با پدیده آبشار و نحوه شکل گیری آن آشنا شوید!
آبشار چیست؟
آبشار یکی از پدیدههای زمینشناسی است که در آن آب یک رودخانه از یک فلات یا مکانی مرتفع با سرعت زیاد به پایین یک دره یا دامنه میریزد. آبشار ریزش ناگهانی آب است، معمولاً ناشی از بستری از سنگ سخت در مسیر رودخانهای که یا افقی است و یا به ملایمت به سمت قسمت بالای رودخانه شیب دارد و در روی سنگهای نرمتر قرار میگیرد سنگهای نرمتر زیرین بوسیله رودخانه سایش مییابند بهطوریکه سنگ سختر آویزان میشود و نهایتاً آبشار مربوط ایجاد میشود.
مرتفعترین آبشار جهان به نام آبشار آنجل، در کشور ونزوئلا قرار دارد. رود کارائو از ارتفاع ۹۸۹ متری از روی فلاتی مرتفع که از سنگهای سخت ساخته شده به پایین میریزد.
نحوه شکل گیری آبشار
سنگهای بستر رود، بهآرامی فرسایش مییابد. رودهای بزرگ، از روی سنگهای مختلفی میگذرند. بعضی از سنگها، سختتر از سنگهای دیگرند و به آسانی فرسایش نمییابند. بعضی دیگر، بهراحتی فرسایش مییابند.
هنگامی که رود از بستری متشکل از سنگهای سخت وارد جایی شود که سنگها نرم ترند، احتمال دارد در محل برخورد این دو نوع سنگ، آبشار تشکیل شود، یعنی آب نمیتواند سنگهای سخت را حفر کند، اما سنگهای نرم را که در زیر قرار دارند از بین میبرد و بهاصطلاح زیر سنگهای سخت را خالی میکند. گاهی وسعت این محل خالی شده به اندازهای است که افراد میتوانند از پشت آبشار عبور کنند.
در محل آبشار نیاگارا واقع در مرز کانادا و آمریکا، لایه مسطحی از چند سنگ آهک سخت روی سنگهای نرمتری به نام شِیل قرار گرفتهاست. آب رودخانه، شیل را سریع تر فرسایش میدهد و قطعات بزرگ سنگ آهک گاهوبیگاه از لبه آبشار کنده میشوند و فرو میافتند. این اتفاق، در وسطِ آبشار که جریان آب شدیدتر است، بیشتر اتفاق میافتد. حاصل این پدیده، نعلی شکل شدن آبشار در منطقه متعلق به کانادا است.
مرتفعترین آبشار اروپا، در نروژ است. این آبشار که اوتیگارد، نامیده میشود ۸۰۰ متر ارتفاع دارد. آب حاصل از ذوب یخچال یوستردال در نسدال، که بسیار پایینتر است، فرو میریزد. دیوارههای نسدال به علت فرسایش قبلی یخچال، بسیار پرشیباند.
رودهایی که در مناطق کوهستانی جاری اند، آبشارهای متعدد دارند. آبی که در امتداد دامنه جاری است، از روی قطعه سنگها و لبههای سنگی زیادی میگذرد و آبشارهای کوچکی تشکیل میدهد. در مناطق ساحلی بهندرت آبشار دیده میشود. اما اگر رود از ارتفاعی به دریا بریزد، در آن محل نیز آبشار تشکیل خواهد شد؛ و در کشور ایران، استان لرستان با بیش از پنجاه آبشار، رکوردار تعداد آبشارها در منطقه خاورمیانه است.
انواع آبشار
آبشارها دارای انواع مختلفی هستند که شامل موارد زیر میشوند:
شیرجهای: ریزش آب عمودی است و به شکلیست که آبشار تماس خود را با بستر جریانی رودخانه از دست میدهد.
دم اسبی: در این حالت آب هنوز به صورت کامل با بستر جریانی رودخانه ارتباطش را قطع نکردهاست.
سیلی غولآسا: آبشار بسیار قوی و بزرگ.
چند جوی: چندین آبشار تقریباً هماندازه که به میپیوندند.
پهن رود: آبشارهای ناشی از جریان رودخانههای پهن و فراخ.
چند صخرهای: آبشارهایی که از چندین صخره فرو میریزند.
چند جریانی: آبشارهای با جریانهای مختلف.
قطرهای: آبشارهایی که به صورت قطرهای و با جریان ناپیوسته فرو میریزند.
تنگ راه: آبشارهایی که از یک مسیر تنگ فرو پاشیده میشوند.
افقی: آب به صورت افقی پاشیده و پخش میگردد به طوری که قسمتی از آن در تماس با بستر رود است.
آبشارهای ایران
آبشارهای ایران تا ۳۹۲ عدد و آبشارهای غیرفصلی یا قابل توجه تا ۲۸۷ عدد برآورد شدهاست که مهمترین آنها از این جملهاند:
♦ آبشار آسیاب خرابه، آبشار اسکندر، آبشار ماهاران (آذربایجان شرقی)
♦ آبشار شلماش (آذربایجان غربی)
♦ آبشار گورگور، آبشار سردابه (اردبیل)
♦ آبشار خضر، آبشار کردعلی، آبشار تخت سلیمان، آبشار بی بی سیدان، آبشار پونهزار فریدونشهر، آبشار سمیرم (اصفهان)
♦ آبشار چم آو (ایلام)
♦ آبشار سنگان، آبشار امامزاده داوود، آبشار اوسون دربند، آبشار دوقلو، آبشار فصلی پیچ آدران (تهران)
♦ آبشار چشمه کوهرنگ، آبشار آتشگاه، آبشار دره عشق (چهارمحال و بختیاری)
♦ آبشار شوی (خوزستان)
♦ آبشار ارتکند، آبشار اخلمد (خراسان رضوی)
♦ آبشار مارگون، آبشار تارم (فارس)
♦ آبشار راین (کرمان)
♦ آبشار بل (کردستان)
♦ آبشار بهرام بیگی بویراحمد، آبشار کنج بنار گچساران، آبشار سیسخت، آبشار کمردوغ (کهگیلویه و بویراحمد)
♦ آبشار مینودشت، آبشار شیرآباد، آبشار کبودوال (گلستان)
♦ آبشار لاتون (گیلان)
♦ آبشار بیشه، آبشار آبسفید، آبشار چکان، آبشار دورود، آبشار تاف، آبشار نوژیان (لرستان)
♦ آبشار یخی، آبشار شاهاندشت، آبشار امیری، آبشار هریجان، آبشار آمل، آبشار ایج یا ده قلو (مازندران)
بسیاری از آبشارهای ایران همچون: اخلمد، افرینه، گنجنامه، نیاسر، شوشتر، بیشه، قره سو، سمیرم و تنگه واشی، قدمتی تاریخی داشته و از نظر جنبههای سیاحتی و اقتصادی مورد توجه پادشاهان و حاکمان وقت بوده و از بسیاری برای ساخت آسیابهای آبی کمک گرفته شدهاست.
آبشارهای شوشتر به عنوان نخستین تأسیسات صنعت آب و صنایع جانبی جهان در زمان ساسانیان، که مجموعهٔ تاریخی – فرهنگی آبشارهای شوشتر در یونسکو ثبت جهانی شدهاست و آبشار گنجنامه همدان در کنار کتیبههای تاریخی کوروش، نشانگر اوج شکوه و عظمت ایران باستان است.
پیشنهادی: یخچال های طبیعی را بیشتر بشناسید!پدیده آبشار _ دانشچی