همه چیز درباره عید نوروز در ایران

تحقیق درمورد عید نوروز در ایران و اسلام

نوروز در ایران باستان به پیشینه، مراسم و رویدادهای مربوط به نوروز در ایران باستان می‌پردازد. قدمت نوروز و وجود این جشن به زمان‌های پیش از شکل گیری ایران و قبل از دوره مادها و هخامنشیان برمی‌گردد، ولی نام آن در اوستا نیست. از سه هزار سال پیش از میلاد، در آسیای میانه و آسیای غربی دو عید، رواج داشته‌است، عید آفرینش در اوایل پاییز و عید رستاخیزی که در آغاز بهار، برگزار می‌شده‌است. بعدها دو عید پاییزی و بهاری به یک عید تبدیل گردیده و سر بهار جشن گرفته می‌شده‌است.

مفهوم عید نوروز

عید در لغت، شادی و سروری را گویند که سالیانه تکرار می شود. گفته اند: به روزی که مردم در کنار هم جمع شوند، عید گویند. راغب اصفهانی، عید را از ماده «عود» به معنی بازگشت به وضعیت مطلوب گذشته گرفته است.

تحوّلِ حال

مردم درآغاز سال نو دعا می خوانند و از خداوند می خواهند که حالشان را به بهترین حال برگرداند و زندگی آنان را آن چنان که خود می خواهد متحول سازد. تحول به این است که قلب ها از آنچه غیر خدایی است دور گردد، بصیرت ها روشن شود، وجدان ها به خود آیند و انسان ها به سوی تکامل، گام های بلندتر بردارند و به خدا بپیوندند. تحوّلِ حال به این معنی است که در خویشتن خویش، تغییرات روحی بدهیم و از هواهای نفسانی که انسان را به هلاکت می رساند دست برداریم.

شعر عید نوروز

مقدم نور

باز گیتی از شکوه و فرّ فروردین جوان شد          باز نوروز آمد و عالم بهشت جاودان شد
پیر گردد در خزان و تازه گردد در بهاران             کس ندیده غیر گیتی گاه پیر و گه جوان شد
سرو و کاج اندر کنار جویباران سبز و خرّم          راستی گویا به گلشن هر یکی چون پاسبان شد
سبز و خرم بر بساط سبزه گل آرمیده             سرو و کاجش سایبان گردیده، نرگس دیده بان شد
بر نثار مقدم نوروز بر تخت زمرد                 نیک بنگر خود شکوفه هر زمان درهم فشان شد
چادر اسپید بر سر نسترن چون نوعروسان              زرد چهره بیدمشک و سرخ معجر ارغوان شد
هیچ دانی این همه پیرایه در نوروز چِبوَد            وین همه خوبی که بینی از چه رو این سان عیان شد
هست از یمن وجود شاه مردان شیر یزدان            زان که نوروز و غدیر آن روز با هم توأمان شد
رمز «الرحمن علی العرش استوی» شد آشکارا           چون یداللّه روی دست احمد مرسل عیان شد

عیدی دادن در ایام نوروز

یکی از رسوم ایام نوروز، عیدی دادن بزرگسالان به کودکان و خردسالان است. این عمل، بسیار سنّت خوبی است؛ چرا که موجب تعمیق محبت و الفت بین بزرگ سالان و خردسالان می شود. بر همین اساس است که در روایات اِحسان به کودکان تأکید شده است؛ از جمله در روایتی از امام رضا علیه السلام آمده است: «با فرزندان خود خوش رفتاری کنید و به آنها هدیه دهید و نیکی کنید؛ چون آنها گمان می کنند که شما روزی آنها را می دهید».

دیدار با دوستان

بی تردید، دوست خوب نعمتی است بسیار گران بها که باید برای یافتن و نگه داشتن آن کوشید و به هیچ قیمتی آن را از دست نداد. معیارهای ارزشی در دوست گزینی، ضامن تداوم دوستی ها و بهره گیری صحیح از آنها است. بنابراین، عاقل و فرزانه کسی است که در روابط دوستانه، معیارهای مکتب و موازین عقل را مراعات کند و از دوستی های غیرمنطقی و بر اساس هوس های جوانی بپرهیزد؛ چرا که ریشه بسیاری از آلودگی های اخلاقی و فروپاشی نظام های خانوادگی، دوستی های ناسالم و روابط نامناسب و هوسناک است. کسی را باید به دوستی برگزید که ارزش دوست داشتن و نثار کردن محبت را داشته باشد. بهار و نورور را به کسی باید تبریک گفت که شایسته این «خجسته باد» است. صمیمیت، دیانت، پاکی و وفا، از معیارهای اصیل در دوستی های پایدار است. در تعطیلات نوروزی، می توان به دیدار دوستان ارزشی رفت و رابطه با آنان را استوارتر ساخت.

