تحقیق درباره زندگی هدهد (شانه به سر)، زیستگاه و مشخصات آن

هُدهُد را بهتر بشناسیم !

هُدهُد ، شانه‌بسَر، پوپک و مرغ سلیمان (نام علمی: Upupa epops) از اسامی این پرنده هستند.

هدهد چیست؟

این جانور زیبا پرنده‌ای از راستهٔ سبزقباسانان است. این گونه تنها بازمانده از خانوادهٔ زیستی خود هدهدیان (Upupidae) است. هدهد غول‌پیکر گونهٔ بومی جزیرهٔ سنت هلن منقرض شده‌است. برخی نیز هدهد ماداگاسکار زیرگونهٔ بومی ماداگاسکار هدهد را گونه‌ای مستقل می‌دانند.

نام های مختلف

این پرنده نام‌های مختلفی در زبان فارسی دارد. هدهد و شانه به‌ سر دو نام اصلی اویند که اولی به صدای وی و دیگری به کاکل شانه‌مانند روی سرش اشاره دارد. پوپک نام دیگری است که از پوپ به معنای تاج پرندگان گرفته شده و مرغ سلیمان هم نامی ست که به نقش وی در ماجرای پیام‌بری او از سلیمان به بلقیس ملکهٔ سبا اشاره دارد.

زیستگاه هدهد

زیستگاه این پرنده در آسیا، اروپا، شمال آفریقا، آفریقای جنوب صحرا و ماداگاسکار است. بیشتر هدهدهای شمال آسیا و اروپا در زمستان به نواحی گرمسیری مهاجرت می‌کنند، اما هدهد های آفریقایی تمام طول سال را در یک جا می‌مانند. این پرنده به‌طور سرگردان در بسیاری از نواحی دیگر دنیا از جمله در آلاسکا هم مشاهده شده‌است.

زیستگاه هدهد بایستی دو ویژگی اصلی را داشته باشد؛ وجود زمین‌های بایر یا با پوشش گیاهی اندک که بتواند در آن‌ها به دنبال حشرات، غذای اصلیش، بگردد و و وجود اجسام عمودی دارای شکاف (مثل درخت‌ها، صخره‌ها و حتی دیوار) که بتواند در آن لانه‌ سازی کند. این دو ویژگی در بسیاری از زیست‌بوم‌ها دیده می‌شود، در نتیجه هدهدها در زیستگاه‌های مختلف و متفاوتی مانند مناطق گرمسیری، استپ‌های جنگلی، ساوانا، علفزار و فضاهای خالی درون جنگل‌ها زندگی می‌کنند و در زمین‌های تغییریافته توسط انسان‌ها همچون مراتع، زمین‌های کشاورزی، باغ‌ها و حتی نواحی شهری هم دیده می‌شوند. اما در زمین‌ های شدیداً زراعتی کمتر دیده می‌شوند در جنوب اروپا و آسیا هم شکار عامل دیگر کاهش جمعیت آن‌ها در نواحی نزدیک به سکونت انسان‌هاست.

رفتار و تغذیه

هدهد در کشتزارهای پهن آور با چمن های کوتاه و یا مرتع های بایر زندگی می کند. بیشتر وقت خود را روی زمین برای شکار حشرات و کرم ها سپری می کند. (پس برای دیدن آن باید روی زمین بیشتر دنبالش بگردید).
ترجیحا از حشرات و لارو آنها تغذیه می کند ولی از دانه ها، ساقه و جوانه ها ی گیاهان نیزاستفاده می کند و در هنگام پرورش جوجه ها از خزندگان و جانوران کوچک نیزتغذیه می کند.

مشخصات هدهد

اندازه هدهد ۲۵ تا ۲۹ سانتی‌متر است، طول بالهایش به ۴۴ تا ۴۸ سانتی‌متر می‌رسد. این پرنده سیاه و سفید و صورتی در واقع یکی از بی اشتباه‌ترین پرنده‌ها است مخصوصاً پرواز نا منظم این پرنده بی نظیر است. می‌توان به آن عنوان یک پروانه غول‌پیکر را اعطا کرد. کاکل شانه‌ مانند این پرنده بیشتر اوقات بسته است و گاهی در مواقع بروز خطر آن را باز می‌کند.

این پرنده سر و بدن قهوه‌ای مایل به صورتی کم رنگ، دم و بالها با راه راه عرضی پهن سیاه و سفید، کاکل بلند با پرهای بلند نوک سیاه و منقار دراز و خمیده دارد که از آن برای بیرون آوردن کرمها و حشرات از سوراخ‌ها و زمین استفاده می کند.

