تحقیق در مورد زندگی مارها (پولک، نیش و سم)

آشنایی با مارها

خصوصیات مارها

مار، جانوری خزنده، گوشت‌خوار، کشیده (دراز) و بدون پا است که به دلیل نداشتن پلک و گوش بیرونی می‌توان آن‌ها را از مارمولک بی‌پا جدا کرد. مارها جانورانی، خونسرد، از گروه آب پرده داران و مهره‌دارانی است که بدنش از پولک‌هایی که با هم همپوشانی دارند، پوشیده شده‌است.

مار از ردهٔ خزنده‌چهرگان، زیرردهٔ دوکمانان، فرورده پولک‌سوسمارشکلان، بالاراستهٔ پولک‌خزندگان، راستهٔ پولک‌داران، زیرراستهٔ ماران (Serpentes) است.

بیشتر گونه‌های مار، جمجمه ای دارند که چندین مفصل بیشتر از اجداد مارمولکشان دارد. این جمجمه به آن‌ها اجازه می‌دهد تا شکارهای بسیار بزرگتر از سرشان را با کمک آرواره‌هایی که به شدت جابجایی پذیرند ببلعند.

اندام درونی بدن مارها برای تطبیق بیشتر با بدن کشیده و درازشان، به گونه‌ای است که عضوهای جفت در آن‌ها مانند کلیه‌ها به جای آنکه در دو سوی بدن باشد، یکی پس از دیگری قرار گرفته همچنین بیشتر آن‌ها تنها یک شش دارند که کار می‌کند. برخی گونه‌های مار هنوز لگن خاصره دارند و یک جفت اندام بازماندهٔ ژنتیکی ناخن مانند در دو سوی پارگین آن‌ها دیده می‌شود.

بزرگی طول مارها از ۱۰ سانتیمتر برای مار قلمی تا ۶٫۹۵ متر برای پایتون مشبک گسترده شده‌است. سنگواره‌ای از مار به نام تیتانوبوآ یافت شده است که ۱۳ متر طول داشته است. احتمالاً نسل مارها یا به مارمولک‌های آبی یا به مارمولک‌های زیرزمینی در دوران ژوراسیک با آخرین فسیل مربوط به ۱۴۳ تا ۱۶۷ میلیون سال پیش بازمی‌گردد. گوناگونی مارهای امروزی به نظر مربوط به دورهٔ پالئوسن در دورهٔ ۶۶ تا ۵۶ میلیون سال پیش است. قدیمی‌ترین توصیفی که از یک مار پیدا شده مربوط به پاپیروس بروکلین است.

سم مار

بیشتر مارها زهر ندارند آن دسته‌ای که زهرآگین اند هم در درجهٔ نخست از آن برای شکار و کشتن طعمهٔ خود استفاده می‌کنند تا برای دفاع شخصی. برخی مارهای زهرآگین می‌توانند باعث زخم شدید در انسان حتی مرگ شوند. مارهای بی زهر شکار خود را می‌توانند زنده بخورند یا آن را نخست با پیچیدن به دور طعمه و فشردن می‌کشند سپس می‌خورند.

پوست مار

پوست مار از پولک پوشیده شده‌است. برخلاف این باور که مردم فکر می‌کنند مارها پوستی لزج مانند کرم دارند باید گفت کاملاً برعکس، مار، پوستی نرم با بافتی خشک دارد. بیشتر مارها با بهره‌گیری از پولک‌ها خاص شکم می‌توانند روی زمین بخزند یا از یک سطح بالا روند. پولک مار می‌تواند نرم، خاردار یا دانه‌ای باشد. پلک مارها شفاف است که به آن پولک‌های «تماشا» می‌گویند این پلک همواره بسته است.

