اقدام‌های اداری و نظامی شاه عباس اول و آثار و نتایج آن

همه چیز درباره اقدام های اداری و نظامی شاه عباس اول

در ادامه با اقدام های شاه عباس اول و نتایج آن از کتاب مطالعات اجتماعی نهم آشنا می شوید. با دانشچی همراه باشید.

مقدمه

در میان ادوار تاریخی ایران، دوران صفویه از ابعاد بسیاری دوره‌ی رشد و ترقی جامعه ایران به شمار می‌رود. این سلسله‌ی قدرتمند ۲۳۵ سال بر ایران حکمرانی نمود. اولین پادشاه این دوره شاه اسماعیل یکم بود وی در تبریز در سال ۸۸۰ شمسی بر تخت نشست. آخرین پادشاه این سلسله نیز شاه سلطان حسین بود که در سال ۱۱۱۴ توسط نادرشاه افشار سرنگون شد.

در این بین نام “شاه عباس یکم” ملقب به “شاه عباس کبیر“، پرآوازه‌ترین نام این سلسله‌ی پادشاهی می‌باشد. او پنجمین پادشاه از خاندان خود بود که دارای طبعی لطیف، مشتاق هنر و معماری بود. از جمله بناهای به یادگار مانده از دوران شاه عباس می‌توان سی وسه پل، چهار باغ و عمارت چهلستون را نام برد. ساخت این بناها بعضا در زمان شاه عباس شروع شد و در زمان شاهان دیگری به بهره برداری رسیدند.

اقدامات نظامی شاه عباس

در زمان به قدرت رسیدن شاه عباس جانشین شاه محمد خدابنده، ایران درگیر جنگ‌های داخلی بود. در غرب عثمانیان قسمت‌های بسیاری از شمال غرب کشور را تصرف کرده بودند و در شمال شرق ازبک‌ها در حال پیشروی بودند. شاه عباس برای به کنترل درآوردن اوضاع ابتدا با عثمانیان پیمان صلح بست. سپس برای جنگ با ازبک‌ها راهی خراسان شد.

او با کوچاندن گروه‌هایی از کردهای کردستان به شرق خراسان و منطقه هرات توانست لشکری ۱۰۰ هزار نفری فراهم کند. در این زمان تالم خان سرکرده‌ی ازبکان بود. او به هرات لشکرکشی کرده و آنجا را مقر اتراق لشکریان خود نمود. با حمله شاه عباس به هرات آنها شکست خورده و تسلیم شدند.

پس از این پیروزی، شاه عباس پایتخت را از قزوین به اصفهان منتقل کرد و سپس به فکر بازپس‌گیری قسمت‌هایی افتاد که در تصرف عثمانیان بود. او برای رسیدن به مقصود با ایجاد گروه‌های چریکی از میان افغان‌ها و کردها توانست چندین حمله‌ی غافلگیرانه در مرزهای عثمانی انجام دهد و سپس با یک حمله‌ی ناگهانی به تبریز توانست این شهر را به تصرف خود درآورد و بعد یک به یک شهرها را از چنگ عثمانیان خارج کرد. این حمله‌ها و جنگها تا فتح قلعه شماخی در عثمانی پیش رفت.

عثمانیان با تلفات بسیار که در حدود ۳ هزار نفر بود تسلیم شدند. اقدامات نظامی شاه عباس سبب شد تا در دوره‌های بعد از حکومت او ایران از آن آشفتگی و جنگ‌های داخلی خارج شده و زمینه برای فعالیت بخش اقتصادی و بازرگانی بیش از پیش مهیا شود.

پیشنهادی: همه چیز درباره حکومت صفویه

اقدامات اداری در دوره شاه عباس کبیر

در زمان حکومت شاه عباس به علت علاقه‌ی وی به هنر و معماری و دانش نفوذ هنرمندان و دانشمندانی چون شیخ بهایی، میرفندرسکی، ملاصدرا ،میرداماد و غیره در دربار بیشتر شد. همین امر سبب شد تا وجود این افراد برجسته به کمک شاه کبیر آمده و در شرایط فرهنگی_ اداری کشور تغییرات زیادی انجام شود.

شاه عباس با لغو و یا تخفیف در مالیات‌ها و کم کردن مزاحمت عمال درباری و حکومتی از سر رعایا، باعث به وجود آمدن رضایت در میان مردم شد. در اصفهان هنر و معماری را رونق ببخشید و با برقرار کردن کانالهایی توانست آب را از کوهرنگ به زاینده‌رود سرازیر کند.

فرهنگ جهانگردی را ترویج و در همه شهرها با بازسازی و ایجاد راه‌های امن و کاروانسراهای متعدد، امنیت را به سفر جهانگردان و تجار هدیه کرد. او از طریق ایجاد راهداری و اخذ عوارض از تجار توانست درآمد خوبی را برای دربار فراهم کند.

از اسرایی که در جنگ‌ها اسیر شده بودند برای ساخت عمارات و کاروانسراها بهره می‌برد و پس از آن به آنها اجازه زندگی آزادانه می داد. از آنجا که شاه عباس فردی مذهبی و ارادتمندان به حضرت علی (علیه السلام) بود، در زمینه مذهبی نیز اقدامات بسیار نمود و شهر مشهد را “شهر مقدس ایران” نامید.

در همین اثنا شاه با ایجاد تغییر در سیستم اداری نظام حکومتی خود توانست بر امور مملکت تسلط بیشتری یابد. او قدرت قزلباش‌ها را کاهش داد و مصوب کرد که فرمانده سپاه سپهسالار نامیده میشه فرمانده تمام نظامیان اعم از قزلباش و غیر قزلباش باشد.

برای تسلط بر امور قضایی و دیوانی قدرت وزیر را افزایش داد و لقب “صدراعظم” را جایگزین وزیر نمود. همچنین منصبی به نام “رئیس اعظم تشریفات” برای ساماندهی امور پذیرایی تشریفات دیپلماتیک پدید آورد.

پایان سلطنت شاه عباس

شاه عباس علیرغم روحیه‌ی هنری و مهربان خود دارای طبعی شکاک نیز بود و در دوره حکومت خود یکی از پسرانش را به اتهام خیانت کشت و دو تن از آنها را به همین اتهام کور کرد. وی در سال ۱۳۰۸ قمری در کاخ ملقب به کاخ اشرف دار فانی را وداع گفت. علت مرگ او را افراط در خوردن و آشامیدن در شکارگاه عنوان کردند که سبب بار معده و تب گشته بود.

با اینکه شاه وصیت نموده بود که وی را در اصفهان و بصورت مخفیانه دفن شود، هنگامی که از شکارگاه مازندران جسد وی را به اصفهان منتقل میکردند، در میان راه و در کاشان جسد او دفن شد.