تحقیق در مورد سوره دخان

همه چیز درباره سوره دخان و علت نام گذاری آن

سوره دخان چهل و چهارمین سوره قرآن است که در مکه بر پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله نازل شده است و محور اصلی محتوای آن را اعتقادات مسلمانان (توحید، معاد و قرآن) تشکیل می‌دهد. در این تحقیق به معرفی سوره دخان، علت نام‌گذاری سوره، اهداف، محتوا، فضایل و ثواب قرائت سوره و همچنین به بیان آیات مشهور آن می‌پردازیم.

معرفی سوره دخان

سوره دخان از نظر ترتیب نزول شصت و چهارمین سوره‌ای است که بر پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله نازل شده و در جزء ۲۵ قرآن قرار دارد.

این سوره از سوره‌های حوامیم است و از نظر حجم در گروه سوره‌های مثانی قرار می‌گیرد.

توضیح: سوره‌های حوامیم، سوره‌هایی هستند که با حروف مقطعه «حم» آغاز می‌شوند.

سوره‌های مثانی، سوره‌هایی هستند که بعد از سوره‌های طوال (سوره‌های طولانی قرآن) قرارگرفته‌اند.

داستان‌ تاریخی زندگی موسی علیه‌السلام، مأموریتش، هدایت قوم بنی‌اسرائیل و خارج‌کردنشان از مصر، عبور از دریا و نجات یافتن، برتری آنان بر جهانیان و هلاکت فرعونیان (آیات ۱۵ تا ۳۲) در این سوره مبارکه مطرح می‌شود.

یکی از اعمال شب ۲۳ ماه مبارک رمضان (شب قدر) تلاوت این سوره است.

علت نام گذاری سوره دخان

«دخان» در لغت به معنی «دود» است و از این جهت این سوره را دخان نامیده‌اند که در آیه دهم آن در مورد یکی از نشانه‌های قیامت که «دخان» است سخن به میان آمده است. این سوره را «حم دخان» نیز می‌نامند.

توضیح: نام دیگر تمام سوره‌های حوامیم به این صورت است که «حم» را به ابتدای نام سوره اضافه می‌کنند مثل «حم دخان»، «حم زخرف» و… و این نام‌گذاری مخصوص سوره دخان نیست.

اهداف سوره دخان

فضای نزول و هدفی که سوره دخان برای آن نازل شده مثل دیگر سوره‌های حوامیم، اعتقادات است. تفاوت آن با دیگر سوره‌ها در تهدید و هشدار به مشرکان در مورد گرفتار شدن به انواع عذاب‌های دنیوی و اخروی در صورت ادامه لجاجت و عناد است و برای آن مثالی از اقوام گذشته (داستان هلاکت فرعونیان) نیز ذکر می‌کند که شاید پند گیرند.

محتوای سوره دخان

محتوای اصلی سوره دخان، وعده عذاب به منکرین معاد و قرآن است، این سوره با توصیفاتی از قرآن و یادآوری سرگذشت موسی علیه‌السلام و قوم فرعون در صدد هوشیار کردن منکرین قرآن و معاد است و سپس هشدار می‌دهد که در صورت عدم پذیرش، گرفتار عذاب سختی خواهند شد.

به طور خلاصه محتوای سوره دخان را می‌توان به این صورت بیان کرد:

– سوگند به قرآن روشنگر، نزول قرآن در شب قدر برای هدایت انسان‌ها، رحمت خدا سبب نزول قرآن و ارسال پیامبران، توصیف پروردگار متعال (آیات ۱ تا ۸)

– بیان عاقبت منکرین حقایق و نزول عذاب بر آنان (آیات ۹ تا ۱۶)

– بیان داستان موسی علیه‌السلام و فرعون، دعوت موسی به یکتاپرستی و عدم پذیرش آنان، مأموریت موسی علیه‌السلام برای خارج‌کردن مردم از مصر، عبور موسی علیه‌السلام و پیروانش از دریا و غرق شدن فرعونیان، برتری یافتن آنان بر مردم زمان خودشان و آزمایش آنها با معجزات و نشانه‌ها (آیات ۱۷ تا ۳۳)

– استدلال مشرکان در مورد نپذیرفتن معاد و زنده شدن بعد از مرگ، بیان هلاکت اقوام گذشته که منکر معاد و مجرم بودند، وعده عذاب به مشرکان (آیات ۳۴ تا ۴۲)