مطالعه و کتاب خوانی

کتاب، محصول تجربه های بشری و خلاقیت های ذهنی و آموخته های درازمدت انسان است. نقش کتاب در انتقال علوم گاهی بیشتر و فراتر از دیگر ابزار آموزش است. کتاب در جایگاه معلّم کار می کند و اثر می گذارد. کتاب، مایه طراوت و شادابی دانشمندان و صاحبان معارف است. همان گونه که در باغ و بوستان، خاطر انسان نشاط می یابد، سیر در بوستان کتاب نیز مشام جان را شاداب و معطر می سازد. بدین سبب است که در روایات ها، از کتاب به عنوان بوستان دانشمندان یاد شده و همدم و سخن گویی شایسته به شمار آمده است.

به رغم این همه سفارش که در روایات، به مطالعه و کتابخوانی شده است، متأسفانه فرهنگ مطالعه در جامعه ما جا نیفتاده است. این نقیصه، علت های مختلفی دارد که از جمله آن، کمبود وقت و مشغله های گوناگون است. بنابراین، آنان که در ایام نوروز، برنامه مسافرت و دیدار اقوام و زیارت و مانند آن ندارند، می توانند به مطالعه بپردازند. برای علاقه مندانِ فرهنگ و مسائل فکری و علمی، لحظه لحظه زمان بستر مناسبی برای آموختن و خواندن و بالا بردن سطح فکر و معلومات است. اینان هرگز تعطیلی ها را رایگان از دست نمی دهند و با برنامه ریزی مناسب، به مطالعات علمی و دینی مورد نیاز و علاقه خویش می پردازند.

گشت وگذار در طبیعت

روح آدمی، بر اثر اشتغال به کارهای روزمرّه، گرفتار خستگی و ملال می شود و نیازمند تجدید نشاط و شادابی می شود. تفریح، به معنای ایجاد فرح و سرور و انبساط خاطر و شادابی جان است. با این دیدگاه، خیلی چیزها که نام تفریحات به خود می گیرد، بیش از آن که انبساط روحی بیاورد، کسالت و ملال روح و کدورت خاطر را به دنبال دارد. پس باید در تعطیلات نوروز، به دنبال شادابی درونی گشت. قیدِ «سالم» برای تفریحات، محدوده ویژه ای پدید می آورد. مسافرت، گشت و گذار در طبیعت، و ورزش های مفید و سالم، به نوعی نشاط آفرین و طراوت آور است و تعطیلات نوروزی می تواند فرصت تجدید قوا و نیرو گرفتن برای درس و کار بیشتر باشد.

سفرهای مقدّس در نوروز

پناه بردن به معنویت زیارتگاه ها و دست و چهره کشیدن به شبکه ضریح های مطهّر و عرض ادب و ارادت به آستان اولیای دین و حجت های خدا و بندگان مقرّب پروردگار، ایجاد کننده زمینه دیگری در خودسازی و تهذیب نفس و پاک شدن از آلودگی ها و نیرو گرفتن برای مقابله با وسوسه های شیطانی و هواهای نفسانی است. تعطیلات نوروزی، فرصتی برای تشرّف به زیارت حرم های مطهّر است. خیلی ها برای تعطیلات خود، برنامه سفر به مشهد، قم و شیراز ترتیب می دهند. اگر نه در همه ایام می توان در بخشی از تعطیلات به چنین سفرهای معنوی رفت که حاوی بار ارزشی است و سازندگی روحی و پیمان بستن با پاکان برای پاک ماندن و پاک زیستن دارد. اگر فرصت یا امکانات و زمینه زیارت های یاد شده نبود، به حرم امامزادگانِ نزدیک تر می توان مشرّف شد؛ مزار پاکانی که به خاندان عصمت و اهل بیت رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم منسوبند و زیارت مرقدشان صفای درون را برای زیارت کنندگان به ارمغان می آورد و ایمان و معنویت باطنی را تقویت می بخشد.

