دانشچی پورتال جامع تحقیق و مقاله، مطالب علمی و هنری ، وبگردی و…
دانستی هایی درباره کلیه
کلیه‌ها یکی از حیاتی‌ترین اندام‌های بدن انسان هستند که مسئول تصفیه خون، دفع مواد زائد، تنظیم فشار خون، کنترل تعادل مایعات و تولید برخی هورمون‌های مهم می‌باشند. این اعضای لوبیایی شکل کوچک، وظایف بزرگی را بر عهده دارند که هرگونه اختلال در عملکرد آن‌ها می‌تواند سلامت کل بدن را تهدید کند. متأسفانه بسیاری از بیماری‌های کلیوی در مراحل ابتدایی بدون علامت هستند و زمانی آشکار می‌شوند که آسیب‌های جدی ایجاد شده است. آگاهی از عملکرد کلیه، علائم کلیه ناسالم و راهکارهای پیشگیری می‌تواند نقش بسزایی در حفظ سلامتی انسان داشته باشد. در این تحقیق به بررسی دقیق کلیه، وظایف آن، علائم هشداردهنده‌ی بیماری کلیوی و روش‌های پیشگیری می‌پردازیم.
کلیه چیست و آناتومی آن
کلیه‌ها دو اندام لوبیایی شکل به اندازه مشت دست هستند که در دو طرف ستون فقرات و در قسمت پایین پشت قرار گرفته‌اند. هر کلیه از میلیون‌ها واحد کوچک به نام نفرون ساخته شده است که خون را تصفیه می‌کنند. کلیه‌ها در طول روز حدود ۵۰ گالن خون را تصفیه کرده و مواد زائد، نمک اضافی و آب را به صورت ادرار دفع می‌کنند.
مهمترین کار کلیه چیست؟
- تصفیه خون از مواد زائد و سموم
- تنظیم میزان آب و املاح (مثل سدیم، پتاسیم و کلسیم)
- کنترل فشار خون از طریق ترشح هورمون‌هایی مثل رنین
- تحریک تولید گلبول‌های قرمز با ترشح هورمون اریتروپویتین
- تنظیم سطح اسید و باز خون (pH)
علائم کلیه ناسالم
کلیه‌ها در مراحل اولیه‌ی بیماری ممکن است بدون علامت باشند، به همین دلیل بیماری کلیه را “قاتل خاموش” می‌نامند. با این حال، علائم زیر می‌تواند نشانه‌ای از وجود مشکل در کلیه‌ها باشد:
۱- خستگی مفرط
وقتی کلیه‌ها به درستی کار نمی‌کنند، تولید گلبول‌های قرمز کاهش می‌یابد و اکسیژن‌رسانی به بدن دچار اختلال می‌شود. این موضوع باعث احساس ضعف، خستگی شدید و بی‌حالی می‌شود.
۲- تورم در اندام‌ها
تجمع آب و نمک اضافی در بدن می‌تواند باعث ورم پاها، قوزک پا، دست‌ها یا حتی صورت شود.
۳- تغییر در ادرار
کف‌آلود شدن، تیرگی یا تغییر حجم ادرار، احساس سوزش هنگام دفع ادرار یا مشاهده خون در ادرار از علائم هشداردهنده بیماری کلیوی هستند.
۴- فشار خون بالا
کلیه‌ها با تنظیم تعادل نمک و آب نقش مهمی در کنترل فشار خون دارند. عملکرد نادرست آن‌ها می‌تواند منجر به فشار خون بالا شود یا فشار خون بالا باعث آسیب بیشتر به کلیه‌ها گردد.
۵- تهوع و استفراغ
انباشت سموم در بدن ممکن است سیستم گوارشی را تحت تاثیر قرار دهد و منجر به بی‌اشتهایی، تهوع و حتی استفراغ شود.
۶- طعم فلزی در دهان و بوی بد دهان
افزایش سطح مواد زائد در خون می‌تواند باعث تغییر طعم دهان و بوی بد دهان شود.
۷- خشکی و خارش پوست
پوست خشک و خارش‌دار می‌تواند نشانه‌ای از ناتوانی کلیه‌ها در حفظ تعادل مواد معدنی و مواد مغذی باشد.
۸- گرفتگی عضلات
اختلال در تعادل الکترولیت‌ها (مانند پتاسیم و کلسیم) که توسط کلیه‌ها کنترل می‌شود، می‌تواند باعث گرفتگی عضلات شود.
۹- اختلالات خواب
انباشت سموم در خون باعث می‌شود فرد خواب راحتی نداشته باشد و دچار بی‌خوابی یا بدخوابی شود.
عوامل ایجاد بیماری‌های کلیوی
برخی از عواملی که شانس ابتلا به بیماری‌های کلیوی را افزایش می‌دهند عبارتند از:
- دیابت نوع ۱ و ۲ (مهمترین علت نارسایی کلیه)
- فشار خون بالا
- سابقه خانوادگی بیماری کلیوی
- چاقی و اضافه وزن
- سیگار کشیدن
- سن بالای ۶۰ سال
- مصرف زیاد داروهای ضدالتهابی غیر استروئیدی (مثل ایبوپروفن)
چگونه بفهمیم کلیه سالم داریم؟
برای تشخیص اینکه کلیه‌ها سالم هستند یا نه، پزشکان از چندین روش و آزمایش استفاده می‌کنند. در اینجا به برخی از مهمترین علائم و آزمایش‌ها اشاره می‌کنیم که به شما کمک می‌کنند تا وضعیت سلامت کلیه‌هایتان را ارزیابی نمایید:
۱- آزمایش خون:
کراتینین سرم: سطح کراتینین در خون معمولاً معیاری برای عملکرد کلیه‌ها است. اگر کلیه‌ها به درستی عمل نکنند، سطح کراتینین خون افزایش می‌یابد. میزان طبیعی کراتینین به سن، جنسیت و اندازه بدن بستگی دارد.
