دانشچی پورتال جامع تحقیق و مقاله، مطالب علمی و هنری ، وبگردی و…
همه چیز در مورد زندگی و خصوصیات شتر
شتر
شُتُر یا اُشتر را که در زبان پهلوی ushtar می‌گفتند حیوانی است نیرومند و تنومند با توش و توان بالا از خانواده شترسانان؛ نشخوارکننده و با دست و گردنی دراز. بر پشت خود یک یا دو کوهان دارد که ساختارش از پیه و چربی است. در دین اسلام گوشت او حلال است. اما ذبح آن با دیگر جانوران حلال گوشت متفاوت است و آن را نهر میکنند و اگر سر آن را مانند گوسفند قبل از نهر ببرند گوشت آن حلال نیست. شیرش نیز نوشیده می‌شود ولی بیشتر کاربرد بارکشی دارد. پشم و پوستش نیز برای ریسندگی و پارچه‌بافی و کفش‌دوزی کاربرد دارد.
گونه‌های دیگری از شترها نیز در آمریکای جنوبی زندگی میکنند، به نام‌های لاما، الپاگا، گوانا که دارای کوهان نیستد.
تاریخچه حیوان شتر
شتران بیشتر از هفت هزار سال پیش اهلی گردید و از دو هزار سال پیش تاکنون هیچ گونه شتر یک کوهانه وحشی در دنیا دیده نشده است. شتر دو کوهانه تا پیش از ۵۰۰۰ سال پیش اهلی نشده بود و هنوز نوع وحشی آن در صحرای گبی در مغولستان وجود دارد ولی شتر دو کوهانه مانند شتر یک کوهانه در توسعه تمدن در مناطق بیابانی موثر بوده است .
خصوصیات شتران
لب‌های شتر دارای گسترش حرکتی خوبی است و لب بالائی به دو بخش تقسیم شده است و ملاحظه می‌گردد که لب پایینی در شترهای مسن بوضوح آویزان است. در این حیوان نیز، همانند دیگر نشخوارکنندگان برروی فک پایینی شتر تنها دندان پیشین وجود دارد و این دندانها در فک بالائی وجود ندارد. دهان شتر همیشه باز است و حیوان آواهای بلند و آزار دهنده‌ای از خود درمی‌آورد و هنگامی که حیوان چنین آواهائی از خود درمی‌آورد اگر به دهان او بنگریم در موخره دهان می‌توانیم توده‌ای سرخ رنگ را ببینیم که احیاناً تا بخش جلوئی دهان می‌رسد و به دید می‌رسد که برگرده این توده مرطوب کردن ناحیه انتهایی حنجره است و در نتیجه کمک می‌کند حیوان در برابر تشنگی مقاومت کند. (این توده بالاخص درهنگام فصل جفتگیری، که شتر نر مست بدون دلیل به دیگران حمله می‌کند، و بیضه‌ها و مثانه و اجزای دیگر بدن را گاز می‌گیرد، در خارج از دهان نیز مشاهده می‌گردد).
شتران در بالای پس سر خود غده‌ای نرم و مرطوب دارد که برگرده ترشحی آن در هنگام مستی شتر است. در حالی که بقیه اجزای بدن بی بر و برگرد خشک می‌باشد. در ناحیه مفصل پاها، پوست شتر کلفت و خشن می‌گردد که به آن پینه می‌گوییم. این پینه‌ها بیشتر در جاهائی از بدن مشاهده می‌گردد که شتر بر روی آنها می‌نشیند تا باقی بدن خود را از اصطکاک با زمین محافظت نماید و هم چنین شتر در ناحیه جناغ سینه نیز پینه بزرگی دارد که شتر را در هنگام نشستن بر روی زمین در حفظ تعادل کمک می‌رساند. کوهان شتر یک توده چربی است که حجم آن بر حسب شتر، سن وی و سلامتی یا بیماری وی تغییر می‌یابد.