– توصیف عذاب قیامت برای گناهکاران (آیات ۴۳ تا ۵۰)

– توصیف بهشت برای پرهیزکاران (آیات ۵۱ تا ۵۷)

– بیان علت نزول آیات قرآن به زبانی فصیح و گویا که هوشیار شدن گناهکاران است و وعده عذاب به آنان در صورت قرآن‌ستیزی (آیات ۵۸ و ۵۹)

فضایل، خواص و ثواب قرائت سوره دخان

فضیلت و ثوابی که تلاوت‌کننده سوره دخان از آن بهره‌مند می‌شود را می‌توان به این صورت خلاصه کرد:

– آمرزش گناهان برای مداومت در خواندن سوره دخان در شب‌های جمعه

– محشور شدن با مؤمنان، در سایه عرش خدا قرار گرفتن، آسان ‌شدن محاسبه اعمال و قرار گرفتن نامه اعمال در دست راست برای کسی که در نمازهای واجب و مستحب سوره دخان را بخواند.

– افزایش معنویت، کسب آرامش روحی و اصلاح زندگی با تدبر در آیات سوره دخان

آیات مشهور سوره دخان

آیات مشهور این سوره عبارتند از:

ارث رسیدن نعمت‌های دنیا به اقوام دیگر (آیات ۲۵ تا ۲۸)

کمْ تَرَکوا مِنْ جَنَّاتٍ وَعُیونٍ وَزُرُوعٍ وَمَقَامٍ کرِیمٍ وَنَعْمَةٍ کانُوا فِیهَا فَاکهِینَ کذَلِک وَأَوْرَثْنَاهَا قَوْمًا آخَرِینَ فَمَا بَکتْ عَلَیهِمُ السَّمَاءُ وَالْأَرْضُ وَمَا کانُوا مُنْظَرِینَ

ترجمه: [سرانجام همگی نابود شدند و] چه بسیار باغ‌ها و چشمه‌ها که از خود به‌جای گذاشتند، و زراعت‌ها و قصرهای زیبا و گران‌قیمت، و نعمت‌های فراوان دیگر که در آن [غرق] بودند! اینچنین بود ماجرای آنان! و ما [اموال و حکومت] اینها را میراث برای اقوام دیگری قرار دادیم! نه آسمان بر آنان گریست و نه زمین، و نه به آنها مهلتی داده شد!

این آیات شریفه در مورد فرعونیان نازل شده که دعوت موسی علیه‌السلام را نپذیرفتند و سرانجام غرق شدند و نعمت‌هایی که در اختیارشان بود به دیگران ارث رسید.

سرانجام همه گناهکارانی که در عقاید و زندگی خود تغییر ایجاد نکنند و به دستورات الهی بی‌اعتنا باشند، چنین است، هرچقدر قدرت و شوکت داشته باشند سرانجام از آنها گرفته می‌شود و در پیشگاه خدا برای رسیدگی به اعمال حاضر می‌شوند.

مقام امین و جایگاه امن برای پرهیزکاران (آیه ۵۱)

إِنَّ الْمُتَّقِینَ فِی مَقَامٍ أَمِینٍ

ترجمه: پرهیزکاران در جایگاه امنی خواهند بود.

آیات ۵۱ تا ۵۷ به توصیف جایگاه امن پرهیزکاران می‌پردازد. می‌فرماید:

«در میان باغ‌ها و چشمه‌ها؛ آنها لباس‌هایی از حریر نازک و ضخیم می‌پوشند و در مقابل یکدیگر می‌نشینند؛ اینچنین‌اند بهشتیان؛ و آنها را با «حور العین» تزویج می‌کنیم! آنها در آنجا هر نوع میوه‌ای را بخواهند در اختیارشان قرار می‌گیرد، و در نهایت امنیت به‌سر می‌برند! هرگز مرگی جز همان مرگ اول [که در دنیا چشیده‌اند] نخواهند چشید، و خداوند آنها را از عذاب دوزخ حفظ می‌کند؛ این فضل و بخششی است از سوی پروردگارت، این همان رستگاری بزرگ است!»

پرهیزکاران در بهشت از هر نوع ناخوشی مصون هستند. در روایات آمده است که جایگاه امن در دنیا نیز از مصادیق آیه شریفه است چون پرهیزکاران متوجه خداوند هستند و به خداوند پناهنده شده‌اند و خداوند آنها را حفظ می‌کند و در جایگاه امن قرارشان می‌دهد.

آثار و فضیلت سوره حدید