها بسته به نوع عقرب از ۲ تا ۹۰ عدد متغیر است. در برخی از انواع عقربها، نوزادان از سر خارج میشوند و در برخی دیگر نوزادان از دم. نوزادان پس از تولد خود را به سطح پشتی بدن مادر می‌رسانند و دست کم تا زمان نخستین پوست‌اندازی نوزادان بر پشت عقرب مادر جابجا میشوند. در این هنگام اغلب، به علت گرسنگی و نبود غذا عقرب مادر از چند نوزاد خود به عنوان غذا استفاده می‌کندو بالعکس تغذیه بچه‌ها از مادرشان.
انواع عقرب
۱- عقرب گاردیوم (عقرب مرگ)
این عقرب را تقریبا تمام بچه های خوزستان و یا عزیزانی که در سالهای جنگ در سنگرهای مناطق جنوبی گذرانده اند میشناسند. این عقرب سمی ترین عقرب جهان است، حتی عقرب دم قرمز مکزیکی با فاصله دوری از آن در مرتبه دوم قرار دارد.
سم آن، چیزی از سم عنکبوت قاتل یا بیوه سیاه که در جنگل های آمازون زندگی میکند کم ندارد، رنگ نر آن توسی متمایل به کرم و رنگ ماده آن کرم متمایل به قهوه ای است. در صورت گزش قربانی فقط ۵ دقیقه فرصت دارد تا سرم ضد آن را به خود بزند آن هم در صورتی که فلج نشود ، شدت انقباض عضلات به حدی شدید است که بعضاً آرواره قربانی ازمحل خود خارج میشود.
۲- عقرب شیطان
یکی از مهاجم ترین عقربهای منطقه بیابانی اصفهان همین عقرب است . شکارچیان محلی و چوپانان بهترین اسمی که میشود برایش انتخاب کرد را برای این عقرب مهیب برگزیده اند. طول آن بعضا تا ۱۵ سانتیمتر هم میرسد و رنگ آن توسی متمایل به خاکستری و پشت آن به رنگ سبز تیره است.
سرعت حرکت آن بر روی زمین باور نکردنی است. این عقرب در هنگام حمله به قدری سریع است که واقعا قربانی خود را غافلگیر میکند ، به طوری که وقتی درچند متری شماست ناگهان میبینید که به سرعت از پاچه شلوارتان بالا میرود!
همین رفتار غیر معمول که آن را تقریبا از هیچ حشره دیگری نمیبینید شاید بهترین دلیل انتخاب اسم “شیطان” برای آن باشد . البته این عقرب در دیگر نقاط دنیا به اسامی دیگری نیز معروف است . برخی شایعات میگوید که ضربان قلب قربانی وی را شدیدا تحریک میکند ، بر خلاف دیگر عقربها این عقرب صرفا حشرات را نمیخورد بلکه خوراک عمده آن عقربهای دیگر است.
سم این عقرب گرچه همیشه با خطرمرگ همراه نیست، ولی عموما وقتی فردی را بگزد، در صورتی که به موقع به پزشک مراجعه نکند قربانی مثل آدمهایی که شیمی درمانی میشوند، در عرض یک یا دو روز همه موهای سر و صورتش را از دست خواهد داد؛ در دهانش تاولهای وحشتناک میزند و تب و لرز شدیدی خواهد داشت که در صورت تولید حساسیت و عدم رسیدگی پزشکی میتواند عوارض جبران ناپذیری بر روی بدنش بگذارد ، در مورد درد جانکاهی که عارض فرد میشود نیازی به توضیح نیست
بعد ازسالهایی که سراسر ایران D.D.T پاشی شد تقریبا این عقرب نابود شد ولی هنوز هم در حاشیه کویر اصفهان و سمنان میتوان آن را یافت .
۳- عقرب زرد معمولی
عقربهای زرد معمولی تقریبا در همه جا یافت میشوند، رنگ آنها زرد لیمویی و عموما بسیار کوچکند به طوری که درازای آنها به زحمت از یک سکه ۲۵ تومانی بزرگتر است. این نوع عقرب از انباری خانه ها گرفته تا باغچه منزلتان ، خرابه ها ، کنار جوی آب و حتی حاشیه رودخانه یافت میشوند.
چندان خطرناک نیستند و حتی محل گزش آنها از یک زنبور درد کمتری دارد ، آنها از حشرات کوچک تغذیه میکنند و بهترین کمک برای از بین بردن حشره بید که به البسه پشمی ما ضرر میزند میباشد ، چندان مهاجم نیست و اگر آن را روی دست خودتان بگذارید اگر فشارش ندهید شما را نمیگزد، البته اگر هم بگزد چندان خطرناک نیست.
۴- عقرب توت
رنگ آن خاکستری روشن و درازای آن بعضا تا ۱۰ سانتیمتر میرسد ، همان طور که از اسم آن پیداست زیستگاه اصلی این نوع عقرب در نزدیکی درختهای توت است ، نوعی هم زیستی مسالمت آمیز بین این عقرب و درختهای توت وجود دارد ، به این ترتیب که این عقرب از انگل های خاصی که در درختهای توت وجود دارد تغذیه میکند و به همین خاطر در بیشتر نقاطی که درختهای توت وجود دارند این عقرب را میتوان یافت.