کف پای شتر حالت مخصوص به خود دارد و از دو بخش تشکیل شده است و کلفت و پهن است و مانع از این می شود که پای شتر درشن های ریز صحرا فرو رود . چشم های شتر دارای مژگان های بلندی است که به همراهی پلک ها ، چشم ها را از طوفان های شنی و از تابش شدید آفتاب محافظت می کند . منخرین شتر دارای شکاف های طولی است که شتر در هنگام تنفس می تواند بینی را به خوبی از هم باز کند و بیشترین میزان هوا را وارد ریه های خود کند و در هنگام بروز طوفان های شنی بینی خود را ببندد . هم چنین شتر دارای فک درازی است که به طور جانبی حرکت می کند و می تواند عمل جویدن را به خوبی انجام دهد .
شتر می تواند بیشتر از هر حیوان دیگر بی آبی را تحمل کند و اکنون آشکار شده است که شتر به علت اختلاف زیاد درجه حرارت بدنش می تواند آب بدن خود را حفظ نماید . زیرا که از این آب برای خنک کردن بدن استفاده نمی کند . درجه حرارت بدن شتر ثابت نیست و به آهستگی همراه با ارتفاع درجه حرارت محیط بالا میرود و این بدان معنی است که شتر آب بدن خود را از دست نمی دهد تا بدن خود را سرد نگه دارد ( که این کار در انسان از طریق عرق کردن صورت می گیرد ) و در هنگام شب ، هنگامی که درجه حرارت محیط پایین می رود درجه حرارت بدن شتر نیز کاهش یافته و در هنگام صبح در پایین ترین درجه خواهد بود .
دمای بدن شتر می تواند در محدوده ۷ درجه فارنهایت بالا و پایین برود در حالی که در انسان فقط در محدوده ۱ درجه فارنهایت بالا و پایین می رود.
اهمیت شتر ها
سازگاری جانور با محیط زیستش به نحوی است که حفظ تعادل مایع در بدن در هماهنگی کامل با عمل دیگر یاخته‌ها در شرایط سخت خشکی می‌باشد، آنچه نبود آن در دیگر جانوران باعث مرگشان در همان شرایط می‌گردد. کوهان برجسته شتر نیز یکی دیگر از بخش های مهم بدن اوست که در با شرایط محیطی هماهنگی کامل دارد. قبلا تصور می‌شد که کوهان محل اندوختن آب است، در حالی که می‌دانیم اینجا محلی برای اندوختن حدود پنجاه کیلوگرم چربی با دو عمل کرد متفاوت می‌باشد.
یکی به عنوان عایق گرما در پرتو سوزان خورشید و دیگری اندوخته‌ای از انرژی و آب است. زمانی که چربی می‌سوزد، هیدروژن آزاد می‌گردد که با اکسیژن موجود در هوا ترکیب شده و تولید آب می‌نماید، چیزی حدود ۲۱ لیتر آب از ۲۰ کیلوگرم چربی. این فرایند باعث ایجاد گرمای فراوانی می‌گردد، که واکنش طبیعی آن تعریف می‌باشد، ولی نتیجه نهایی آن در بدن شتر ایجاد آب برای رفع تشنگی ، مخصوصا در سفر می‌باشد که این امر بخصوص در شتر به عنوان حیوانی باربر بسیار حائز اهمیت است.
شتران حیواناتی هستند که در تغذیه علاوه بر علوفه می تواند از درختان ،درختچه ها و علوفه خشک استفاده کند و با اضافه کردن حبوبات به جیره غذایی شتر دیده شد که این شتران بیشتر از شتران دیگری که فقط بر درختچه ها تغذیه می کرده اند فعالیت کاری داشته اند . ولی به هر حال تغذیه بیش از حد با حبوبات نیز می تواند خطر آفرین باشد زیرا که دستگاه گوارش شتر توانائی هضم مقدار زیاد حبوبا ت را ندارند به همین جهت باید در جیره غذایی شتر میزان کمی ازکنستانتره و حبوبات باشد . همچون سایر نشخوار کنندگان شتر نیز باید به مقدار کافی علوفه تناول کند و همچنین باید به شتر بعد از غذا خوردن مدتی استراحت داد تا بتواند نشخوار کند . به هر حال مدت چرای شتر باید ۶ ساعت در روز باشد . شتران خوردن گیاهان و درختچه های کوچک را ترجیح می دهند ولی قدرت تمیز گیاهان سمی را از غیر سمی ندارند.
