تحقیق در مورد زندگی زنبور عسل و چگونگی لانه سازیشان

با زنبورهای عسل و زندگیشان آشنا شوید!

زنبور عسل گونه‌ای زنبور است که لانه سازی کرده و عسل می‌سازد. زنبور عسل این کار را با گردآوری شهد گل‌ها در کندو انجام می‌دهد. در فارسی به زنبور عسل منگ، منج و مگس انگبین هم گفته می‌شود. زنبورهای هر کندو یکی از سه نوع زنبور ملکه، زنبور نر و زنبور کارگر هستند. زنبور عسل از حشرات اجتماعی است حتی اگر در خارج از کندو دارای غذای کافی باشد نمی‌تواند به تنهایی زندگی کند.

زنبور عسل یکی از حشرات مفید برای انسان است که متعلق به رده دوبالان می‌باشد. زنبور عسل خیلی پیش از انسان در روی زمین بوجود آمده و زندگی می‌کرده است. زنبور عسل حدود ۱۵۰ میلیون سال قبل وجود داشته و مشغول زاد و ولد بوده است. منتها با این تفاوت که در آن فاقد یک زندگی اجتماعی بوده و مثل خیلی از زنبورهای غیر عسلی امروزی ، زندگی انفرادی داشته و هر زنبور لانه مخصوص بخود را داشته و در آن زندگی می‌کرده است.

کندو محلی است که زنبورها در آن تولد یافته ، کار کرده ، خواهران و برادران خود را پرورش داده و مواد غذایی لازمه را در آن انبار و ذخیره می‌کنند. زنبور عسل دارای نژادهای مختلف است و ساختمان بدنی پیچیده‌ای دارند.

انواع زنبور عسل

در هر جمعیت سالم و کامل سه نوع زنبور عسل وجود دارد :

الف – یک ملکه (Queen) :

ملکه ی زنبور عسل تنها زنبور ماده ای است که قابلیت باروری دارد . ملکه تخم می گذارد ، کلنی را سر حال نگه می دارد ، بزرگترین زنبور موجود در کندو است و به طور متوسط هجده ماه عمر می کند ، اگر چه می تواند تا شش سال هم زندگی کند .

ب – چند صد تا حدود یک هزار عدد زنبور نر (prones) :

این نوع زنبورها کوتاه تر و چاق تر از ملکه هستند و چشم های بزرگ دارند اما نیش و غدد موم یا سبد گرده ی گل ندارند و حداکثر هشت هفته عمر میکنند.

ج – چند هزار تا چند ده هزار عدد زنبور کارگر (Worker) :

زنبور کارگر ، زنبورهای ماده ی نابارور کوچکی هستند که از زنبورهای دیگر مراقبت و آن ها را غذا می دهند ، از کندو مراقبت می کنند و جمع آوری شهد ، گرده ی گل ها ، بره موم و آب و تولید عسل را بر عهده دارند . یک زنبور کارگر متولد شده در بهار یا تابستان حداکثر شش هفته و یک زنبور کارگر متولد شده در پاییز تا شش ماه عمر می کند.

ملکه و تمامی زنبورهای کارگر ماده اند؛ فرق بین این دو در این است که دستگاه تناسلی کارگران ناقص بوده و جفتگیری برایشان ناممکن است در حالی که دستگاه تناسلی ملکه کامل است و امکان جفتگیری برایش فراهم است و جفتگیری هم میکند.

مجموعه ملکه ، زنبورهای کارگر و زنبورهای نر را یک جمعیت زنبور عسل می نامند. محلی که یک جمعیت زنبور عسل در آن زندگی، تولید مثل و رشد میکنند یک « کندو » نامیده میشود. کندو خانه زنبور عسل است.

بدن زنبور عسل

بدن زنبورهای عسل از ۳ قسمت اصلی تشکیل شده است که به طور مختصر هر یک را بررسی خواهیم نمود . این سه بخش عبارتند از :

الف – ساختمان داخلی زنبور

زنبور عسل بعد از اینکه شهد گل را به وسیله ی خرطوم می مکد ، آن را از راه مری به داخل کیسه عسل می فرستد و در آن جا مقداری از آبِ شهد از جدار کیسه ، جذب خون می شود و شهد کمی غلیظ تر می گردد. از راه جدار کیسه عسل مقداری دیاستاز به داخل شهد غلیظ شده می ریزد . همین دیاستازها هستند که تمام خواص مفید و شفابخش عسل را به آن می دهند .

