تحقیق در مورد قالب شعری مثنوی

همه چیز درباره قالب شعری مثنوی و اوزان آن

در ادامه با این قالب شعری بیشتر آشنا می شوید. با دانشچی همراه باشید.

قالب شعری مثنوی چیست؟

قالب مثنوی یکی از انواع قالب‌های شعری می‌باشد که استفاده از آن در قرن سوم و چهارم رواج پیدا کرده است. مثنوی در معنای لغوی خود به معنای “دوتایی” و زوج بودن است. این وجه تسمیه به علت نوع قرارگیری قافیه در این قالب شعری می باشد.

در این قالب هر بیت دارای قافیه‌ای مستقل است اما کل شعر از وزن مشخصی پیروی می‌کند. این سبک شعری بیشتر برای سرودن و یا روایت کردن داستان و ادبیات آموزشی کاربرد دارد. همانطور که پیشتر گفته شد در این قالب هر دو مصرع یک بیت دارای قافیه‌ای جداگانه است و همین امر سبب می‌شود محدودیتی در سرودن تعداد ابیات وجود نداشته باشد. این سبک دارای نمونه‌هایی با ۵ هزار بیت است.

اوزان مورد استفاده در قالب مثنوی

مثنوی را می‌توان در وزن‌های مختلفی سرود اما رایج‌ترین این اوزان برای سرودن در این قالب شعری اوزان “فعولن’ فعولن، فعولن، فعول”، “مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیل” و “فاعلاتن، مفاعلن، فعلن ” هستند.

مضمون‌ها در مثنوی

سرودن مثنوی در مضامین مختلفی کاربرد دارد اما استفاده از این قالب برای داستان سرایی‌ها بسیار کاربردی‌تر می‌باشد. در ذیل انواع مضامین رایج برای سرودن در قالب مثنوی نام برده شده است.

۱_حماسی: از بهترین نمونه‌های حماسی تاریخی در قالب مثنوی، شاهنامه فردوسی است.

بسی رنج بردم در این سال سی

عجم زنده کردم بدین پارسی

نمیرم از این پس که من زنده ام

که تخم سخن را پراکنده ام

۲_ معرفتی و عارفانه: از این دست مثنوی می‌توان به کتاب “منطق الطیر عطار نیشابوری” اشاره کرد. همچنین مثنوی مولوی از دیگر نمونه‌های شهیر در قالب مثنوی می‌باشد.

بشنو از نی چون حکایت میکند

از جدایی ها شکایت میکند

از نیستان تا مرا ببریده‌اند

در نفیرم مرد و زن نالیده‌‌اند

۳_ عاشقانه: خسرو و شیرین و لیلی و مجنون از نمونه‌های عاشقانه این گونه قالب مثنوی می‌باشند.

چون رایت عشق آن جهانگیر

شد چون مه لیلی آسمان گیر

هر روز خنیده نام تر گشت

در شیفتگی تمام تر گشت

قدیمی‌ترین اثر مثنوی متن کلیله و دمنه است که توسط رودکی به قالب مثنوی سروده شده است و البته امروزه ابیات کمی از آن به جا مانده است.

شاعران قالب شعری مثنوی

۱- فردوسی: حکیم ابوالقاسم فردوسی، شاهنامه را در وزن عروضی ” فعولن، فعولن، فعولن ،فَعَل” سروده است.

۲- نظامی گنجوی: وی ۶ اثر در قالب مثنوی سروده است. اقبالنامه، شرفنامه، مخزن الاسرار، خسرو و شیرین ،هفت پیکر و لیلی و مجنون.

۳-  مولوی: حضرت مولانا  مثنوی معنوی را در وزن عروضی “فاعلاتن، فاعلاتن، فاعلن” سروده است.

۴-  سنایی غزنوی: وی  ۵ اثر در قالب مثنوی سروده است. عقل نامه، سنایی آباد، طریق التحقیق ،سیرالعباد الی المعاد و کارنامه بلخ.

۵- عطار نیشابوری: او از اوزان کوتاه عروض مظهر الاسرار ، منطق الطیر، مظهر العجایب و لسان‌الغیب استفاده کرده است.

هست وادی طلب آغاز کار،

وادی عشق از آن پس بی کنار

سِیُم وادیست از آن معرفت

هست چهارم وادی استغنا صفت

۶- خواجوی کرمانی: مثنوی “گل و  نوروز” و “همای و همایون” دو اثر مثنوی خواجوی کرمانی هستند.

۷- جامی: جامی در مثنوی هفت اورنگ، هر اورنگ را در  وزن عروضی متفاوتی از اورنگ دیگر سروده است.

۸- خاقانی شروانی: اثر مثنوی این شاعر شهیر تحفه العراقین خاقانی نام دارد.

۹- وحشی بافقی: او مثنوی ناظر و منظور را بر وزن “مفاعیلن، مفاعیلن، مفاعیل” سروده است.

مثنوی در شعر معاصر

ایجاد تحول در وزن عروضی متداول برای سرودن مثنوی، در اشعار معاصر علی الخصوص در دوران قاجاریه به علت نداشتن جذابیت آهنگ شعر مورد استقبال واقع نشد.

نتیجه گیری

قالب مثنوی از پرکاربردترین قالب‌های شعری برای سرودن زندگی‌نامه‌ها و داستان سرایی‌ها بوده و هست. همچنین نمونه‌هایی از ارزشمندترین آثار ادبی تاریخ ادبیات ایران متعلق به قالب مثنوی می‌باشد. همانگونه که گفته شد شاهنامه بزرگترین و مهمترین اثر مثنوی در میان این آثار است.

بیشتر بخوانید: در مورد قالب شعری قصیده