تحقیق درباره زندگی خرس سیاه ایرانی (خرس آسیایی)

آشنایی با خرس سیاه ایرانی

خرس سیاه آسیایی (یا خرس سیاه تبتی یا خرس ماه یا خرس یقه‌دار) گونه ای خرس در اندازه متوسط است که روی قفسهٔ سینه‌اش لکه سفیدی به علامت V نقش بسته‌است. این خرس به‌خوبی برای زندگی بر روی درخت انطباق یافته و در مناطق وسیعی از جنوب آسیا، شمال شرق چین، خاور دور روسیه و ژاپن می‌زید. آی‌یوسی‌ان این حیوان را در فهرست گونه‌های در خطر انقراض و در ردهٔ آسیب‌پذیر قرار داده‌است که بیشتر به‌دلیل جنگل‌زدایی و شکار این حیوان برای استفاده از برخی اعضای بدن اوست.

ویژگی های خرس سیاه

خرس سیاه شباهت ریخت‌شناسانه بسیار زیادی با خرس‌های ما قبل تاریخ دارد و برخی دانشمندان وی را نیای دیگر گونه‌های امروزین خرس می‌دانند. خرس سیاه هرچند بیشتر گیاه‌خوار است اما رفتاری پرخاش‌گرانه نسبت به انسان دارد و حملهٔ بدون هشدار این حیوان به آدمی بارها گزارش شده‌است.

خرس سیاه آسیایی شبگرد است و بر خلاف دیگر همنوعان خود خواب زمستانی ندارد. عمر آن حدود ۲۵ است و ۱۲۰ تا ۱۸۰ سانتی متر طول و ۵۰ تا ۱۷۰ کیلوگرم وزن دارد.

توليدمثل خرس سیاه

از توليدمثل خرس سياه اطلاع زيادي در دست نيست ولي معمولاً جفت‌گيري در اواخر تابستان انجام مي‌گيرد و پس از حدود هفت ماه معمولاً تعداد دو بچه مي‌زايد. چشم‌ها بعد از يك هفته باز مي‌شوند. سه ماه و نيم شير مي‌خورند و تا دو يا سه سالگي با مادر مي‌مانند. گاهي اوقات مادر با دو سري بچه مشاهده مي‌شود. طول عمر حدود ۲۵ سال است.

غذای خرس سیاه

اغلب از مواد گياهي نظير ميوه و جوانه تغذيه مي‌كند. بيشتر از ساير خرس‌ها به بالاي درخت مي‌رود. در اكثر مناطق كم ارتفاع بلوچستان كه درختان داز (شبيه نخل زينتي هستند) فراوان است، مشاهده مي‌شود از ميوه و جوانه انتهايي آن كه نرم و مغذي است تغذيه مي‌كند. در مناطق كوهستاني مرتفع مانند كوه بيرك و جبال بارز غذاي خرس‌هاي سياه غالباً بادام وحشي، انجير، زيتون و ساير ميوه‌ها نظير زردآلو است.

خرس سياه علاوه بر مواد گياهي، از مواد حيواني نظير حشرات، مهره‌داران كوچك، نوزاد پستانداران و گاهي دام اهلي تغذيه مي‌كند. در منطقه سرباز تعداد هشت رأس گوسفند كه در يك شب توسط خرس سياه كشته شده بودند مشاهده شد. خرس سياه گاهي اوقات به نخلستان‌ها دستبرد مي‌زند و خساراتي وارد مي‌سازد. در مناطق شهرستان نيك‌شهر خرس‌ها براي خوردن خرما از درختان نخلي كه حدود ۱۵ متر ارتفاع داشتند، بالا رفته بودند. در اطراف رودخانه كاجو در سرگين چند خرس مقدار زيادي پوست خرچنگ رودخانه‌اي و بال‌هاي قاب‌بالان مشاهده شد. خرس سياه معمولاً براي خوردن غذا هر شب كيلومترها راه را طي كرده، صبح زود به لانه مراجعت مي‌كند.

زیستگاه خرس سیاه در ایران

کوهستان های شهرستان نیکشهر در جنوب سیستان و بلوچستان (ایران) یکی از زیستگاه‌های اصلی این خرس محسوب می‌شود و رویشگاه‌های پراکنده درختچه داز و زیتون واقع در بلوچستان شامل مناطق کوهستانی مهرستان، نیک شهر، قصرقند، لاشار، آهوران و رشته کوه بیرک از مهم ترین مناطق زندگی خرس سیاه بلوچی است. این خرس در گویش مردم بلوچ با نام‌های «مَم» و «هرس» شناخته می‌شود.