کیسه عسل به وسیله یک کانال قیفی شکل با روده در ارتباط است . هر وقت زنبور عسل گرسنه می شود از ماهیچه های اطراف به کیسه عسل فشار می آورد و از آن جا مقداری عسل جذب بدن زنبور عسل می شود ، زنبور شهد باقی مانده را به کندو می برد .

ب – ساختمان خارجی زنبور

قسمت ساختمان خارجی و بدن زنبور عسل از دو چشم مرکب ، سه چشم ساده ، دو شاخک (آنتن) ، دهان همراه با خرطوم ، سینه ، بال ها ، پاها و شکم تشکیل شده است .

ج – مهم ترین غده های زنبور

زنبور عسل دارای چندین غده ی مهم میباشد از جمله :

غده های شیری (غده ای که ژله رویال ترشح میکند)

غده های بزاقی (زنبور ها به کمک ترشحات غده بزاقی خود ، در سنین لاروی به دور خود پیله ای می تنند تا بقیه دگردیسی شان را داخل آن به پایان رسانده و تبدیل به یک زنبور کامل گردند)

غده زیر آرواره ای (از این غده ماده ای ترشح می شود که با بوی مخصوص اش باعث شناختن و تمییز ملکه از سایر زنبورها می گردد )

غده های مومی (ترشح موم به وسیله این غده ها انجام می شود)

غده های بویایی (غده ای که به زنبور کمک می کند جمعیت خودش را حس کند و به کندوی دیگری نرود )

غده ی مخزنی (محل ذخیره کردن مدفوع )

غده ی سمی (غده ای که وظیفه ی تولید سم را دارد) .

ملکه زنبور عسل

ملکه، مادر اغلب زنبورهای موجود در کندو است. جنسیت ملکه ماده بوده و مهم‌ترین وظیفه‌اش تخم‌گذاری می‌باشد. ملکه به عنوان رهبر کندو محسوب می‌شود و اگر ملکه را بردارند یا کشته شود و جانشینی برای او وجود نداشته باشد بعد از سه یا چهار ساعت تمام کارهای کندو متوقف می‌شود و بعد از مدتی زنبورها حدوداً ظرف دو روز اگر داخل کندو تخم روز وجود داشته باشد شروع به تولید شفیره ملکه برای تولید ملکه جدید می‌کنند؛ پس از مدت دو هفته ملکه‌ها از شفیره بیرون می ایند وباهم مبارزه می‌کنند تا سرانجام قوی‌ترین آنها دوباره رهبری کندو را به عهده می‌گیرد اما اگر تخم روز داخل کندو نباشد.

بعد از مدت کوتاهی کارگران شروع به بکرزایی می‌کنند و کندو نر ریز می‌شود و در معرض نابودی قرار می‌گیرد. ملکه از اواخر فروردین تا اواخر خرداد در شرایط متعادل روزانه حدود ۱۵۰۰ تا ۴۰۰۰ تخم می‌گذارد. ملکه‌ها و کارگرها از تخم‌های لقاح شده(۳۲ کروموزوم) و نرها از تخم‌های غیر لقاح شده(۱۶ کروموزوم)، به وجود می‌آیند. طول بدن ملکه بسته به هر نژاد متفاوت می‌باشد و به طور طبیعی بیش از ۵ سال می‌تواند زنده بماند.