نسبت تخمین شده تصفیه گلومرولی (eGFR): این آزمایش میزان تصفیه خون توسط کلیه‌ها را اندازه‌گیری می‌کند. eGFR معمولاً از سطح کراتینین خون محاسبه می‌شود و برای بررسی عملکرد کلیه‌ها بسیار مفید است. مقدار eGFR کمتر از ۶۰ برای مدت ۳ ماه یا بیشتر نشان‌دهنده بیماری مزمن کلیوی است.
۲. آزمایش ادرار:
آلبومین ادرار: وجود مقادیر زیادی پروتئین (آلبومین) در ادرار می‌تواند نشانه‌ای از آسیب کلیوی باشد. آزمایش “آلبومین/کراتینین نسبت” در ادرار یکی از روش‌های شایع برای ارزیابی سلامت کلیه است.
وزن مخصوص ادرار: بررسی تراکم ادرار می‌تواند نشان دهد که کلیه‌ها به درستی قادر به تصفیه و دفع مواد اضافی از خون هستند یا خیر.
وجود خون در ادرار: خون در ادرار ممکن است به دلیل سنگ کلیه، عفونت یا مشکلات دیگر کلیوی باشد.
۳. علائم و نشانه‌ها:
تورم: ورم در پاها، مچ‌ها یا صورت می‌تواند نشانه‌ای از عملکرد ضعیف کلیه‌ها باشد. وقتی کلیه‌ها به درستی عمل نمی‌کنند، ممکن است مایعات اضافی در بدن جمع شوند.
تغییرات در ادرار: تغییر در رنگ، حجم یا بوی ادرار (مثلاً ادرار کم‌رنگ، زیاد یا کم‌شدن ادرار) احتمالا نشان‌دهنده مشکل در کلیه‌ها است.
خستگی غیرمعمول: احساس خستگی دائمی و کم‌حالی می‌تواند به دلیل کمبود گلبول‌های قرمز ( ناشی از کاهش تولید اریتروپویتین توسط کلیه‌ها) باشد.
درد در ناحیه کلیه‌ها: درد در ناحیه پهلو یا پشت می‌تواند نشانه‌ای از مشکلات کلیوی مانند سنگ کلیه یا عفونت تلقی شود.
۴- تصویربرداری:
سونوگرافی کلیه‌ها: سونوگرافی یکی از روش‌های رایج برای بررسی اندازه، شکل و وضعیت کلیه‌ها است. این روش می‌تواند سنگ کلیه، کیست‌ها یا توده‌ها را شناسایی کند.
سی‌تی‌اسکن یا ام‌آر‌آی: در برخی موارد برای بررسی دقیق‌تر وضعیت کلیه‌ها، پزشک ممکن است از سی‌تی‌اسکن یا ام‌آر‌آی استفاده کند.
۵. معاینه بالینی:
پزشک ممکن است در طول معاینه فیزیکی به تورم در بدن، تغییرات در فشار خون یا علائم دیگر توجه کند که می‌تواند نشانه‌هایی از بیماری کلیوی باشد.
بهتر است بدانید بسیاری از مشکلات کلیوی در مراحل اولیه هیچ علامتی ندارند یا علائمشان خیلی جزئی است. بنابراین، اگر نگرانی‌هایی درباره سلامت کلیه‌های خود دارید یا دارای سابقه بیماری کلیوی در خانواده هستید، بهتر است به پزشک مراجعه کنید و آزمایش‌های لازم را انجام دهید.
راه‌های پیشگیری از بیماری‌های کلیوی
با رعایت نکات زیر می‌توان خطر ابتلا به بیماری‌های کلیوی را به شدت کاهش داد:
کنترل قند خون: دیابت علت اصلی نارسایی کلیه است.
تنظیم فشار خون: فشار خون سالم (زیر ۱۳۰/۸۰) برای سلامت کلیه‌ها ضروری است.
مصرف آب کافی: نوشیدن آب در طول روز به دفع مواد زائد از کلیه‌ها کمک می‌کند.
رژیم غذایی سالم: کاهش مصرف نمک، چربی‌های اشباع و غذاهای فرآوری‌شده بسیار مهم است.
ورزش منظم: ورزش به کنترل وزن و فشار خون کمک می‌کند.
عدم مصرف خودسرانه دارو: داروهایی مانند مُسکن‌ها می‌توانند به کلیه‌ها آسیب بزنند.
ترک سیگار: سیگار روند تخریب کلیه‌ها را تسریع می‌کند.
بررسی‌های دوره‌ای: آزمایش‌های خون و ادرار سالانه می‌تواند مشکلات کلیوی را در مراحل اولیه شناسایی کند.
نتیجه‌گیری
کلیه‌ها مانند فیلترهای طبیعی بدن عمل می‌کنند و بدون وجود آن‌ها، بدن قادر به پاک‌سازی سموم نخواهد بود. مراقبت از سلامت کلیه‌ها از طریق سبک زندگی سالم، کنترل بیماری‌های زمینه‌ای و آگاهی از علائم هشداردهنده‌ی بیماری می‌تواند از بروز مشکلات جدی جلوگیری کند. به یاد داشته باشیم که پیشگیری همیشه بهتر از درمان است، به‌خصوص در مورد اندامی حساس و حیاتی مانند کلیه‌ها.