کاه و ساقه محصولات کشاورزی از غذاهای مفید برای تغذیه شتران به شمار می روند . شتر توانائی خوردن علوفه و گیاهان غیر ثابت و متحرک را ندارند یعنی فقط می تواند گیاهان و علوفه متصل به زمین یا درختان را بخورد . و به همین جهت برای شتر خوردن گیاهان درو شده مشکل است . به هر حال شتران قدرت تمیز غذائی ندارند و ممکن است که اقدام به خوردن لباس ،گلیم ، افسار و لجام بنماید .
اما از لحاظ نوشیدن آب ،شتر هر چه بیشتر کار کند به آب بیشتری نیاز دارد و شتر می تواند تا چند روز بدون نوشیدن آب زنده بماند . ولی بهتر است در صورت امکان در هر روز سیراب گردد و اگر شتر در مدت زیادی تشنه بود باید در هنگام رسیدن به آب از پی در پی و به سرعت آب خوردن وی جلو گیری کرد جهت این کار باید در آغاز مقداری آب به او داده شود و سپس مدتی بعد باقیمانده آب را بنوشد .
شتران معمولا ً آب راکد را بر آب جاری ترجیح میدهند وشتر باید در هنگام ظهر که آب گرم شده است آب بنوشد .
تعیین سن شتر
دندان های شیری فک پایین مدت کوتاهی پس از تولد ظاهر می گردند و بعد از دو ماه هر ۶ دندان پیش کامل می گردند و بعد از حوالی ۱۲ ماه آن دندان ها سائیده می گردند ولی هم چنان برای مدت ۳ سال باقی می مانند ولی در این مدت بسیار سائیده می گردند و هنگامی که شتر به چهار سالگی رسید فاصله میان این دندانها از هم زیاد می شود و فائده آن در چرا کاهش می یابد . وقتی شتر به سن ۵/۴تا ۵ سالگی می رسد دندان های دائمی آغاز به ظهور می کنند و در آغاز دندانهای پیش دائمی ظاهر می شود و هر سال دو دندان از دندان پیش ظاهر می گردد. و هنگامی که شتر به سن ۷ سالگی رسید تمامی دندان های فک پائینی او کامل خواهند بود و اضافه بر آن دارای دو نیش نیز خواهد بود که در دو سوی فک پائینی وجود خواهند داشت .
این نیش ها وقت معینی برای ظهور ندارند ولی معمولا ً در سن ۸ سالگی کامل می گردند . اما در فک بالائی سه جفت دندان وجود دارد که در دو سوی فک قرار گرفته اند و شبیه دندان نیش هستند و رشد و نمو آنها در سن ۵-۶ سالگی شروع شده و در سن ۸ سالگی کامل می گردد . در فک بالائی شترها هم چون گاو دندان های پیش وجود ندارد .
انواع شترهای ایران
اکوسیستم مناطق خشک و نیمه خشک حدود دوسوم مساحت ایران را شامل مى‌شود و وسعت آن حدود ۱،۱۰۰،۰۰۰ کیلومتر مربع مى‌باشد. میزان خشکى هوا بسیار زیاد بوده و میزان رطوبت هوا ناچیز مى‌باشد. میانگین دوره گرماى تقریباً طولانى و حدود ۵ تا ۷ ماه در سال است و میزان بارندگى بسیار پائین بوده و از ۳۰ میلى‌متر تا ۲۵ میلى‌متر در سال متغیر است. قسمت اعظم استان‌هاى قم، تهران، خراسان، سمنان، سیستان و بلوچستان، فارس، کرمان، یزد، اصفهان، قزوین، مرکزى و گلستان در شرایط اکوسیستم خشک و نیمه‌خشک واقع شده‌اند. به‌دلیل عدم وجود رطوبت در هوا، تغییرات درجه حرارت در شبانه‌روز زیاد مى‌باشد و در بعضى از مناطق اختلاف درجه حرارت در شب و روز به ۵۰ درجه سانتى‌گراد مى‌رسد.
