دانشچی پورتال جامع تحقیق و مقاله، مطالب علمی و هنری ، وبگردی و…
آداب و رسوم و ادبیات و فرهنگ بومی شهرستان شاهرود
تحقیق در مورد شاهرود
شهرستان شاهرود از بزرگترین شهرستانهای ایران از لحاظ مساحت می‌باشد بطوریکه دومین شهرستان بزرگ کشور ایران بعد از شهرستان طبس می‌باشد. شهرستان شاهرود دارای فرمانداری ویژه است و مرکز این شهرستان شهر شاهرود می‌باشد و در شمال شرقی کشور ایران قرار دارد. جمعیت این شهرستان بر طبق سرشماری سال ۱۳۸۵، برابر با ۲۲۵٬۰۰۷ نفر بوده است و در سال ۱۳۹۰ بر اساس نتایج مرکز آمار ایران، جمعیت برابر با ۲۳۸٬۸۳۰ نفر پرجمعیت‌ترین شهرستان استان سمنان می‌باشد.
شاهرود، یکی از بزرگترین شهرستانهای ایران به لحاظ مساحت است. نام‌های قدیمی دیگری برای شاهرود که می‌توان نام برد عبارت است از «خنچره»، «شخره» و «شاخره» اشاره نمود. شاهرود، در حد فاصل دو نوع آب و هوای مرطوب و پرباران در شمال و کویری، در جنوب جای گرفته که آب و هوایی معتدل و مطلوب برای این شهر فراهم کرده و آن را در ردیف شهرهای خوش‌آب و هوای ایران قرار داده‌است.
شاهرود در حد فاصل شهرهای دامغان در باختر، سبزوار و بردسکن در خاور و گرگان در شمال بوده و تقریباً در میانه راه تهران-مشهد می‌باشد به طوریکه فاصله آن از تهران ۴۰۰ کیلومتر و از مشهد ۵۰۰ کیلومتر می‌باشد. شاهرود پرجمعیت‌ترین شهر استان پس از شهر سمنان محسوب می‌شود. جنگل زیبای ابر بین شهرستان شاهرود و علی آباد کتول قرار دارد. مردم شاهرود به زبان فارسی با لهجه شاهرودی تکلم می‌کنند. شاهرود نزدیک به شهر تاریخی و خوش آب و هوای بسطام است.
پیشینهٔ تاریخی
مدارکی وجود دارد که نشان می‌دهد شاهرود و بسطام یکی از شهرهای مهم چهاردهمین ایالت تاریخی، «چخره» (از تقسیمات شانزده‌گانهٔ اوستایی در دوران باستان) و همسایه جنوبی ایالت هیرکانیا بوده که در دامنهٔ جنوبی رشته‌کوه البرز، توسط آریایی‌ها بنا نهاده شده‌است. برخی پژوهندگان واژهٔ چخره را شکل ابتدایی شاهرود دانسته‌اند. به لغت اوستایی چخرو-ایتی به معنی چرخ پیشه و چخرو-وَتی به معنی دانای چرخ است. این دو هیئت اوستایی این نام، حاوی نام شاهرود می‌باشند. اشکانیان
هستهٔ اولیهٔ شهر به منظور دفاع در برابر مهاجمان، بر فراز تپه‌های کم‌ارتفاع دامنهٔ کوه‌های شمالی و غربی رود بزرگ این منطقه بنا شد که به جهت بزرگی این رود، تدریجاً نام شاهرود را به خود گرفت و به تدریج همراه با برقراری امنیت، رشد و توسعه یافت به طوری که در کنار صددروازه، پایتخت اشکانیان که به باور بسیاری از پژوهشگران محل کنونی شهر دامغان است، در شمار شهرهای معتبر پارتی درآمد. به نوشتهٔ برخی پژوهشگران از جمله «اگورود نیکوف»، سومین آتش مقدس اهورامزدا که در اوستا آمده، آذرفرنبغ است که آتشکدهٔ بزرگ شاهرود بوده‌است.