در زنبورداری تجاری بیش از دو سال از یک ملکه استفاده نمی‌شود به علت کاهش تخمریزی (در سال اول ۵۰٪ و در سال دوم ۲۵٪ تخمریزی می‌کند و در سالهای آینده ۲۵٪ تخم می‌گذارد به همین دلیل زنبوردار ملکه را در سال سوم حذف می‌کند). ملکه زنبور عسل در زمان شفیرگی عسل و گرده نمی‌خورد و بجای آن ژله رویال از غدد ترشحی زنبوران کارگر می‌باشد مصرف می‌کند و بخاطر همین تک غذا بودن در ۵ روز اول زندگی ۱۲۵۰ برابر بزرگتر از بقیه زنبوران می‌شود و عمر این زنبور از حدود ۴۵ روز به ۵ تا ۷ سال افزایش پیدا می‌کند و شفیره‌ای که از عسل و گرده تغذیه شود هیچگاه به ملکه تبدیل نشده و کارگر خواهد شد. ملکه تا آخر عمر توسط ژله رویال تولیدی کارگران تغذیه می‌شود.

نحوه لانه سازی زنبور عسل

پایان مهاجرت زنبورها به ندرت به نابودی ختم می شود اغلب پیشاهنگان که ماموران اکتشاف هستند بایافتن مکان مناسب به ملکه و زنبوران دیگر اطلاع می دهند که این مکان یا طبیعی است یا انسانی آن را تهیه کرده است به هر حال زنبورها وارد مکان جدیدی که به عنوان کندو انتخاب نموده اند می شود .

کندویی که زنبورها برای لانه گزینی انتخاب کرده اند در حقیقت باتلاش خودشان کندو می شود و گرنه در بدو ورود کندوی انها عبارت است از حفره ای بدون موم وعسل . از این رو زنبورها شروع به ساختن خانه ی جدیدشان می نمایند .آن ها که زودتر به سقف رسیدند با پاهای جلوی خود آویزان می شوند وسپس زنبورهای بعدی به ردیف اول متصل می شوند و این عمل ادامه می یابد تا ساختاری از زنبورها به شکل کله قند تشکیل می شود.

در این حالت تعدادی از زنبورها به نظافت کندو مشغول شده و عده ای دیگر درزها وشکاف های کندو را مسدود می سازند به تدریج فعالیت زنبورها در آوردن شهد گل ها اغاز می شود وبنیان خانه ی جدید با اولین محموله های شهد به این ترتیب گذاشته می شود اگر کار بر همین روال ادامه یابد ساختن کندو تقریبا سه ماه به طول می انجامد اما ممکن است در بعضی موارد عسل و موم در اختیار زنبورها قرار داده شود که در این صورت کار کندو سازی زودتر خاتمه می یابد .

نکته ی ظریفی در شروع خانه سازی زنبور عسل وجود دارد که به شرح زیر می باشد :

همان طور که گفته شد زنبورها خانه سازی خود را از سقف شروع می کنند که قران کریم در این مورد لفظ یعرشون را به کار برده است.

فاصله ی بین کندو سازی و بهره برداری از گل ها

یکی دیگر از مواردی که می توان به آن اشاره کرد، فاصله ی میان انتقال مکان زنبور عسل و آغاز بهره برداری او از گل های جدید است.  به صورت معمولی و طبیعی نزدیک دو تا سه ماه طول می کشد که یک کندوی زنبور عسل جدید ساخته بشود و در تمام این مدت بیشترین توجه و تمرکز زنبورها بر امر ساخت و ساز کندو می باشد و پس از گذشت این مرحله و اتمام ساخت کندو است که عملیات بهره برداری از گل ها آغاز می شود.

کندوی جدید

پس از کوچ و یافت مکان مناسب برای کندو سازی فعالیت بسیار چشمگیر زنبورها آغاز می شود زنبورهای کارگر بازحمت فراوان کار آوردن شهد گل ها به کندو و عسل سازی آغاز می نمایند فوق العادگی کار زنبورها باعث می شود که بعد از پنج هفته همه ی زنبورهای که از کندوی قدیمی آمده اند تلف شوند وزنبورهای جوانی که در کندوی جدید پرورش یافته اند جای انها را بگیرند .

مأموریت زنبوران در نشستن روی گل وبرداشت شیره وحمل ان به سوی کندو بسیار جدی وتخلف ناپذیر است و وقتی زنبورها در پی انجام این مأموریت هستند برعکس داخل کندو هیچ رفتار دوستانه ای از خود نشان نمی دهند و هدف همگی انها فقط رساند شهد گل ها به کندو می باشد .