هدهد پرنده‌ای است که بیشتر روی زمین و در فضای باز تغذیه می‌کند، پروازش کند و موجی‌ست، توأم با باز و بسته کردن آهسته بالهاست.

تشخیص این پرنده خیلی آسان است، نر و ماده همشکل هستند، نشانه‌های تشخیص آن عبارت است از سر و بدن حنایی کمرنگ دم وبالها را راهراه عرضی پهن سیاه و سفید. کاکُل بلند (تاجی قشنگ) بر سر دارد. باپرهای بلند نوک سیاه، و منقار دراز خمیده، بیشتر روی زمین ودر فضای باز تغذیه می‌کند. پروازی کند و موجی و همراه با باز و بسته کردن آهسته بالهاست. در زمین‌های باز و پردرخت دیده می‌شود.

آشیانه

آشیانه این پرنده در داخل سوراخی در دیوار و یا درختان است. همانند خانواده ماهیخوارها این پرنده برای محافظت آشیانه خود از دشمنان از طریق مدفوع بدبوی خود آن را می پوشاند. هدهد ماده در هنگام لانه سازی و پرورش جوجه‌ها از انتهای بدنش ترشحات بدبویی خارج می‌شود و موجب می‌شود تا بوی بسیار بدی از لانه بیاید. این بو شکارچیان این جانور و انگل‌ها را فراری می‌دهد و خصوصیات ضدمیکروبی نیز دارد. این ترشحات با خروج جوجه‌ها از لانه متوقف می‌شود. این درحالی‌ست که اکثر مردم بر این تصورند که بوی بد به علت مدفوع این حیوان است.

هدهد در قرآن

داستان هدهد قاصد پیغمبر سلیمان در قرآن مشهور است. هدهد نامه سلیمان پیغمبر را به ” ملکه بلقیس ” در مملکت سبا رسانید. ملکه بلقیس به اعیان دربار خود گفت یک نامه گرامی به پیش من انداخته شده است واین نامه از طرف سلیمان است. بلقیس خط را خوانده مشاورین و اهل دربار خودرا جمع کرده گفت که “این خط بیک طریق عجیب و غریب از طرف یک پادشاه بسیار ارجمند (سلیمان) به من رسیده است. این نامه بنام “خدای بخشنده مهربان” آغاز شده است. گمان نمی‌رود که چنین نامه مختصر و جامع و باعظمت را در دنیا کسی نوشته باشد مطلب این بود که در مقابل من نبرد آزمائی سودی ندارد، خیر شما در این است که یکتاپرستی را قبول کنید. این داستان در قرآن کریم مشهور است.

هدهد در شعر

• در شعر کلاسیک چینی هدهد به عنوان نماد پیام آور آسمانی شناخته می‌شود، که خبر بهار را می‌آورد. در چین به خاطر زیبایی منحصربه‌فرد این پرنده آن را پرنده فرخنده‌ای می‌دانند.
• در گویش فرانسه کلمه “dupe” برای هدهد نیز استفاده می‌شود به معنی انسان کودن و احمق چون این پرنده از نظر ظاهر احمق به‌نظر می‌رسد.
• هدهد و خون آن در قرون وسطی باختری جزء ابزار جادو بوده است و برای پیشگویی استفاده می‌شده است.
• در کتاب “پرنده سیاه کوچک” بیل اُدیه به شوخی گفته شده که هدهدها فقط در چمنزارهای حاکمان دیده می‌شود.
• در منطق الطیر، نوشته عطار نیشابوری، هدهد به عنوان مرغی خردمند، راهبر دیگر مرغان به سوی سیمرغ می‌شود.
• در مثنوی مولوی نیز از هدهد به عنوان یک پرنده خوشحال یاد شده است:

هدهد خندان باغ را خندان کند صحبت مردان از مردانت کند
مهر پاکان در میان جان نشان دل مده الا به مهر دلخوشان

• رودکی نیز در ابیاتی به جا مانده از او به وصفِ زیبایی پوپک که نام پارسیِ هدهد است پرداخته:

پوپک دیدم به حوالی سرخس بانگک بر برده به ابر اندرا
چادرکی دیدم رنگین برو رنگ بسی گونه بر آن چادرا

همه چیز درمورد لانه و آشیانه سازی پرندگان