فرایند ازدست دادن پولک‌ها، پوست‌اندازی نام دارد. برای یک مار لایهٔ کامل بیرونی پوست به صورت یک لایهٔ تکی کنده می‌شود. پولک‌های مار گسسته نیست مگر لایهٔ روپوست، به این ترتیب با هر پوست‌اندازی پولک‌ها دانه‌ای کنده نمی‌شوند بلکه به صورت یک لایهٔ بیرونی از جا در می‌آیند مانند جورابی که پشت رو شده باشد.

شکل و شمار پولک‌ها روی سر، پشت و شکم مارها ویژه است و از آن برای کاربردهای آرایه‌شناسی استفاده می‌شود. نامگذاری پولک‌ها در درجهٔ نخست بر پایهٔ جای آن‌ها در بدن مار است. برای نمونه، می‌توان به مارهای کائنوفیدیان (Caenophidia) اشاره کرد: گستره و ردیف‌های پولک‌های پشتی متناظر با مهره‌های دمی است و به دانشمندان اجازه می‌دهد تا بدون کالبدشکافی مهره‌های جانور را بشمارند.

مارها مانند جانوران دیگر پلک ندارند بلکه چشمان آن‌ها با پولک‌های شفاف پوشانده شده‌است. چشم‌های مار همواره باز است تنها برای خواب شبکیه چشم بسته می‌شود یا صورتشان را در لایه‌های بدن فرو می‌برند و آن را می‌پوشانند.

پوست‌اندازی

پوست‌اندازی چندین کاربرد دارد، نخست آنکه پوست کهنه و فرسوده با پوست تازه جایگزین می‌شود. دوم آنکه کمک می‌کند تا جانور انگل‌ها را از خود دور کند. باور بر آن است که در جانورانی مانند حشرات، پوست‌اندازی کمک می‌کند تا بدن رشد کند اما این مسئله برای مارها هنوز مورد بحث است.

فرایند پوست‌اندازی چندین بار در زندگی یک مار روی می‌دهد. پیش از هر پوست‌اندازی مار از خوردن پرهیز می‌کند و اغلب پنهان می‌شود یا به یک جای امن می‌رود. درست پیش از پوست‌اندازی، پوست مار خشک و کدر می‌شود و چشم‌ها به رنگ آبی کدر (ابری) در می‌آید.

سطح درونی پوست کهنه مایع می‌شود، این باعث می‌شود تا پوست کهنه از پوست نو که در زیر قرار دارد جدا شود. پس از چند روز چشم‌ها دوباره شفاف می‌شود و مار به بیرون از پوست کهنه می‌خزد. پوست کهنه در نزدیکی دهان می‌شکند و مار می‌تواند با مالیدن خود بر روی سطح‌های زبر بیرون بیاید. در بیشتر موارد پوست کهنه رو به پشت و از سر تا دم کنده می‌شود مانند یک جوراب که پشت رو شده باشد. پوست تازه بزرگتر و روشن‌تر است.

یک مار بالغ یک یا دو بار در سال پوست‌اندازی می‌کند در حالی که یک مار جوان و در حال رشد می‌تواند تا چهار بار در سال این کار را انجام دهد. پوست مردهٔ کنده شده به خوبی الگوی پولک‌های بدن مار را نشان می‌دهد اگر پوست کنده شده آسیب ندیده باشد از روی آن می‌توان مار را شناسایی کرد. این نو شدن دوره‌ای در مارها باعث شده تا مار به نماد بهبودی و پزشکی تبدیل شود.

نحوه شکار

بزرگترین دلیل ترس مردم از مارها عدم شناخت دقیق می باشد. در این شکل مادر و فرزندی را ملاحظه می کنید که یک پیتون در دست دارند.

خطر مارها را می توان به دو دسته تقسیم کرد، اول آنهایی که با سم خود می توانند باعث مشکلاتی در سیستم عصبی یا گردش خون طعمه شوند و دسته دوم آنهایی که با قدرت ماهیچه های خود می توانند طعمه را تحت فشار قرار دهند یا خفه کنند.