همین زنبورهای که اگر در داخل کندو یکی از ان ها مورد ازار خارجی قرار بگیرد بقیه ی همکارانش نیش های خود را برای دفاع از او آماده می سازند ،در خارج از کندو چنان غریبه می نمایند که اگر هزار زنبور شهد برنده در حضور بقیه کشته شوند زنبور هزار ویکمی بر روی زنبورهای مرده می نشیند تا از شهد جمع اوری شده توسط آنها هم استفاده کند . زیرا وظیفه ی شهد رسانی به کندو چنان خطیر وتخلف ناپذیر است که زنبورها ی کارگر برای انجام ان حتی از جان خود و دیگران نیز می گذرند .

امروز با وسایل آزمایشی از قبیل رنگ کردن یا نشان دار کردن زنبورها به نحوه دیگر در یافته اند که یک زنبور در طول زندگیش دائما وظیفه ی یکسانی را تکرار نمی کند بلکه هر زنبور حتی در طول روز هم وظایف متنوعی را برعهده دارد مثلا اگر زنبوری صبح به مکیدن شیره ی گل ها مشغول است شب با چرخاندن بال هایش هوای کندو را تعدیل می کند یا از لاروها مراقبت می نماید یا در خارج از کندو بر پرچم های گل ها نشسته و پولن را به داخل کندو می آورد.

برای مشاهده ی مستقیم زنبورها امروزه درباغ وحش ها کندو هایی نصب شده که بانگاه کردن به ان براحتی می توان ملکه را شناخت زیرا ساختمان این گونه کندوها به طوری است که قسمت های داخلی آن شکار می باشد تشخیص ملکه از این طریق چندان مشکل نیست زیرا با دقیق نگریستن به کندو منطقه ای مشاهده می شود که شکل ظاهری ان مانند گلی است که گلبرگ هایش همگی متمایل به قسمت وسط گل هستند و در ان نقطه که تمایل همه ی گلبرگ ها و در واقع همه ی زنبورها به سوی آن است ملکه دارد .

به یقین می توان گفت که امکان ندارد زنبورها در جای که ملکه قرار دارد پشت به او باشند بلکه در هر مکانی که ملکه قدم می گذارد همه ی زنبورها مواظب و مراقب و ملازم ملکه هستند و اوهم با تخم گذاری در خانه های خالی کندو موجب ادامه ی حیات در کندو می شود .ملکه قبل از تخم گذاری ابتدا سرخودر ا وارد خانه ی مورد نظر می کند تامطمئن شود که قبلا در ان تخمی نگذاشته است و پس از تخم گذاری در ان خانه این عمل را در مورد خانه های دیگر نیز تکرار می کند .

البته خود زنبورها قبل از رسیدن ملکه به ان نقطه دقیقا محل را مورد بررسی قرار داده اند به هر حال این همه دقت برای افزایش نظم در کندو و بالا رفتن کیفیت زندگی در ان است . اتحاد در میان اجتماع زنبورها و انسجام در عمل و هماهنگی در رفتار از ابعاد توحیدی این موجود شگفت اور است .

البته شگفتی های موجود در نحوه ی عملکرد زنبور عسل تاحدود زیادی مربوط به ساختمان پیچیده و تحسین برانگیز بدنی او می شود مثلا چشم های زنبورعسل حدود هفت هزار سطح دارد که هر سطح در واقع مربوط به یک واحد چشمی یا (اوماتیدی )است و این ساختار ،زنبور را قادر می سازد تادر تاریکی شب هم ببیند یا در انتهای شاخک های زنبور تعداد زیادی فرورفتگی وجود دارد که نسبت به بوهای مختلف حساس وهمین توانایی خارق العاده اورا در امر انتخاب گل های مناسب و به دست اوردن شهد بهتر راهنمایی می کند

زنبور عسل و باروری گل‌ها

برآورد می‌شود که زنبور عسل در تهیه و تولید یک سوم غذای بشری سهیم باشد؛ و این بدان معنی نیست که عسل یک سوم غذای بشری است، بلکه باید گفت که زنبور عسل نقش مهمی در باروری گیاهان دارد و اگر زنبور نبود چه بسا که در بسیاری از اوقات باروری گیاهان امکان‌پذیر نبود.