در دوران بعدتر، این شهر همراه با دامغان در ردیف مهم‌ترین شهرهای ایالت تاریخی کومِش قرار گرفت و به استناد برخی اشاره‌های تاریخی مندرج در متون و بعضی شواهد باستان‌شناسی شهر کنونی شاهرود محل عبور کاروان‌هایی بوده است که بزرگراه غربی-شرقی جادهٔ ابریشم را طی می‌کردند.
مناطق گردشگری شاهرود
از محلات قدیم شاهرود می‌توان به شبدری، باغ زندان، بیدآباد، مصلی و قلعه اشاره نمود.
تکیه برنجی
چنار سوخته
تکیه گلشن
مسجد شیخ علی‌اکبر
مسجد آقا
مسجد جامع شاهرود
مسجد اخیانی‌ها
تکیه زنجیری (بازار)
مدرسه بید آباد
مدرسه حضرت ولی عصر (عج)(مدرسه بازار)
مدرسه علمیه امام صادق (مدرسه قلعه)
مسجد امام‌حسن‌عسگری شاهرود
مسجد مدرسه قلعه
مسجد و آرامگاه بایزید بسطامی(بسطام)
آرامگاه شیخ ابوالحسن خرقانی (قلعه نو خرقان)
آداب و رسوم مردمان شاهرود
عید نوروز
تاريخچه : عيد نوروز در شهرستان شاهرود به رغم گذشت اعصار و قرون متمادي همچنان به عنوان يكي از بزرگترين و با شكوهترين اعياد مردم اين ديار به شمار مي‌رود و تمامي اقشار مردمي آن را گرامي مي‌دارند. برخي از آگاهان و ريش‌سفيدان از جمله علل اين امر را علاوه بر مسائل و ريشه‌هاي فرهنگي آن، سردسير بودن شهرستان و همزماني اين عيد با شروع بهار دل‌انگيز در اين شهرستان مي‌دانند.
زمستان طولاني كه با شروع روييدن گلها، سبزه‌ها و بهار طبيعت به پايان مي‌رسد تمامي مردم را به برپايي جشن نوروز ترغيب كرده و مردم از يكماه به عيد همانند ساير هموطنانمان به پاكيزه كردن منازل خود مي‌پردازند. خانه تكاني، تهيه سبزه، چهارشنبه سوري و تهيه انواع نان و شيريني مخصوص عيد از جمله شاخص‌ترين آداب و سنن ديرين مردم قبل از فرارسيدن سال نو است. برخي ازشاهرودي‌هامعتقدند: همزمان با زدودن غبار از منازل و اثاثيه آن، بايد به پالايش روح و زدودن هرگونه آلودگي از دلها نيز توجه شود.
حدود ۲۰روز مانده به نوروز، اهالي اين شهرستان مقدمات تهيه سبزه سفره هفت سين را فراهم مي‌كنند. البته هر سبزه‌اي به مناسبتي تهيه مي‌شود، مثلا گندم براي افزايش رزق و روزي، عدس براي زيبايي، نرگس براي شادي روح اموات و آفتابگردان نيز به منظور گردش كار است، ليكن امروزه تنها سبزه گندم و عدس رايج است. براساس سنتهاي قديمي، بانوي منزل در غروب روز سيزدهم نوروز، سبزه را رو به قبله و به نيت طلب باران برروي پشت بام منزل مي‌اندازد و از خدامي‌خواهد علاوه بر نزول باران، درد و غم و ناراحتي از ميان مردم برچيده شود.
به نوشته كتاب “فرهنگ مردم شاهرود” بنابر عقيده بسياري از عوام شاهرود، بناي جهنم در روز چهارشنبه آخر سال پي‌ريزي شده است و قابيل نيز در همين روز خون برادرش را برزمين ريخت، به همين مناسبت مردم شاهرود نيز شب و روز چهارشنبه آخر سال را بسيار شوم مي‌دانند. آنان به هنگام برپايي آيين چهارشنبه‌سوري، براي رفع نحوست اين روز سه مرتبه از روي آتش مي‌پرند و اشعاري را زمزمه مي‌كنند. در آخرين روزهاي سال بسياري از كدبانوهاي اين شهر اقدام به تهيه انواع مختلفي از نانهاي خانگي و قندي براي ايام نوروز مي‌كنند.