شهرستان رودان در استان هرمزگان یکی از مهم ترین زیستگاه های این گونه ارزشمند در کشور است. در چند سال اخیر تعداد مشاهدات مستقیم، دیده شدن نمایه هایی مانند رد پا و مدفوع و گزارش های مردمی از خرس سیاه آسیایی و پلنگ در شهرستان افزایش مستمری داشته است. بر اساس بررسی های به عمل آمده به نظر می رسد این امر بیش از آن که حاصل افزایش تعارض میان انسان و این دو جانور ارزشمند باشد، نتیجه افزایش جمعیت به علت بهبود شرایط زیستی آن ها است.

کاهش چشمگیر بارندگی ها از سال ۱۳۷۶ به بعد، در حالی که تصور می شود بایستی شرایط زیست جانوران را بحرانی تر کند، در برخی مناطق به احیای زیستگاه های خرس سیاه کمک کرده است. مناطق کوهستانی به دلیل عدم توانایی جذب آب فراوان در سفره های زیر زمینی خود، در برابر خشکسالی بسیار آسیب پذیرتر نشان داده و اکثر چاه ها خشک شده و بسیاری باغ ها از بین رفته اند. این امر باعث تسریع در مهاجرت روستاییان شده است به گونه ای که بیش از ۹۰ درصد ساکنان این مناطق دور افتاده، در ۱۰ سال اخیر به روستاهای دیگر و شهر ها مهاجرت کرده اند.

راه های روستایی متروکه شده و درخت های خرما که دارای سازگاری بیشتری در برابر بی آبی هستند باقی‌مانده اند. به این ترتیب زیستگاه ها پیوستگی خود را بار دیگر به دست آورده غذای کافی نیز در دسترس خرس سیاه قرار گرفته است. علاوه بر این افزایش نسبی بارندگی ها در چند سال اخیر، بهبود عملکرد محیط بانان و گشت و کنترل های منظم و مستمر، آگاه سازی جوامع محلی، بهبود فرهنگ محیط زیستی مردم و حساس شدن نسبت به وضعیت گونه های جانوری، به افزایش جمعیت و کاهش تلفات کمک شایانی کرده است. در حال حاضر تقریباً در تمامی مناطق کوهستانی شهرستان حضور خرس سیاه اثبات شده است. در دو هفته اخیر(۳۰ دی ۱۳۹۲)، دو قلاده توله خرس در روستای برنطین، رد پای یک قلاده خرس سیاه در روستای فاریاب و یک قلاده در روستای بادافشان دیده شده است.

خرس سیاه آسیایی هم اکنون در فهرست سرخ اتحادیه جهانی حفاظت (IUCN RED LIST) در طبقه در آستانه انقراض (CR) قرار دارد و هیچ آمار مشخصی از تعداد اندک باقی‌مانده جمعیت این گونه در کشور در دست نیست.

پراکنش جهانی خرس سیاه آسیایی

پراکنش این گونه در سطح وسیعی از قاره آسیاه گزارش شده است. و عمدتا جنوب وجنوب شرق آسیاه و شرق آسیا را شامل می شود. این گونه در نواحی کوهستانی جنوب شرقی ایران، پاکستان، افغانستان، شمال هندوستان، نپال، بوتان، چین، لائوس، تایلند، کامبوج و ویتنام هم دیده شده  و حتی به صورت موردی در تایوان هم گزارش شده است. اخیرا با توجه به مطالعات صورت گرفته، چهار زیر گونه از این جانور در سطح قاره آسیاه مشخص گردیده است و زیر گونه ای که در ایران زیست می کند ursus thibetanus gedrosianus می باشد.

پراکنش خرس سیاه در ایران

پراکنش این جانور در کشور ایران محدود به مناطق جنوب شرق شامل استان های کرمان، هرمزگان و سیستان و بلوچستان است. در استان کرمان در مناطقی از شهرستان های جیرفت و کهنوج گزارش شده است. و در استان هرمزگان هم در مناطقی از ارتفاعات بشاگرد گزارش شده است ولی در استان سیستان وبلوچستان از پراکنش بیشتری برخوردار است. در ارتفاعات شهرستان نیکشهر، چابهار، سرباز، کوه بیرک سراوان، خاش و بزمان ایرانشهر گزارش مشاهده خرس در سالهای گذشته اعلام شده است. بیشترین جمعیت این گونه در سالهای اخیر در شهرستان نیکشهر بوده است.