این نوع از مارها با آرامش خیال آنقدر منتظر می مانند تا طعمه به آنها نزدیک شود و سپس در زمان مقتضی خود را به دور آن پیچیده آنقدر فشار می دهند تا جانور – یا انسان ! – از نفس کشیدن باز ایستد. در حالی که مارهای سمی پس از تزریق یا پاشیدن سم به طعمه منتظر می مانند تا طعمه از پای در آید.

پس از ازپای در آوردن طعمه چه با سم و چه از طریق فشار دادن، از آنجایی که مارها دندان برای جویدن یا خرد کردن ندارند مجبور هستند که طعمه خود را درسته ببلعند و سپس توسط ترشحات معده آنرا هضم کنند.

غذای مورد علاقه مارها

با توجه به اندازه و ابعاد، یک مار عادی ممکن است انواع کرم، حشرات، انواع موش، انواع تخم مرغ سایر حیوانات، قورباغه و … را بعنوان غذا برای خود انتخاب کند. اما مارهایی که جثه بزرگتری دارند ممکن حیواناتی در ابعاد خود را نیز ببلعند بعنوان مثال یک پیتون (Python) با وزن ۷۰ کیلوگرم بسادگی می تواند یک حیوان ۷۰ کیلوگرمی را بلعیده و هضم کند.

تولید مثل مارها

اغلب مارها بوسیله تخمگذاری تولید مثل میکنند. تخم مارها بسیار سفت می باشد و حالت چرم مانند دارد بگونه ای که در برخی موارد نوزادان بدون کمک مادر نمی توانند از تخم بیرون بیایند.

دلیل نرم بودن پوسته تخم آن است که مارهای ماده برای حفاظت از تخم ها اغلب آنها را در بدن خود تا هنگام تولد نوزادان نگاه می دارند. جالب است بدانید که اغلب بچه مارها در قسمت جلوی سر خود به هنگام بیرون آمدن از تخم دندان خاصی دارند که به Egg Tooth معروف است و توسط آن قاعدتاً باید بتوانند پوسته تخم را پاره کنند.

فرق بین مار سمی و غیر سمی :

۱ – مار های سمی دارای سری مثلثی ، مردمک چشم عمودی ، دمی کوتاه و کلفت و طرز حرکت بطنی می باشند.

۲ – مار های غیر سمی دارای سری گرد یا بیضی شکل ، مردمک چشم گرد و از قطر میانی بدن تا انتهای نوک دم باریک می شوند و طرز حرکتشان مستقیم و مارپیچ است .

۳ – مار های سمی کبرا (که شخصا خیلی دوسشون دارم) و کفچه مار ایران کلیه مشخصات یک مار غیر سمی را دارا می باشند و فقط در حالت دفاعی مشخصه یک مار سمی را بخود می گیرند.

۴ – مار های نیمه سمی کلیه مشخصات مار غیر سمی را دارا می باشند و تنها فرق آنها با مار غیر سمی دم متوسط آنها می باشد که کمی کوتاهتر از غیر سمی و کمی بلند تر از مار های سمی می باشد . (مثل یله مار و طلحه مار)

زیستگاه مار

مارهای خشکی اغلب در بیابانها و دشتها ، کوهستانها و لای بوته ها ، زیر تخته سنگها و داخل حفره ها و یا روی درختها و گاهی در باطلاقها یا در آب رودخانه ها زندگی می کنند . اما مارهای دریائی در محیطی جز آب دریاها قادر به ادامه زندگی نیستند . البته بعضی از انواع مارهای دریائی گاهی در سواحل صخره ای به خشکی می آیند و مجددا به دریا مراجعت می نمایند . فشردگی و پهنی ناحیه دم یکی از مشخصات مارهای دریائی است .