در این مناطق جغرافیائى شترانى زیست مى‌کنند که نسبت به آب و هواى گرم و خشک و شرایط محیطى این مناطق به‌ویژه همبستگى با مراتع و تغذیه با گیاهان خشبى تطابق یافته‌اند. مقاومت بسیارى بالاى این شتران نسبت به تغییرات درجه
حرارت در شبانه روز به‌دلیل پوشش الیاف کرک بدن این شتران مى‌باشد که به‌عنوان عایقى بدن شتر را در برابر گرماى روز و سرماى شب محافظت مى‌نماید.
اکوتیپ شتر کلکوهى (کویر مرکزى ایران)
شتر اکوتیپ کلکوهى ویژه مناطق خشک و نیمه‌خشک است و به‌علت پرورش نگهدارى این شتران در ایل کله‌کو که در منطقه مسیله استان قم زندگى مى‌کنند، به‌نام شتر اکوتیپ کلکوهى معرف گشته‌اند. پراکنش جغرافیائى این اکوتیپ عمدتاً در شهرستان‌هاى قم، گرمسار، ورامین، کاشان، نطنز، اردستان و مناطق کویر مرکزى (دشت کویر) ایران مى‌باشد. شهرت این شتر به‌خاطر کیفیت خوب کرک آن است که جهت تهیه پارچه‌هاى سنتى و عبا مورد استفاده قرار مى‌گیرد بدین‌لحاظ عباى نائین از معروفیت خاصى برخوردار است. شتر اکوتیپ کلکوهى شترى است یک‌کوهانه، داراى اندامى متوسط و ظریف، رنگ بدن به رنگ شترى (قهوه‌اى روشن) و فاقد لکه‌هاى اختصاصى است.
به‌منظور تولید گوشت و تولید شیر و کرک نگهدارى مى‌شود. در گذشته بیشترین استعداد این شتر حمل بار و مسافر بوده است که البته در حال حاضر این نوع بهره‌بردارى منسوخ شده است. شتر کلکوهى نسبت به شتر اکوتیپ بلوچى و نژادهاى سندى و افغانى کوچک جثه‌تر و داراى اندام‌هاى ظریف‌ترى است.
اکوتیپ شتر ترکمنى
اکوتیپ شتر غالب موجود در صحراى قره قروم واقع در شمال خراسان و کشور جمهورى ترکمنستان است. شتر اکوتسپ ترکمنى یک کوهانه بوده و و بهترین اکوتیپ شیروار در بین اکوتیپ‌هاى ایرانى محسوب مى‌شود و برحسب مطالعات میدانى و اظهارات شترداران این ناحیه، تولید شیر این شتر در یک دوره شیردهى ۱۸۰۰ – ۱۵۰۰ لیتر بالغ مى‌گردد. در اصطلاح فرهنگ شترداران به اینگونه شترها مرّى (شتر شیروار رام که به راحتى دوشیده شده و شیر مى‌دهد) مى‌گویند. دلیل وجود این شتر در این منطقه را رواج مصرف شیر شتر از قدیم‌الایام در فرهنگ ایالات ترکمن ذکر کرده‌اند. از شیر شتر انواع فرآورده‌هاى لبنى تولید مى‌شود به همین علت ایلات ترکمن صحرا انتخاب نسبى (SELECTION) در جهت افزایش تولید شیر در گله‌هاى شتر انجام داده‌اند.
اکوتیپ شتر بلوچى
زیستگاه این اکوتیپ منطقه بلوچستان ایران (کویر لوت) و بلوچستان پاکستان مى‌باشد در نتیجه این اکوتیپ هم در بخش جنوب شرقى ایران و هم در ناحیه استان بلوچستان پاکستان و هم در ناحیه جنوب غربى افغانستان نگهدارى و پرورش داده مى‌شود. شتر اکوتیپ بلوچى با بیابان‌هاى منطقه بلوچستان سازگارى پیدا کرده و استعداد خوبى براى تولید گوشت دارد.
