تاریخچه و فرهنگ بومی استان قم

همه چیز درباره فرهنگ، آداب و رسوم، ادبیات و آیین های استان قم

تحقیق مختصر درباره استان قم

شهر قم را، بدین علت قم نامیدند که محل جمع شدن آب‌ ها و آب انار بوده است و آب در آن جا جمع می‌شده و آن را هیچ منفذ و رهگذری نبوده، در اطراف آن جا علف و گیاهان و نباتات فراوان می‌روییده است و در عرب، جمع شدن آب را قم گویند؛ که بعضی آن را با قمقمه (معرب کمکم) هم‌معنی دانسته‌اند و گلاب پاش را نیز نوعی از قمقمه وصف کرده‌اند و جمع آن را قماقم نامیده‌اند؛ با این تفاوت که وقتی در آن نواحی علف زار و سبزه زار زیاد می‌شد، چوپانان برای چرانیدن گوسفندان خود، برگرد علف زارها خیمه می‌زدند و خانه‌هایی را بنا می‌کردند و خانه‌های ایشان را در فارسی، کومه نامیدند و به مرور زمان کومه تبدیل به کم شد؛ پس آن را معرب گردانیده و قم نامیدند. ریشه نام این شهر به «کومه» به معنای اتاقک‌های کلبه‌مانندی که چوپانان برای استراحت می‌ساختند، باز می‌گردد. با الهام از واژه «کومه» این شهر به نام «کم» (KOM) خوانده شد

قُم تلفظی از نام کم‌است که اعراب آن را به صورت امروزی درآوردند.

جشن ها و آیین ها در قم

مردم قم معمولاً تمام میلادهای ائمه (ع) را جشن می‌گیرند و این جشن ها را مولودی می خوانند . در ایام میلاد یکی از ائمه در قم ؛ در هر کوی و برزنی می توان مراسم جشن های مذهبی را دید و اوج این جشن های مذهبی همواره در حرم مقدسه حضرت معصومه (س) برگزار می شود .

مراسم یادمان ورود حضرت معصومه (س) به قم : روز بیست و سوم ربیع الاول سال ۲۰۱ ه.ق روز ورود حضرت معصومه (س) از مسیر ساوه به قم است . در این روز مردم قم به اتفاق موسی بن خزرج ، که از بزرگان قم و از ارادتمندان به اهل بیت (ع) بود ، تا بیرون شهر به استقبال آن حضرت می روند و موسی بن خزرج که افسار شتر حضرت را به دست داشت ، آن بانوی بزرگوار را به منزل شخصی خود هدایت می کنند . همه ساله ، خادمان حرم آن حضرت در این روز طی یک حرکت نمادین ، به استقبال آن حضرت می روند و این روز را گرامی می دارند .

لاله گردانی : مراسم لاله گردانی یا شمعدان گردانی حرم حضرت معصومه (س) از جمله مراسم های زیبا و دیدنی است . این مراسم مخصوص خادمان حرم است که هنگام تغییر کشیک انجام می شود .

سر درختی : این مراسم در اوایل بهار در روستای وشنوه قم برای در امان ماندن باغ ها از گزند سرما اجرا می شود . به این منظور با هزینه اهالی گاوی خریداری می شود . سپس دستمال سبز رنگی به دور گردن گاو بسته می شود و آن را در روستا می گردانند . در مرحله بعد گاو را در امامزاده قربانی می کنند و از گوشت آن حلیم می پزند و در بین اهالی تقسیم می کنند .

نژاد استان قم

نژاد : اهالی قم از نژاد آریایی هستند و از برخی اقوام ایرانی چون عرب ها ، ترک ها و بختیاری ها در این منطقه زندگی می کنند . خانواده قمی متشکل از پدر ، مادر ، فرزندان و گاهی پدربزرگ و مادر بزرگ خانواده است . امروزه در مناطق شهری ؛ خانواده ها به صورت جمعی زندگی نمی کنند و فقط در مناطق روستایی و عشایری بافت خانواده ها هم چون گذشته بزرگ و دسته جمعی است . مراسم های سوگواری نیز به دو شیوه شخصی و مذهبی انجام می گیرد و همان آداب کلی مرسوم در ایران در این جا نیز حاکم است .

عشایر در قم

در شمال و جنوب منطقه قم ؛ می توان ایل ها و عشایر متعددی چون : کلکو ، شاهسون ، میش مست ، زند ، بختیاری و قاسملو را مشاهده کرد . این ایل ها و عشایر از مسیرهای خاصی عبور کرده و به ییلاق و قشلاق می روند .

آداب و رسوم خاصی بر کارهای آن ها سایه انداخته و هر حرکتشان تفسیری شنیدنی دارد . صحنه حرکت ایل از سویی و شیوه زندگی و گرفتن جشن ها از سوی دیگر ؛ سبب شده که زندگی ایل ها و عشایر منطقه قم ؛ یکی از مهم ترین جاذبه های زندگی اجتماعی باشد که دیدن آن ها برای هر بیننده ای جذاب و فراموش نشدنی است .