فرصت بازنگری و حلّ مسایل دشوار

تردیدی نیست که در شیوه آموختن، بیش از حجم درس، باید به کیفیت فراگیری توجه داشت. در طول تحصیل، گاهی بخش هایی از دروس، مبهم می ماند، یا نیازمندکار، بحث، مطالعه و تمرین بیشتر است. تعطیلات نوروزی، فرصتی برای بازنگری در دروس گذشته و حلّ مبهمات و آمادگی ذهنی برای ادامه درس است. خلاصه آن که، به بهانه تعطیلی، نباید ذهن را هم تعطیل کرد، تا آموخته ها از یاد رود. مرور بر درس های گذشته و حلّ مسائل دشوار و انس با کتاب های درسی، ذهن را برای مراحل بعدی آماده نگه می دارد. البته آنچه به عنوانِ تکلیف ایام عید یا جزوه های ویژه نوروزی برای دانش آموزان سال های ابتدایی و راهنمایی اختصاص می یابد، تا حدودی این مهم را بر عهده دارد؛ ولی برای مقاطع آموزشی بالاتر و دانش آموزان متوسطه و پیش دانشگاهی و دانشجویان هم چنین کاری سودمند است.

مفهوم عید از دیدگاه اسلام

از دیدگاه اسلام مفهوم عید، موفقیت در راه انجام وظیفه، تطهیر نفس، تصفیه جان و تمرین صبر و استقامت است؛ هم چون عید فطر پس از ماه مبارک رمضان که مفهوم آن گذشتن از امتیازات، رسیدن به هم آهنگی و شرکت در وحدت بزرگ اسلامی، شکستن غرور و خودخواهی و ترک نازپروری و سایه نشینی، مشتاقانه ندای حق را لبیک گفتن و سرانجام خود را بازیافتن و به خدا رسیدن است. عید قربان پس از دوران سازنده حج، به معنی چون قطره ای به دریای جمع پیوستن، از انزوا درآمدن، گسسته ها را به هم پیوستن، پیوند خود را با خدا استوار کردن و دین خود را هر هفته تحکیم بخشیدن است. جمعه نیز از اعیاد اسلامی و عید پیامبر خداست.

معنای عید واقعی

عید به معنی بازگشت به سوی خداوند سبحان، معنویت و فطرت است؛ زیرا در روز عید بخشش های خداوند بزرگ، همراه با شادی و رحمت بر بندگان مؤمن نازل می شود. در روز عید، انسان مسلمان با نماز و روزه و راز و نیاز، غبار غفلت و گناه را از دل می زداید و به فطرت توحیدی خویش باز می گردد. در روز عید، انسان وقتی از طریق عبادت، با خداوندی که خالق تمام هستی است ارتباط برقرار کرد و او را با چشم دل بر کل نظام آفرینش شاهد و ناظر دانست و پی به بزرگی او برد، سر تسلیم در برابر احدی جز خداوند متعال فرود نمی آورد. بنابراین عید واقعی ما وقتی است که روح و جسم مسلمانان و مستضعفان جهان از ستم جنایتکاران عالم نجات یابد؛ و آن روزی است که حضرت ولی عصر(عج) ظهور نماید، و تمام ستم کیشان و باطل اندیشان را به خاک مذلت بکشاند.

آغاز بهار

عید نوروز، عید طبیعت است. نوروز، آغاز بهار و موسم اعتدال طبیعت و لطافت هوا و تعدیل شب و روز و رهایی از قساوت زمستان و سردی و سیاهی شب های دیرپاست. نوروز، عیدی است همراه با سرود پرندگان و تکبیر جنگل و تسبیح باد و رویش صحرا. پس بیایید ما نیز سرشت خداجوی خویش را که سالیان سال است در چنگال دیو شهوت و قدرت اسیر می باشد، بیدار کنیم و سخن پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وسلم را همواره به یاد داشته باشیم که فرمود: «آن گاه که بهاران در رسید حیات پس از مرگ را بسیار به یاد آورید».

صله رحم در سنت نوروزی

یکی از سنت های حسنه و با ارزش عید نوروز که تا روز سیزده نوروز رایج است، دید و بازدیدها است که میان فامیل و دوستان انجام می گیرد. این سنت نیکو که در کتب روایی ما به عنوان «صلحه رحم» نام برده شده است، همواره مورد توجه پیشوایان معصوم علیه السلام بوده و آن بزرگواران، پیروانشان را به این مهم بسیار سفارش می کردند. فرهنگ صله رحم، روح را شاداب و دل و جان را از چشمه سار عواطف و محبت ها سیراب می سازد. متأسفانه نداشتن فرصت برای برخی از مردم بهانه ای برای ترک این دستور دینی یا سهل انگاری در آن زمینه است. تعطیلات نوروزی، فرصتی خوب برای دید وبازدید است. این رابطه ها را باید قدر دانست و محکم تر ساخت.