مارهای خشکی، اغلب جاهای آرام و ساکت را برای زندگی انتخاب می کنند . در فصل بهار و تابستان که دوران فعالیت و جنبش آنها است به شکار می پردازند و در فصل زمستان تنبل و کند می شوند و به اصطلاح به خواب زمستانی می روند که از خصوصیات حیوانات خونسرد ، بخصوص در مناطق معتدل است .

تشخیص جنسیت مار

از شکل ظاهری دم تا حدی می توان جنس مار را تعیین کرد . مارهائی که دمشان بتدریج باریک می شود ماده و آنهائی که دمشان دفعتا باریک می شود ، نر هستند .

سمی ترین مار شناخته شده :

ماری که دارای قوی ترین زهر است ، نوعی مار زمینی استرالیایی است ، که طبق محاسبات انجام شده ، مقدار زهری که این مار در یک بار نیش زدن تزریق می کند برای کشتن ۴۰۰ انسان کافیست . زهر ببر مار ، ده بار قوی تر از مار زنگی بر انسان اثر می گذارد .

مار سمی دیگر در استرالیا ” مار تایپان” است.این مار ۳ متر طول دارد و رنگ آن قهوه ای می باشد و دارای زهری تقریبا برابر با ببر مار است.

همچنین قوی ترین زهرها به مار های دریایی نیز تعلق می گیرد . این مارها ۲ متر طول دارند و اغلب در اقیانوس آرام زندگی می کنند.

فهرست انواع مارها:

مارهای غیر سمی

۱- مار تفلکس(کرمی شکل) Typhlops vermicularis

۲- کورمار Eryx jaculus

۳- کورمار سلیمانی Natrix nutrix

۴- مار آبی Natrix tessellata

۵- مار چلییر Coluber jugularis

۶- مار آتشی Coluber najadum

۷- قمچه‌مار Coluber rhodorhachis

۸- مار قیطانی Coluber karelini

۹- مار خاردار Coluber rarergieri

۱۰- مار پلنگی Spalerosophis d.schirazianus

۱۱- مار شتری Spalerosophis diadema cliffordi

۱۲- مار گورخری Spalerosophis microlepis

۱۳-مار درفشی Lytorhynchus ridgawayi

۱۴- گرگ‌مار Coronella austriaca

۱۵-مار سرسیاه Rhynchocalamus melanocephalus

۱۶-مار کوتوله Eirenis collaris

۱۷-مار کوتوله Eirenis meda

۱۸- تیرک‌مار Eirenis panctatolineata

۱۹-مار کوتوله Eirenismodesta

۲۰- Eirenis persicus

مارهای نیمه‌سمی

۱- سوسن‌مار : Teles copus fallax

۲- افعی سوسن : Teles copustessellatas

۳- افعی پلنگی : Teles copus rhinopoma

۴- یله مار : Malpolon monspessulanus

۵- تیرمار : Psammophis schokari

۶- تیرمار خراسانی : Psmmophis lineolatus

مارهای سمی

1. مار شاخدار pseudocerastes peersicus گرزه‌مار یا مار افعی: Vipera lebetina
2. افعی البرزی : Vipera ursine
3. افعی زنجانی : Vipera albicornuta
4. افعی قفقازی : Agkistrofon halys
5. مار زنگی پشت الماسی شرقی
6. مار زنگی

مارهای دیگر

1. بوآی دم‌قرمز / Red Tail Boa / Boa constrictor
2. مار سبز / Green Snake / Opheodrys aestivus
3. مار بند جورابی / Garter Snake / Thamnophis sirtalis
4. پایتون برمه‌ای / Burmese Python / Python molurus bivittatus
5. مار ذرت / Corn Snake / Elaphe guttata
6. پایتون توپی / Ball Python / Python regius
7. بوآی صورتی / Rosy Boa / Lichanura trivirgata
8. آناکوندای سبز / Green Anaconda / Eunectes murinus
9. طلحه‌مار
10. مار شلاقی
11. مار خاکی
12. مار کوتوله
13. شاه کبری

پیشنهادی: مختصر در مورد حیوانات خزنده