نان زردو، نان شيري، گولاچ و نان كاك (نان قندي) از جمله نانهاي خانگي و سنتي مردم شاهرود است كه هنوز نيز در برخي از روستاهاي اين شهرستان پخت آن رايج است. هر چند شكلات و شيريني‌هاي جديد در منازل يافت مي‌شود لكن طعم به ياد ماندني شيريني‌هاي خانگي شاهرود هنوز هم طرفداران بسياري دارد. علاوه بر نان و شيريني‌هاي خانگي و جديد، تخم‌مرغ پخته رنگ شده، شاهدانه گندم و كنجد بو داده و مغز هسته زردآلو از عناصر اصلي سفره عيد در منازل اين شهر است كه از ميان آنان، هسته زردآلو طرفداران بيشتري دارد.
به‌هنگام تحويل سال نو تقريبا تمامي اعضاي خانواده دور هم جمع هستند و بعد از حلول سال نو، مردم با رفتن به منزل بزرگان، خانواده‌هاي معظم شهدا و ساير بستگان ضمن زنده نگاه داشتن سنت حسنه صله‌رحم، عيدنوروز را به آنان تبريك مي‌گويند.
در اولين روز سال نو، بسياري از مردم با حضور در منازل افرادي كه عزيزي را از دست داده‌اند، ضمن ابراز همدردي و تسلاي خاطر، همدلي و صميميت خود را به آن خانواده نشان مي‌دهند. هرچند در ساليان اخير گراني و تورم امكان پوشيدن لباسهاي‌نو بر تن تمامي افراد خانواده‌ها را تقريبا غيرممكن ساخته، ليكن بسياري از خانواده‌ها سعي دارند تميزترين لباسهاي خود را در اين ايام بپوشند و افراد متمكن نيز به خانواده‌هاي فقرا لباسهاي نو هديه كنند. همچنين عيدي دادن بزرگترها به كوچكترها هنوز در بين بيشتر خانواده‌هاي متمكن شاهرودي رواج دارد. سنت “حاجي فيروز”، نوروزخواني و شكستن كوزه كه درگذشته درطول ساليان متمادي دراين شهرستان رواج داشته روبه فراموشي گذاشته است.
آداب سحر و افطار ماه رمضان شاهرود
گعده های مذهبی در منازل که با قرائت دعای افتتاح و احادیث ائمه اطهار و جزخوانی همراه است در قالب دید و بازدید های افطاری برگزار می گردد.
سنت شب خوانی و مناجات خوانی هنوز هم در برخی از روستا ها متداول می باشد که طی آن افرادی خوش خوان با گردیدن در محله ها با خواندن مناجات و ادعیه مردم را جهت استفاده از فیوضات سحر آماده می نمایند.
محافل انس با قرآن و عترت چند سالی است در پارک ها و بوستان های شهر رونق گرفته است.
شرکت در مجالس وعظ و ذکر و مناجات در مساجد شهر و بیوت علما و مراجع از جمله بیت مرحوم آیت الله شاهرودی با استقبال شور انگیزی همراه است.
سنت نبوی اعتکاف نیز در سال های اخیر به همت جوانان انقلابی و پرشور شاهرود با استقبال کم نظیری رو به رو شده است.
چاووشی خوانی در منطقه خوارتوران شاهرود
اهالی روستای عشقوان در منطقه خوارتوران بیارجمند شاهرود مراسم شب خوانی را چووشی (چاوشی) می گویند. ایشان با پنهان شدن ستاره َپل از خوردن سحری دست می کشند.