تاریخچه ورود عشایر قم به منطقه ، آداب و رسوم حاکم بر آنها، مسیرهای حرکت ، جشن های عروسی ، چگونگی پوشش و اطلاعات دیگر در قسمت عشایر به طور کامل آورده شده است . عشایر قم در جاده‌ کاشان، حسین‌آباد ، میش مست (میش مس) درقم ، جنت‌آباد ، قم رود و لب دریاچه‌ حوض سلطان و در وسعت زیست بومی در حدود ۶۷۰۰۰۰ هکتار پراکنده شده‌اند . این زیست بوم، بخش‌هایی از شهرستان قم را به عنوان منطقه‌ی قشلاقی در برمی‌گیرد که بیشتر عشایر آن در سیلو زندگی می‌کنند . محل اسکان آن ها در روستاهای عشایری بوده و تعداد کمی چادرنشین هستند

لباس های محلی قم

لباس های محلی قم ؛ بیشتر در گذشته مورد استفاده قرار می گرفت . زنان در روستاها لباس‌های بلند بر تن می‌کردند که تا زانوی آن ها می‌رسید و معمولاً این لباس ها سفید گلدار بود و در زیر آن شلوار به پا می‌کردند . لباس های آن ها دو جیب داشت که در اطرافش دوخته شده بود . زن ها همیشه حتی در خانه روسری (چارقد) سفید بر سر داشتند .

چارقد را به صورت مثلثی تا می‌کردند و بر سر می‌زدند و برای محکم کردن آن یا گره می‌زدند یا با سنجاق آن را وصل می‌کردند . بعضی از آن ها در دو طرف سنجاق پارچه کوچک سبزی که با یکی از زیارت‌های ائمه یا امامزادگان متبرک شده بود را قرار می‌دادند . آن ها اگر پولی همراه خود داشتند در گوشه‌ چارقد خود گره می‌زدند

غذاهای محلی در قم

علاوه بر تهیه و مصرف همه غذاهای رایج در کشور ایران ، برخی غذاها و نان های محلی نیز تهیه می شوند که انواع آش و آب گوشت ازجمله غذاهای یاد شده هستند .

آب گوشت هویج برگه ، آب گوشت بزباش ، آب گوشت قونبیط (که بیشتر در ماه مبارک رمضان و بر سر سفره افطار مصرف می شود)

آش اوماج ، آش پتله (جو) ، آش سنگک ، آش شله ، آش قارقورت ، آش گندم ، آش اسفندی ، آش جو ، آش قنبیط ، آش بی بی فاطمه

مزگو ، دم پختی (دم پختک) ، دم پزک ، پلته پلو ، کباب ، شامی ، کوفته ، کال جوش (کله جوش) ، چنگال ، اشکنه ، قورمه ، کاچی ، زیره داغ ، حلیم لوبیا ، شیر برنج ، برنج و خورش (که همان انواع مختلف خورش از قبیل قیمه ، قورمه سبزی ، فسنجان و بادمجان و … است) از جمله غذاهای مورد مصرف در منطقه قم هستند.

ادبیات بومی قم

زبان و گویش استان قم

گویش های قم به ۱۳۲ نمونه می رسد . استان قم ۱۳۲ گویش گردآوری شده دارد و نمونه های باقی مانده آن بزودی گردآوری می شود . ۱۳۲ گویش در اداره میراث فرهنگی و گردشگری استان قم گردآوری شده است . از ۱۶۰ روستای این استان ۱۳۲ نمونه گویشی گردآوری شده است که در میان آنها گویش های ترکی ، ترکی قشقایی ، کردی ، خلجی ، بختیاری و کله کوی شیرازی به چشم می خورد که گردآوری آنها یک ماه به طول انجامیده است .

گردآوری گویش های منطقه جعفریه استان قم هنوز انجام نشده است . در تمام قسمت‌های قم زبان ارتباطی همان فارسی رایج است که مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما مهاجرین ساکن این منطقه علاوه بر زبان فارسی به گویش و لهجه خاصی نیزسخن می‌گویند . مثلا عرب ها به زبان عربی ، افغانی ها به زبان پشتو و ترک ها به زبان ترکی. خلج‌ها که در فاصله سده های یازدهم تا چهاردهم در این منطقه اسکان یافته‌اند به گویش خاص خود تکلم می کنند که به گروه زبان‌های ترکی تعلق دارد . سایر گروه‌ها ترک زبان ایران به دشواری قادر به درک زبان خلجی هستند و زبان سخت و نا آشنایی است.

پیشنهادی: درباره فرهنگ بومی سایر استان‌های ایران بیشتر بخوانید