نظافت و خانه تکانی

بدون شک، اگر بخواهیم عید نوروز برای ما یک عید واقعی باشد باید به ارزش های اسلامی این عید که در سایه تعالیم اسلامی رنگ دینی پیدا کرده توجه کنیم و از ضدارزش های آن که رسوبات ارزش های جاهلی و از سنت های دوران آتش پرستی است دوری جوییم. یکی از رسم های نیک در عید نوروز نظافت و خانه تکانی است که بر اساس آن، مردم قبل از رسیدن سال نو تحولی در زندگی خود ایجاد می کنند و نشاط خاصی را به زندگی خود می بخشند. پس بیایید اکنون که بهار از راه می رسد هم زمان با نظافت خانه هایمان، خانه دل خود را نیز از زنگار چندین ساله ی غفلت بزداییم. راستی! چرا مسکن خویش را همواره می روبیم و می شوییم ولی قلب خویش را که مسکن معناست، هیچ گاه نمی روبیم و غبار از آن نمی زداییم و به دست فراموشی می سپاریم؟

غسل عید نوروز

از امام صادق علیه السلام روایت شده که فرمود: «در نوروز غسل کن و تمیزترین لباس های خود را بپوش و به بهترین عطر خود را خوش بو کن و این روز را روزه بگیر». به استناد این دستورِ امام صادق علیه السلام ، بسیاری از فقهای جهان تشیع هم چون مرحوم نایینی، صاحب جواهر، آیت اللّه حکیم و امام خمینی رحمه الله نسبت به غسل روز عید نوروز به عنوان امری مستحبّ و دستوری اخلاقی و بهداشتی سفارش کرده اند.

دعا در نوروز

برای روز اول سال، دعا و درخواست خیر و برکت، موفقیت، سعادت و نیز تقاضای تعالی و رشد فضایل انسانی از جمله آداب این روز مقرّر شده است. علاّمه مجلسی رحمه الله خواندن این دعا را در نوروز مناسب دانسته است: «بارالها، این سال جدید است و تو خدایی ازلی و قدیم هستی. خیر آنچه در این سال پیش می آید، از تو خواستارم و از شر آنچه در این سال پیش خواهد آمد، به تو پناه می برم».

محدث قمی، رضوان الله تعالی علیه، هم برای هنگام تحویل و لحظه حلول سال جدید این دعا را از برخی بزرگان نقل کرده است: «یا محوّل الحَولِ وَ الاَحوال حَوِّل حالَنا الی احسن الحالِ».

توجه به قرآن

حضور قرآن در آداب اجتماعی نوروز به گونه ای است که امروزه از ارکان سفره عید به شمار می رود و نیز قرائت قرآن و بوسیدن آن در ساعت تحویل سال از جمله آداب سال تحویل است. امید آن که زمانِ قرآن بر سر سفره گذاشتن، قرآن هم چنان بر مغز و فکر ما حاکم شود تا آن را قانون زندگی خویش در همه ابعاد آن بشناسیم.

هدیه در عید نوروز

هدیه دادن از رسوم معمول عید، و در میان مردم از قدیم معمول بوده است. در روایتی آمده است که شخصی هدیه ای برای امام علی علیه السلام آورد و عرض کرد: «این هدیه به مناسبت نوروز است». حضرت فرمود: «هر روز برای ما نوروز و روزی نو است». در کتاب سایه آفتاب آمده است: «در روز عید نوروز به خدمت امام خمینی رحمه الله رسیدیم. حضرت امام با نشاط تر از روزهای گذشته و متبسّم و با قبای نو وارد شدند و به افراد حاضر چندبار «مبارک باشد» گفتند. سپس خودشان سراغ سکه های یک ریالی را گرفتند و در کف دست قرار دادند. افراد حاضر نیز بعد از دست بوسی هرکدام چند عدد برداشتند. مشابه این برنامه در نوروز سال های دیگر نیز تکرار می شد». نکته مهم در مورد هدیه دادن آن است که در این باب باید از افراط و تفریط و تکلّف خودداری و به وضع اقتصادی افراد و جامعه اسلامی توجه کرد.