هنگام غروب آفتاب و بگوش رسیدن صدای اذان، وقت افطار و باز کردن روزه است. زنان برای تهیه افطار از هنگام ظهر مشغول پخت غذا و تهیه سفره افطاری می شوند.
مرسوم است که پس از صرف افطار مردان و زنان خود را به مسجد محل رسانده و نماز مغرب و عشاء را به جماعت می خوانند. در برخی مساجد نیز نماز جماعت قبل از بازکردن روزه اقامه می شود.
مراسم شب های قدر در شهرستان شاهرود
مردم شهرستان شاهرود در شب های قدر پس از صرف افطار در مسجد محل خود حضور یافته و با خواندن قرآن و دعاهای جوشن کبیر، مجیر، افتتاح و ذکر مصیبت به شب زنده داری مبادرت می ورزند.
زنان و مردان در لیالی قدر هم زمان با خواندن هربند از دعای جوشن کبیر بر روی ظرفی از قند، نبات، نقل و یا خرما دمیده و خوردن آن را به نیت شفا و تبرک توصیه می کنند.
در شهر شاهرود زنان همزمان با تلاوت دعای جوشن کبیر ظرفی از آب حاوی زعفران را نزد خود نگه داشته و با خواندن هر بند از دعا بر آن می دمند تا به عنوان تبرک آن را با خود به خانه ببرند.
۲۷ ماه رمضان در شهرستان شاهرود
در باور برخی اهالی، نزول قرآن در این شب بوده و بر این اساس برخی تا پاسی از شب به احیاء و شب زنده داری در مساجد می پردازند. گفتنی است که در شاهرود برخی زنان در بین نماز ظهر و عصر با اندکی پارچه، نخ و سوزن کیسه ای کوچک دوخته و سکه ای را به نیت تبرک درون آن می نهند.
شاهرودی ها آن را “کیسه مراد” نامیده و به جهت بر آورده شدن حاجت آن را تا سال دیگر نزد خود نگه می دارند.
آیین عید فطر در شهرستان شاهرود
در آخرین روز از ماه مبارک رمضان، اهالی نقاط مختلف خود را برای فرا رسیدن عید رمضان آماده می کنند. برای این منظور غسل کرده، لباس تمیز یا نو پوشیده و به استقبال عید فطر می روند.
رؤیت هلال ماه شوال نشانی بر پایان ماه مهمانی خدا است که این امر در گذشته توسط افراد خبره و مطلع به اطلاع مردم رسانده می شد و امروزه از طریق رسانه های جمعی اعلام می شود.
هنگام افطار آخرین شب از ماه رمضان اعضای هر خانواده بنابر قوت غالب فطریه خود را دست به دست چرخانده و آن را برای افراد مستمند کنار می گذارند.
در روستای نام نیک کالپوش به مناسبت عید فطر فردی که به تازگی پدر شده کفش های خود را وزن نموده و همان مقدار گندم یابرنج به فقرا می دهد.
نماز عید فطر همزمان با طلوع خورشید با ذکر اللهم لبیک در نقاط شهری و روستایی بر پا می می شود.
پس از نماز مومنین با یکدیگر روبوسی کرده و قبولی طاعات یکدیگر را از باریتعالی طلب می کنند، صله رحم، زیارت اهل قبور و اماکن مقدس و دید و بازدید از جمله آداب این عید فرخنده است.
ادبیات بومی شاهرود
لهجه و گویش شاهرود
لهجه شاهرودی از لهجه‌های زبان فارسی است که در استان سمنان و منطقه شاهرود به آن تکلم می‌شود.این لهجه از لهجه هایی است که به پهلوی نزدیک است.زبان مردم شاهرود که لهجه‌ای فارسی به شمار می‌رود با زبان‌های دیگر این استان مانند سمنانی و سنگسری کاملا تفاوت دارد.گویش شاهرودی جدا از استان سمنان در مناطقی از استان گلستان نیز رایج است.
پیشنهادی: درباره فرهنگ بومی سایر استان‌های ایران بیشتر بخوانیدمنابع: ویکی پدیا – dana.ir