این نوع عقرب تقریبا در سراسر آسیا پراکنده شده ولی در ایران یکی از مناطق عمده ای که به وفور یافت میشود استان اصفهان است به علت کثرت شکارچیانی که این عقرب در دامنه غذایی آنها به شمار میرود (جوجه تیغی ها ، مارمولک ها ، موش های صحرایی و انواع پرندگان). نیش حشره مذکور به ویژه در فصلهای خشک سال خطرناک است و میتواند عوارض زیادی از قبیل حساسیتهای شدید را در افراد ایجاد کند.
حیوان شکارچی اگر دقت نداشته باشد احتمال آنکه خود قربانی صید خود بشود هست ، گرچه زهر آن برای انسان خطر مرگ به همراه ندارد ولی محل گزش آن بسیار دردناک است و توصیه میشود که حتما به پزشک مراجعه کنید. بنابراین در هنگام بالا رفتن از درخت های توت و یا وقتی که دارید توت میتکانید مراقب باشید که روی سر و گردنتان نیفتد.
۵- عقرب کلاچنگ
این عقرب به خاطر آنکه انبرک های بزرگی که شبیه خرچنگ دارد به نام عقرب خرچنگی یا به زبان محلی عقرب کلاچنگ موسوم است. مشخصه اصلی این عقرب به غیر از انبرک های بزرگ ، رنگ سیاه و ترسناک و بزرگی جثه اش است که گاهی تا ۲۰ سانتیمتر هم میرسد ، که به همین دلیل به عقرب سیاه نیز معروف است این عقرب را به طور خاص در کاشان میتوان یافت گرچه این نوع عقرب در سراسر دنیا یافت میشود ولی ابهت و وحشتی که عقرب بومی این منطقه دارد را هیچ کدام از گونه های مشابه ندارند.
این عقرب محیط های تاریک و نمور را خیلی دوست دارد بنابراین اگر در خانه های کاهگلی مادربزرگهایتان قصد کنجکاوی در انباری خانه را دارید وقتی دارید بسته ها و چمدانهای قدیمی را بلند میکنید به دقت به زیر آن توجه کنید ، چون اگر شما را بزند به علت تورم شدید مجاری تنفسی بعد از چنددقیقه حتی قدرت فریاد زدن هم نخواهید داشت ، کمترین آسیبی که میتواند بعد از یک ساعت به قربانی بزند نابینایی است. در صورتی که مصدوم تا ۱۰ ساعت به پزشک مراجعه نکند احتمال مرگ وجود دارد .
گرچه امروزه به خاطر سموم دفع آفات و همچنین مواد سمی حاصل از زندگی صنعتی این نوع عقرب بسیار کمیاب شده ولی هنوز هم میشود آن را در برخی خانه های حتی شهر اصفهان نیز یافت گرچه زیستگاه اصلی آن کویر سیاه کوه کاشان است . اگر شب را چنین مناطقی بیتوته کرده اید حتما کفشهای خود را در پلاستیک بگذارید .
شکل و زیستگاه
عقربها رنگ‌های مختلفی مثل زرد مایل به قهوه‌ای، قهوه‌ای، خاکستری و سیاه دارند و اندازه آنها بین ۱۸ تا ۵/۱ سانتیمتر مختلف است. ولی بواسطه شکل بدنی خود که حالتی تخت و صاف دارد، می‌توانند از شکاف‌هایی به عرض ۳ میلی‌متر نیز عبور کنند و خود را وارد خانه سازند.
عقربها در محیط خارج از خانه در شکاف و درز بین سنگ‌ها، زیر پوست درختان، بین هیزم‌ها و مانند آن یافت میشوند و در محیط خانه در حمام، دستشوئی، آشپزخانه و محیط‌های مرطوب دیده میشوند. این جانوران در طول روز در گوشه‌ای بی‌حرکت و پنهانند و در طی شب فعالیت خود را آغاز میکنند و به‌دنبال شکار خود می‌روند و سم خود را از طریق نیش که در انتهای دم آنها وجود دارد به شکار خود تزریق میکنند.
شکار
عقربها اغلب حشرات موذی را به دام می‌اندازند و از این نظر اهمیت دارند. آنها اغلب سوسک های سیاه و اگر بتوانند قورباغه ها را نیز شکار میکنند. آنها پس از شکار، طعمه را ابتدا نیش می‌زنند سپس با حرکات کلیسر یا به عبارتی آرواره های خود شروع به خرد کردن بدن طعمه میکنند و در این موقع بر اثر ترشح آنزیمی آن را به صورت مایع در می‌آورند.