جثه شتر اکوتیپ بلوچى نسبت به شترهاى کویر مرکزى ایران بزرگتر و از این لحاظ قابل توصیه جهت پروروش به‌منظور تولید گوشت مى‌باشد. پراکنش این اکوتیپ در دشت لوت و دشت جاز موریان بوده و در شهرستان‌هاى ایرانشهر، خاش، بم‌پور، چابهار، سراوان، زابل، مرز استان خراسان و سیستان و بلوچستان مورد پرورش و نگهدارى قرار مى‌گیرد. به‌دلیل هم مرز بودن با کشور پاکستان و ورود قاچاق انواع کرک‌هاى (شتر نر بالغ) اکوتیپ خارجى – سندی، افغانی، چینی، آمیخته‌گرى بین اکوتیپ بلوچى و اکوتیپ‌هاى خارجى به شدت رخ داده و جمعیت خالص این اکوتیپ روز به روز در حال نابودى و کاهش است لذا تشکیل یک مزرعه حفاظت ژنتیکى (GERM PLASM) براى این نژاد ضرورى به‌نظر مى‌رسد. رنگ این شتر از قهوه‌اى روشن تا قهوه‌اى تیره و حنائى و ندرتاً سفید متغیر است و در گذشته عمده استفاده از این شتر جهت ترابرى بین کشورهاى ایران و شبه قاره هند بوده است.
پیشنهادی: درباره آداب و فرهنگ بومی سیستان و بلوچستاناکوتیپ جمّازه
شتر جماز شترى است داراى استعداد مناسب جهت انجام مسابقات ورزشى به‌ویژه شرکت در کورس و سرعت که برحسب تمرینات و تربیت حتى با سرعت‌هاى بالاتر از سرعت اسب هم مى‌تواند بدود.
در ایران شتر در مناطق کرمان، سیستان و بلوچستان و هرمزگان پرورش داده مى‌شوند. به‌علت عدم حمایت‌هاى اقتصادى و اجتماعی، روزبه‌‌روز از جمعیت آن کاسته مى‌گردد و در حال حاضر بهترین نسل این شتر در مناطق جنوب استان کرمان پرورش مى‌یابند. طبق آداب و سنن فرهنگى همه ساله در منطقه کهنوج استان کرمان مسابقات جماز سوارى (شتر دوانی) انجام مى‌گیرد.
ضرب‌المثل درباره شتر
- «آخرین پر کاه کمر شتر را می‌شکند.»
- «آدم خوب است شتر گلو باشد.»
- «اشتر که چهاردندان شود از آواز جرس نترسد.»
- «اگر شتر پر داشت یک بام سالم در جایی نمانده بود.»
- «به شتر گفتند گردنت کجه، گفت کجام راسته؟»
- «تا فلان کار بشود، دم شتر به زمین می‌آید.»
- «چشم شور شتر را به دیگ می‌کند، آدم را به گور.»
- «دور از شتر بخواب، خواب آشفته مبین.»
- «زیر پای شتر نخواب، خواب آشفته مبین.»
- «شتر خالی راه نمیره؟»
- «شتر خفته، بلا دور!»
- «شتر در قطار دیگران خوش نماید.»
- «شتر دیدی ندیدی.»
- «شتر را گم کرده عقب مهارش می‌گردد.»
- «شترسواری دولا دولا نمیشه.»
- «شتر که کاه (علف) می‌خواهد، گردن دراز می کند.»
- «شتر نقاره‌خانه است، از صدای طشتک وطبلک رم نمی‌کند.»
- «شتر هرچه از خار بدش می‌آید، از گوشه لبش سبز می‌شود.»
- «شتری است که در خانهٔ همه می‌خوابد.»
- «کُره داده شتر می‌خواهد.»
- «کینه شتری داشتن»
- «گاهی با شتر از سوراخ سوزن گذشتن، گاهی پیاده از دروازه بیرون نرفتن.»
- <<شتر در خواب بیند پنبه دانه،گهی لف لف خورد گه دانه دانه>>
- «این شتری که در خانه ی همه می خوابه.»
عالی
معمولا خوبه