زنبور عسل وقتی بر روی گلی می‌نشیند، دانه‌های گرده را از اندام نرینه گل (پرچم) با خود برمی‌دارد و هنگامی که به سوی گل دیگری می‌رود، با این دانه‌های گرده اندام مادینه گیاه (تخمدان) را بارور می‌سازد، وبنا به اظهارات اتحادیه ملی پرورش دهندگان زنبور عسل در فرانسه، زنبور عسل اقدام به تلقیح وباروری گل آفتابگردان و درختان سیب به میزان ۷۰٪ و توت فرنگی و گیلاس به میزان ۸۰٪ و درختان میوه دار کوچک به میزان ۹۰٪ و شبدر و یونجه بنفش به میزان ۱۰۰٪ می‌نماید و اگر زنبور عسل نباشد، میزان تولیدات گیاهی به شدت کاهش می‌یافت و بدین گونه قبل از این که به موضوع اهمیت تولید عسل بپردازیم، باید کمی واقع بین باشیم و دریابیم که زندگی ما بدون زنبور عسل بسیار دشوار می‌شد.

باغداران و کشاورزان به خوبی از نقش زنبور عسل در باروری گیاهان و افزایش محصولات کشاورزی آگاه هستند و به همین علت هیچ‌گاه در اجاره دادن باغ‌های خود به پرورش دهندگان زنبور عسل تردید نمی‌کنند وبدین وسیله سعی می‌کنند که میزان تولید محصولات خود را دوبرابر سازند.

جمع‌آوری شهد – گرده – آب – بره موم – پاسبانی از کندو – تولید عسل – رسیدگی به ملکه – پرورش نوزادان – رسیدگی به کندو و پاکیزگی آن از بیشترین وظایف زنبورهای کارگر می‌باشد.

محصولات زنبور عسل

عسل را میتوان اصلی ترین محصول زنبور عسل بیان کرد ، علاوه بر عسل محصولات دیگری نیز توسط زنبور عسل تولید می شود که تمام محصولات زنبور عسل را بررسی خواهیم کرد :

۱ – عسل : عسل طبیعی شهد گل ها و گیاهان معطر می باشد که توسط زنبور عسل مکیده ، تغلیظ و تغییر شکل داده می شود . خواص عسل بسیار شفابخش و مفید است و همین موضوع عسل را در بین مردم محبوب کرده است .

۲ – موم : حاوی اسیدهای چرب ، استرهای موم ، هیدروکربن ها ، مواد معدنی و رنگدانه های گیاهی کاروتنوئیدی است. بوی عسل می دهد و در دمای حدود ۶۰ درجه ی سانتیگراد ذوب می شود .

۳ – بره موم : صمغی چسبناک است که زنبور عسل آن را از روی گیاهان خاصی جمع آوری می کند و از آن معمولا برای به هم چسباندن اجزای داخلی کندو استفاده می کند .

۴ – ژله رویال : یک منبع غذایی عالی است که غذای اولیه تخم زنبور عسل می باشد و اگر به مدت سه روز تخم زنبور تغذیه شود تبدیل به یک زنبور کارگر و اگر به مدت هفت روز با ژل روبال تغذیه شود تبدیل به ملکه می گردد.

۵ – گرده : این ذرات رنگارنگ که اشکال شگفت انگیزی دارند حاوی پیش سازنده های اسپرم گیاهی هستند .

۶ – زهر : زهر یا نیش زنبور که توسط غده های سمی تولید می گردد و ادعا می شود که در درمان آرتریت، بورسیت، تاندونیت، هرپس زوستر در کنار دیگر بیماری‌ها مفید فایده واقع می شود .

پیشنهادی: درباره لانه سازی مورچه ها بخوانید

لانه سازی و زندگی زنبور عسل _ دانشچی

– منابع: ویکی پدیا – بازار عسل – دانشنامه رشد