همگام با نوروز طبیعت

نوروز روزنو و جدیدی است. اول فروردین، سال جدید آغاز می شود و کهنگی سال قبل که با سرما، خستگی و تکرار همراه بوده، به روز نو و سال جدید که طراوت طبیعت آن را تر و تازه ساخته تبدیل می گردد. بیایید ما نیز هم گام با طبیعتِ زیبا و نوروز، دریچه دل های افسرده خویش را به سمت بهار بگشاییم و جان های خویشتن را طراوتی جاودانه بخشیم.

همراه با شادابی طبیعت

یاران! اینک فصل طرب از راه رسیده است و ابر و مه و خورشید و فلک همه از بهجت دیدار روی دلدار در شور و شوقند، حیف است ما آدمیان که خود را گل سرسبد خلقت می دانیم از آنچه بی جان و بی شعور می پنداریم واپس مانیم و به حیات ابدی زنده نشویم و هم چنان مردگانی متحرک باقی مانیم و بر غفلت دهشت بار خویش متعصبانه پای فشاریم. بیایید پنجره های دل های افسرده خویش را بر روی دم مسیحیایی بهار بگشاییم. شاید احیا شود، به نشاط آید و همراه با پای کوبیِ هستی شاداب شود و دست افشاند و طرحی نو برای خودسازی و کمال دراندازد.

آوای طراوت

بهار آوای آسمانی طراوت است که به دل شور شکفتن می بخشد. جان را سرسبز می کند و لب را شکوفه باران. بهار روح مسیحایی زندگی است و آب زلال حیات و شراب ناب بهشتی، که آدمی را زنده و سرمست می سازد. بهار به وسعت دل های مهربان، به زلالی رودهای خروشان، و شادابی شکوفه های خندان است. بهار در واژه واژه قرآن است؛ در طراوت نسیم تلاوت و در شورانگیزترین لحظه های ناب استجابت است. بهار را می شود در دیده های بارانی مولا علی علیه السلام و در تبسّم زهرا علیهاالسلام یافت.

نماز در نوروز

نماز، غبار تیره گناه را از صفحه دل می شوید و آینه روح را جلا بخشیده، آماده دریافت عنایت می کند. گفتگو با خدا، جان را طراوت و روشنی می بخشد و گرد روزمرّگی و طبیعت زدگی را از دل ها می زداید. بر همین اساس است که می بینم فقهای ما یکی از آداب عید نوروز را نماز دانسته اند. شیخ طوسی رحمه الله فرموده است: «نماز ظهر و عصر روز نوروز را که خواندی، چهار رکعت نماز با دو سلام می خوانی. در رکعت اول پس از حمد ده بار سوره قدر، در رکعت دوم پس از حمد ده بار سوره کافرون، در رکعت سوم پس از حمد ده بار سوره توحید و در رکعت چهارم پس از حمد ده بار سوره ناس و فلق را بخوان. و در پایان نماز سجده شکر به جا آور و در آن دعا کن تا خداوند گناهان گذشته ات را بیاموزد.

سفارش امام صادق علیه السلام درباره هدیه نوروزی

ابراهیم کرخی می گوید: از امام صادق علیه السلام درباره مرد ثروتمندی سؤال کردم که در نوروز، مردم به او هدیه می دهند، ولی او در عوض احسان نمی کند. امام علیه السلام فرمود: «آیا آنها اهل نماز هستند؟» گفتم: آری. فرمود: «هدیه آنها را باید بپذیرد و او نیز در مقابل برای آنها هدیه ای بفرستد».

عید نوروز، جلوه هویت فرهنگی و تاریخی ایرانیان

در فرهنگ و سنن هر ملتی، روزهایی وجود دارد که با تاریخ و فرهنگ آن جامعه ارتباط دارد و جلوه ای از باورها و هویت فرهنگی و تاریخی آن جامعه را به نمایش می گذارد. جشن ها و سنت های مربوط به سال نو، از شایع ترین آیین های جهانی است که فرهنگ و تمدن کم تر ملت و قومی از آن تهی است و هر جامعه ای بر اساس تلقی تاریخی، فرهنگ و مذهبی خود، آغاز سال جدید را در قالب برپایی مراسم و جشن های ملی و مذهبی، پاس می دارد. عید نوروز و جشن های مربوط به سال نو ایرانیان، به دلیل برخورداری از درونمایه های فرهنگی، تاریخی و اخلاقی و هم چنین مصادف بودن این آیین ملی با تجدید حیات هستی و شکفتن دوباره گل ها، از ویژگی های خاصی برخوردار است که آن را از اعیاد دیگر اقوام و ملل متمایز می سازد.

بیشتر بخوانید: درباره مفهوم نماد های هفت سین عید

منبع hawzah.net