دانشچی پورتال جامع تحقیق و مقاله، مطالب علمی و هنری ، وبگردی و…
آداب و رسوم ، ادبیات و فرهنگ بومی استان کردستان
تحقیق مختصر درباره ی استان کردستان
استان کردستان(کردی:پارێزگای کوردستان) یکی از استان‌های ایران به مرکزیت شهر سنندج است که در غرب کشور واقع شده‌است. مساحت این استان ۲۸٬۲۰۰ کیلومتر مربع معادل ۱/۷٪ مساحت کل کشور ایران است. این استان که در دامنه‌ها و دشت‌های پراکنده سلسله جبال زاگرس میانی قرار گرفته است، از شمال به استان‌های آذربایجان غربی و زنجان، از شرق به همدان و زنجان، از جنوب به استان کرمانشاه و از غرب به کشور عراق محدود است. استان کردستان با کشور عراق ۲۰۰ کیلومتر مرز مشترک دارد. استان کردستان براساس آخرین تقسیمات کشوری در سال ۱۳۹۰ دارای ۱۰شهرستان، ۲۹شهر، ۳۱بخش، ۸۶دهستان و ۱۶۹۷آبادی دارای سکنه و ۱۸۷ آبادی خالی از سکنه بوده‌است.
شهرستان‌های این استان عبارتند از: بانه، بیجار، دهگلان، دیواندره، سروآباد، سقز، سنندج، قروه، کامیاران و مریوان. بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۰ استان کردستان ۱٬۴۹۳٬۶۴۵ نفر جمعیت دارد که ۶۶درصد شهری و ۳۴درصد را جمعیت روستایی تشکیل می‌دهد. تراکم نسبی جمعیت معادل ۵۱٫۲ نفر در کیلومتر مربع است.
استان كردستان یكی از استان های كردنشین در غرب ایران است، اكثریت ساكنان این استان، كرد زبان هستند كه به لهجه های مختلف تكلم می كنند. درباره زبان كردی مردم شناسان بر این رأی هستند كه زبان كردی یكی از زبان های گروه هند و اروپایی و ایرانی است.
تاریخ استان کردستان
استان کردستان بخشی از سرزمینی است که به وسیله مادها حکمرانی می‌شده است. مرز تاریخی سرزمینهایی که بوسیله مادها اداره می‌شده، در شمال به اورارتو، در غرب به آشور و در جنوب و جنوب غربی به ایلام و سومر منتهی می‌شد. در ابتدا قبایل نژاد آریایی در شرق و غرب دریاچه ارومیه اسکان یافتند. تعدادی از آنان در شرق دریاچه مقیم شدند و آن را «آمادای» نامیدند و قسمتی که در غرب دریاچه ارومیه بود را پارسوا (پارسوما) نامیده می‌شد.
اولین گروه دولت مادها را بنیان نهاد و دومین گروه سلطنت قدرتمند هخامنشیان را به وجود آورد. با توجه به متن نوشته داریوش در پرسپولیس و بیستون، دولت شاهنشاهی مادها در ناحیه هخامنشی در ۵۵۰ قبل از میلاد واقع شده و سرزمین مادها یکی از ایالات دولت هخامنشی شد.
از زمان سلطنت هخامنشیان، در نواحی پارسها و ساسانیها، ایالت مادها بعنوان یکی از ایالات ایران باستان بنام «ماه» شناخته می‌شد. این ایالت شامل دو بخش «ماه پایین» یا رازی ماه و «ماه بالا» یا نهاوند ماه بود. در دوران قبل از اسلام سرزمین مادها، «مای» یا «ماه» نامیده می‌شد. ناحیه استان کردستان (اردلان)در دوره صفویه شامل ۹ شهر عمده بود: سنه، گروس، الکا، زرین کمر، طغامین، خورخوره، جوانرود، اورامان، الکای بانه، قالازالام و پالانگان. دولتمردان مستقل برای قبایل بزرگ منصوب می‌شدند.
بنا به پیش نویس شماره ۱۲۷۵ در ۱۳۱۶/۹/۹، ایران به شش بخش تقسیم شده بود. استان غربی شامل شهرهای کردستان، کرمانشاه، گروس، باوندپور (کلهر)، پشت کوه، لرستان، بروجرد، همدان، ملایر، خرمشهر، آبادان، خوزستان و کهگیلویه بود. در سال ۱۳۳۷ با توجه به فرمان شورای وزرا کردستان از پنجمین استان جدا شد و استان کردستان را تشکیل داد. شهرهای استان، سنندج، گروس، سقز و قروه بودند.