در ناحیه دهان پرزهایی دارند که به صورت فیلتر عمل میکنند و از ورود ذرات غذایی کوچک به مری جلوگیری میکنند زیرا مواد غذایی فقط باید به صورت مایع وارد شوند. بنابراین مواد سفت را به صورت تفاله‌های گلوله شده به دور می‌اندازند. به همین دلیل است که عمل خوردن غذا در عقربها به طول می‌انجامد و گاهی تا ۲۴ ساعت طول می‌کشد. همچنین عقربها به آب نیاز دارند و عقربهای نواحی مرطوب معمولاً آب را به صورت جداگانه می‌نوشند و عقربهای نواحی خشک نیز آب مورد نیاز را از بدن طعمه فراهم میکنند.
عقربها پس از غذا خوردن، ساعت‌ها به تمیز کردن خود می‌پردازند و به وسیله مایعی که از دهان ترشح میکنند، به تمیز کردن پاها و کلیسرهای خود می‌پردازند. عقربها در گرسنگی و تشنگی مقاومت زیادی دارند به‌طوری‌که می‌توانند ماه‌ها بدون آب و غذا زنده بمانند.
گونه‌ها
از حدود ۲۰۰ گونه متفاوت عقرب که در سراسر دنیا پراکنده‌اند فقط حدود ۲۰ گونهٔ آنها سمی هستند و در میان آنها نوعی عقرب قرمز هندی کشنده‌ترین گونه میباشد که میزان کشندگی آن در ایالت‌های هند بین ۴۰ تا ۳۰ درصد گزارش شده‌است.
عقرب گونه‌های زیادی دارد که در ایران دو گونه ایرانوس و خوزستانوس در ایران کشف و نام عقرب ایرانی به ثبت رسیده‌اند. در ایران سه گونه عقرب خطرناک وجود دارد که گزارش‌هایی از مرگ بر اثر گزش آنها وجود دارد:
۱- «همی سکورپیوس لپتوروس» که عقربی زرد رنگ و کوچک است. نرها دمی بلند دارند. و در نواحی جنوبی و جنوب غربی بسیار فراوان است و در خوزستان به آن «گادیم» می‌گویند.
۲- «کمپسوبوتوس ماتهیزنی» که دارای اندازه‌ای بسیار کوچک و بدنی باریک به رنگ زرد یا آجری است. این گونه هم در نواحی جنوبی به ویژه در خوزستان فراوان است. سم این دو گونه میتواند گلبول‌های قرمز خون را تخریب کند.
۳- «آندرکتونوس کراسیکودا» که جثه‌ای درشت‌تر از دو گونه قبلی دارد و رنگ آن سیاه یا قهوه‌ای تیره‌است. این گونه در بیشتر نقاط ایران پراکندگی دارد.
دشمنان طبیعی
عقربها دو دشمن طبیعی دارند یکی از آنها یک نوع سار است و دیگری مگس. و تنها موجوداتی هستند که اشعه رادیو اکتیو تأثیری به آنها ندارد. ضعیفترین عقربها ۴۰۰۰۰ راد (واحد اندازه‌گیری تشعشعات تولیدکننده یون جذب شونده) را تحمل میکنند این عدد در مورد انسان کمتر از تنها ۶۰۰ راد میباشد و بدین گونه حتی از انفجار اتمی هم جان سالم به‌در می‌برند.
خودکشی عقرب ها
برخی تصور میکنند زمانی که عقرب در میان آتش محصور میشود یا در شرایط سخت قرار می‌گیرد، دم خود را بر بالای سرش می‌برد و نیش را درون سرش فرو کرده و خودکشی میکند. اما این باوری غلط و فقط یک افسانه‌است و پایه علمی ندارد. در حقیقت عقرب وقتی در میان آتش محصور میشود با حرکات نیش زدن به اطراف می‌خواهد از خود دفاع کند و به عبارتی هر آنچه که در مقابلش است را نیش بزند و در این موقع نیز می‌خواهد آتش را نیش بزند که این تصور را پدید آورده که خودش را نیش میزند.
عقربها همانند جانوران دیگر در برابر هر شرایط سختی تا لحظه مرگ مقاومت میکنند و این شرایط بوجود آمده‌است که جان آنها را می‌گیرد نه این که خودشان به ناچار خودکشی کنند. اما این که چرا عقربها در میان حلقه آتش می‌میرند، به میزان مقاومت آنها در برابر گرما بستگی دارد و علت آن بالا رفتن درجه حرارت اطراف است. به عبارت دیگر دمای بالا را نمی‌توانند تحمل کنند و بیشتر آنها در دمای ۴۰ درجه به بالا می‌میرند ولی در عوض دمای بسیار پایین و در حد صفر درجه را به خوبی تحمل میکنند. علت مرگ عقرب در حرارت بالا به دلیل از دست دادن سریع آب بدن، انعقاد همولنف و انسداد عروق و مجاری است.
پیشنهادی: درباره عنکبوتیان بیشتر بخوانید
آنچه از عقرب ها نمی دانستم را تقریبا دانستم و بسیار سپاسگزارم از عوامل محترم این سایت مهم