تاریخچه و فرهنگ بومی میانه | آذربایجان شرقی

آداب و رسوم ، ادبیات و فرهنگ بومی شهرستان میانه

تاریخچه شهر میانه + فرهنگ بومی میانه

میانه یکی از شهرهای مهم استان آذربایجان شرقی و مرکز شهرستان میانه است. این شهر در جنوب شرق استان قرار دارد و به واسطهٔ اینکه سال‌ها تنها راه ارتباطی منطقهٔ آذربایجان به بدنهٔ اصلی کشور از طریق درهٔ قافلانکوه بوده، به عنوان دروازهٔ آذربایجان شناخته می‌شود.

میانه با دارابودن ۱۸٫۸۷۰ کیلومتر مربع مساحت (سال ۱۳۹۴ خورشیدی)، سومین شهر بزرگ استان پس از تبریز و مراغه محسوب می‌شود. همچنین جمعیت این شهر بالغ بر ۹۵٬۵۰۵ نفر بوده (سال ۱۳۹۰ خورشیدی) و چهارمین شهر پرجمعیت استان پس از تبریز، مراغه و مرند به شمار می‌رود.

نام اصلی میانه، میانج بوده که هم‌اکنون نیز در زبان ترکی آذربایجانی به همین شکل بیان می‌شود؛ ولی پس از روی کارآمدن دودمان پهلوی، نام این شهر به نام فعلی تغییر یافت.

میانه قبل از اسلام

میانه در طول تاریخ در بین سلسله های مختلفی مانند ماد، هخامنشیان، آتروپاتن دست به دست گشته و در برهه ای از زمان سرزمین قوم ساگارتی بوده است.

در کتاب تاریخ ماد (کتاب) نوشته ایگور دیاکونوف آمده است: در بخش شمال شرقی دره رود قزل‌اوزن رودکی که از کوهستان سهند سرازی می شود و شهر کنونی میانه بر کرانه آن قرار دارد به قزل اوزن می ریزد. دره این رودک و جویبارهایی که بدان می ریزند در دوران باستان ناحیه زیکرتو را تشکیل می داد. قزل‌اوزن بالاتر از محل تلاقی رودک مزبور از جنوب به شمال جاری است. بخش علیای آن را قافلانکوه (گیزیل بوندا در قدیم) از ناحیه دریاچه ارومیه (ماننا) جدا می کند. آشوریان بیشتر این بخش قزل اوزن را ماد (مادای) می خواندند.

وجود کتیبه‌های آشوری و اورارتویی در بعضی مناطق آذربایجان و کشف آثار باستانی و مجسمه‌های سفالین در شهر میانه، قدمت تاریخی آن را به دوره‌های پیش از تشکیل دولت ماد می‌رساند.

آثار باستانی میانه

از آثار باستانی میانه می‌توان به پل شهر چای، بقعهٔ امامزاده اسماعیل و تپه خاک (قلعه نجفقلی خان) اشاره کرد.

همچنین از آثار باستانی شهرستان میانه می‌توان به مسجد سنگی ترک، پل دختر، قلعهٔ دختر، شهر سوختهٔ کاغذکنان، کاروانسرای جمال‌آباد اشاره کرد.

آداب و رسوم شهرستان میانه از استان آذربایجان شرقی

آیین ها و جشن های ملی

شب چله؛ شب چله طولانی ترین شب سال محسوب می شود و مراسم آن اغلب نوعی شب نشینی فامیلی و دوستانه است. در این شب نشینی انواع خوراکی های زمستانی یعنی خشکبار و شیرینی خورده می شود. خوردن میوه های بهاره و تابستانی که به ترفندهای مختلف تا اولین شب زمستان نگهداری شده اند، به نوعی اصرار بر وجود بهار و تابستان گرم و پر برکت است. پختن برنج سفید نیز در شب چله ی بزرگ یا یلدا نوعی جادوی سفید برای سفید روزی و نیکبختی در زمستان سیاه و سرد به شمار می رود.

بیشترین مراسم زمستانی به چله کوچک مربوط می شود که سخت ترین و سردترین روزهای زمستان را در بر می گیرد. آیین های مشترکی در این خصوص وجود دارد. بر افروختن آتش بر پشت بام ها و گاه تیراندازی یا سر و صدا کردن ، معمول ترین و رایج ترین آداب مربوط به چله کوچک است. گمان بر این است که با افروختن آتش و سر و صدا، پیرزن سرما یا «قاری نَـنـَه» ترسیده و فرار می کند.

مراسم نوروز و چهارشنبه سوری و سیزده به در ، عید غدیرخم ، میلاد مولی علی (ع) ، رسوم مهمانی و عروسی، تعزیه و عزاداری و غیره در تمامی سرزمین ایران یکسان اجرا می شود.

فرهنگ بومی میانه

مردم آذربایجان از جمله شهرستان میانه مردمی اصیل هستند. آنها در دوستی ثابت قدم، در برابر مشکلات شجاع و مقاوم ، و به غیرت شهره اند. از جمله خصلت های این مردم مهمان نوازی، سلحشوری، آزادمنشی، راستگویی، مرزداری و پایبندی به اعتقادات مذهبی است.

یکتاپرستی و ایمان به پروردگار در اعماق دل و روح مردم این سامان ریشه دارد و احساسات وطن دوستی آنان در تمام ادوار تاریخ ضرب المثل بوده است.

ادبیات بومی میانه

زبان و گویش میانه

زبان امروزی ساکنان میانه، ترکی آذربایجانی می‌باشد که در نقاط مختلف آن با لهجه‌های گوناگون تلکم می‌شود. زبان نوشتار و رسمی آذربایجان در بیشتر دوره‌های تاریخی آن، زبان آذری بوده‌است. اکثریت قریب به اتفاق نوشته‌ها و آثار مردم این منطقه نیز در دوره‌های مختلف به فارسی و آذری بوده است.

پیش از ورود زبان ترکی به منطقه، زبان گفتاری مردم این منطقه یکی از شاخه‌های زبان مادی بود. زبان مادی مردم منطقه آذربایجان (ماد کوچک) در دوره حکومت ترک‌زبانان توسط ایل‌های ترک که به منطقه آمده بودند، تاتی نامیده شد.امروزه تمرکز اصلی مناطقی که زبان تاتی در آن‌ها به‌جا مانده استان‌های قزوین، زنجان، مرکزی و اردبیل است.زبان ایرانی باقیمانده در شبه‌جزیره آبشوران در جمهوری آذربایجان نیز که اصطلاحاً تاتی نامیده شده با زبان مادی آذربایجان تفاوت دارد و یکی از گویش‌های زبان فارسی است.

پیشنهادی: درباره فرهنگ بومی سایر استان‌های ایران بیشتر بخوانید

منبع: ویکی پدیا و تبیان