آداب و رسوم مردمان کردستان
جشن ها در کردستان
جشن‌ها و آيين‌هايي كه در ميان كردان مرسوم است، در برگيرنده جشن‌هاي مذهبي، قومي و باستاني است كه ريشه در باورهاي كهن مردم دارد و اغلب تاريخي و پاره‌اي اسطوره‌اي است.
ميرنوروزي و مراسم كوسه گردي
ميرنوروزي و مراسم كوسه گردي از جمله بازي‌ها و نمايش‌هايي بود كه تا دو دهه پيش به عنوان مقدمه نوروز در استان كردستان برگزار مي‌شد مراسم كوسه گردي توسط دو نفر به اجرا در مي‌آمد. يكي را كوسه و ديگري را زن كوسه مي‌ناميدند .
مراسم ميرميرين يا اميربهادري
يكي ديگر از مراسم كه از ديرباز در ميان كردها رواج داشت و هر سال به مناسبت فرا رسيدن نوروز با تشريفات و شكوه خاصي برگزار مي‌شد، «ميرميرين» يا «اميربهادري» است.
مراسم سمنو پزان (روستای قلعه-قروه)
این مراسم معمولا در ۱۵ روز انجام می گیرد. اهالی معتقدند که سمنو مهریه ی فاطمه زهرا (س) است. به گفته اهالی این مراسم که در واقع مراسمی زنانه است، نوعی عروسی و پایکوبی به شمار می رود. زنان دور سمنو جمع می شوند هلهله می کنند و می رقصند. اما در حال حاظر این مراسم بیشتر تبدیل به مراسم دعا و روضه شده است.
مراسم پیر شالیار
پير روحاني از مغان زرتشت به نام پير شاليار نزد مردم اورامان بسيار محترم است و كتابش را به بيگانگان نشان نمي‌دهند و كلماتش به جاي ضرب‌المثل به كار مي‌رود. جشن بزرگ مردم اورامان در بهمن‌ماه كه سال روز ازدواج اوست برگزار مي‌شود. اين مراسم هر سال در بهمن‌ماه، در آغاز چله كوچك، در سه مرحله و طي سه هفته انجام مي‌شود.
بازی های محلی استان کردستان
کلاوریزان
فردی کلاهی را پر از سنگریزه می نمود وآن را وارونه روی یک سطح قرار می داد سپس می بایست کلاه را طوری از زمین بردارد که سنگریزه ای برجای نماند اما اگر موفق نمی شد می بایست سنگریزه های باقیمانده در روی زمین را تک تک طوری بردارد که بقیه سنگریزه ها موجود در سطح تکان نخورند در غیر این صورت بازنده اعلام می گردید.
هر کس در این بازی موفق می شد که یا کلاه را پر از سنگریزه برگرداند یا اینکه سنگریزه ها را تک تک بردارد به طوری که بقیه ی آنها تکان نخورد برنده اعلام می شد در این بازی دقت زیادی لازم بود و کسی که نمی توانست اعصاب آرامی داشته باشد موفق نمی گردید.
هیله مارانی
(تخم مرغ شکستن) این بازی که به صورت برد و باخت انجام می گرفت به این صورت بود که در هر مرحله دو نفر با هم روبرو می شدند؛ هر کدام از طرفین تخم مرغی را محکم در دستش نگه می داشت به طوری که یک سر تخم مرغ به طرف بالا باشد و دیده شود سپس فرد دیگری تخم مرغ خود را از طرف سر آن به تخم مرغ طرف مقابل می زد اگر تخم مرغ یکی از آنها ترک بر می داشت این بار دو سر دیگر تخم مرغ را به هم می زدند اگر این بار نیز همان تخم مرغ ترک بر می داشت صاحب این تخم مرغ بازنده محسوب می شد و می بایست تخم مرغ خود را به طرف مقابل بدهد و اگر هر دو ترک برمی داشتند آن طرفی بازنده محسوب می شد که تخم مرغش بیشتر شکسته باشد. به این طریق یک فرد ممکن بود در روز چند تخم مرغ را صاحب شود.
خوراک (غذاهای سنتی) مردم کردستان
دوخوا (آش دوغ)، دوینه (ترخینه)، شله گنیه، شوروا، شل کینه، گرماو، رشته رون، یک آبه، پرشتین (آش کردی)، شلغم باغی یا شلغم ترش، کلانه، بریان یا کباب کردی.
پوشاك (لباس های محلی) در کردستان
پوشاك مردان و زنان كرد شامل تن‌پوش، سرپوش و پاي‌افزار است. ساخت و كاربرد هريك از اين اجزا بسته به فصل، نوع كار و معيشت و مراسم و جشن‌ها با يكديگر تفاوت دارد. هرچند پوشاك نواحي مختلف كردستان مانند اورامان، سقز، بانه، گروس، سنندج، مريوان و … متفاوت است اما از نظر پوشش كامل بدن، همه با هم يكسان هستند.
پوشاک مردان در استان کردستان
چوخه
نيم‌تنه‌اي پنبه‌اي يا پشمي است كه در ناحيه سقز، بانه و مريوان به آن «كوا» مي‌گويند و درسنندج آن را «چوخه» مي‌نامند.
پانتول
شلواري گشاد با دمپاي تنگ است كه «رانك» نيز ناميده مي‌شود.
ملكي
نيم‌تنه‌اي بدون يقه است كه از پايين نيم‌تنه تا بالا به وسيله دكمه بسته مي‌شود.
شال
كه به آن «پشتون» و «پشتينه» نيز مي‌گويند، پارچه‌اي است تقريباً به طول ۳ تا ۱۰ متر كه بر روي لباس در ناحيه كمر بسته مي‌شود.
دستار
يا «كلاغه» كه به آن «دشلمه»، «مندلي»، «رشتي»، و «سروين» (سربند) نيز می گويند و مردان به جاي كلاه از آن استفاده مي‌كنند.
فرنجي
يا «فره‌جي» كه ويژه مردان ناحيه اورامانات است و از نمد ساخته و آماده مي‌شود.
كله بال
نوعي از نمد پوششي است كه چوپانان در مناطق چراي گله در صحرا استفاده مي‌كنند.
پوشاك زنان در استان کردستان
جافي
شلواري همانند شلوار مردان است. اين شلوار را زنان كرد، به ويژه زنان روستايي، هنگام كار مي‌پوشند. در ساير مواقع، زنان شلوار گشاد از جنس حرير به پا مي‌كنند.
كلنجه
نيم‌تنه‌اي است كه روي پيراهن بلند مي‌پوشند و در اورامان آن را «سوخمه» مي‌نامند و از پارچه زري يا مخمل دوخته مي‌شود.
شال
از پارچه‌اي زيبا بر روی لباس در ناحيه كمر بسته مي‌شود.
كلاو
يا كلاه كه از جنس مقوا و به شكل استوانه‌اي كوتاه است كه آن را با پولك‌هايي رنگين به صورت بسيار زيبايي تزيين مي‌كنند
كلكه
روسري يا دستاري است كه به جاي كلاه مورد استفاده زنان قرار مي‌گيرد كلكه داراي رشته بلندي از ابريشم سياه و سفيد با مليله‌دوزي است.
ادبیات بومی کردستان
زبان و گویش مردم کردستان
زبان مردم کردستان کردی است. همانند زبان فارسی در مجموعه زبانهای گروه هند و اروپائی قرار می گیرد و دارای قوانین خاص از لحاظ دستوری و نوشتاری است و هم اکنون در بسیاری از دانشگاههای معتبر اروپائی و خاور میانه ، ادبیات آن تدریس می شود. به علت وسعت زیاد مناطق کرد نشین این زبان دارای لهجه های اصلی و زیر لهجه های زیادی است که این تنوع لهجه از لحاظ حجم کلمات، این زبان را غنی و وزن و لفظ آهنگین کلمات ، عرصه شعر و ادبیات و موسیقی کردی را متاثر و ثروتمند ساخته است.
به طوری که بسیاری از منظومه های کردی از حدود ۱۰۰ سال پیش به زبان های مختلف ترجمه شده اند.در تقسیم بندی لهجه ها، مردم شهرستان های سقز و بانه و بخشی از مریوان با لهجه سورانی صحبت می کنندمردم سنندج و دیواندره، و بخشی از مریوان و کامیاران با لهجه اردلانی، مردم شرق استان شامل قسمت هایی از شهر قروه و بیجار با لهجه خاصی که نزدیک به لهجه کلهری می باشد صحبت نموده و مناطق جنوب غربی استان که عموما شامل منطقه ی باستانی و سرسبز اورامان و سروآباد می باشد با لهجه یخورامی که تشابه زیادی با زبان زرتشت،پیامبر ایرانی دارد صحبت می نمایند.
پیشنهادی: درباره فرهنگ بومی سایر استان‌های ایران بیشتر بخوانید
خیلی خوب بود ممنون اما کاشکی در مورد غداهای محلی کوردستان و لباس های محلی زن های کردستان هم توضیح داده بودید