بیماری مالاریا را بیشتر بشناسید!
مالاریا مهمترین بیماری انگلی و یکی از مسایل مهم بهداشتی تعدادی از کشورها بخصوص کشورهای گرمسیری و نیمه گرمسیری دنیا است. بیماری مالاریا با نام های دیگری چون پالودیسم، تب و لرز، تب نوبه و تب متناوب نامیده میشود.
این بیماری به صورت عفونت حاد در بیشتر موارد وخیم و گاهی طولانی و با ویژگیهای تب متناوب و لرز، کمخونی و بزرگی طحال و گاه با ویژگیهای ساده یا کشنده دیگر خودنمایی میکند. اهمیت این بیماری به خاطر شیوع زیاد و مرگومیر قابل توجهاست. انگل مالاریا توسط یک تیره از پشه به نام آنوفل به انسان منتقل میشود که این تیره شامل چندین گونه است.
کلمه مالاریا یک کلمه ایتالیایی و به معنای هوای بد (Mal-Aria) است و منظور از آن تعریف بیماری با ویژگیهای تب متناوب است که ایتالیاییها در گذشته وجود آن را ناشی از هوای بد و مناطق باتلاقی میدانستند. همواره با گرم شدن زمین، شیوع این بیماری افزایش مییابد.
حشره مالاریا
بیماری مالاریا با گزش پشه آنوفل شروع میشود. پشه آنوفل ماده شبها خونخواری میکند و حین خونخواری از بزاق خود، انگل های مالاریا را به داخل خون انسان تزریق مینماید. این انگلها وارد سلول های کبد میشوند و شروع به تکثیر سریع میکنند، به طوری که از هر یک انگل وارد شده حدود ۱۰ هزار انگل تولید میشود. سپس این انگلها سلولهای کبدی را پاره میکنند و وارد خون میشوند تا به گلبولهای سرخ حملهور شده و وارد آنها شوند و در آنجا تکثیر کنند.
انگل مالاریا پس از ورود به گلبول قرمز از هموگلوبین استفاده و تولید مثل میکند و پس از ۲ تا ۳ روز تمام هموگلوبین مصرف شده و گلبول قرمز پر از انگل میشود. سپس انگلها گلبولهای قرمز را پاره میکنند و به گلبولهای دیگر وارد میشوند. به این ترتیب تعداد انگلها در خون بیشتر و بیشتر میشود.
زمانی که تعداد انگل مالاریا از حد خاصی بالاتر رود، بیمار دچار تب میشود. شروع تب همزمان با پاره شدن گلبولهاست و پس ازآن که انگلها وارد گلبولهای تازه میشوند، تب قطع میشود و این سیکل هر ۲ یا ۳ روز تکرار میشود؛ یعنی بیمار ۲ روز تب ندارد و روز سوم تب میکند.
زندگی انگل مالاریا دو مرحلهای است. به این ترتیب که با گزش پشه آنوفل ماده، انگلهای مالاریا از انسان بیمار به روده پشه وارد و آنجا تولید مثل کرده و سپس تکثیر و وارد غدد بزاقی پشه میشوند و منتظر میمانند تا در خونخواریهای بعدی به افراد سالم منتقل شوند و دوره جدید زندگی را آغاز کنند.
دمای محیط عامل مهمی در انتشار مالاریاست، زیرا در هوای گرم انگلهایی که وارد بدن پشه آنوفل میشوند، سریعا تولید مثل کرده و آماده سرایت به افراد سالم میشوند، اما در هوای خنک مدت زیادی تولید مثل انگل در بدن پشه به طول میانجامد و در این مدت طولانی بسیاری از پشهها که عمر کوتاهی دارند، از بین میروند و چرخه انتقال بیماری مالاریا قطع میشود.
انواع مختلفی از انگل مالاریا وجود دارند که برخی بیماری خفیف و برخی بیماری بسیار شدید ایجاد میکنند.
انواع بیماری مالاریا
بیماری ملاریا به دو دسته تقسیم می شود:
- (Uncomplicated malaria) بیماری مالاریای خفیف
- (severe malaria) بیماری مالاریای شدید
♦ بیماری مالاریای خفیف
رده بندی و تقسیم بندی حمله مالاریا که بین ۶تا ۱۰ روز طول می کشد شامل موارد زیر می باشد:
⓵ مرحله سرد (احساس سرماو لرزش)
⓶ مرحله گرم(تب،سردرد، تهوع،حمله ها در بچه ها)
⓷ در نهایت مرحله تعریق (عرق،برگشت بدن به دمایی عادی،خستگی)
علائم کلی بیماری مالاریای خفیف
❍ تب
❍ سرما
❍ عرق
❍ سردرد
❍ استفراغ
❍ درد بدنی
❍ دردعمومی
در کشورهایی که مالاریا نادر است ممکن است علائم به آنفولانزا، سرماخوردگی یا بیماری های عفونی( به خصوص اگر به بیماری مالاریا مشکوک نباشند ) نسبت داده شود.اما در کشورهای که مالاریا رایج است، حتی بدون آزمایش های تشخیصی قابل تشخیص است. بروز علائم فیزیکی مالاریا ممکن است شامل موارد زیر باشد:
❍ بالا رفتن دما
❍ تعریق
❍ تضعیف بدن
❍ بزرگ شدن طحال
بعلاوه شامل عارضه های دیگری چون:
❍ زردی خفیف
❍ بزرگی کبد
❍ کاهش سرعت تنفسی
♦ بیماری مالاریای شدید
مالاریای شدید زمانی اتفاق می افتد که پلاسمودیم فالسی پاروم در یک اندام یا ارگان ایجاد عارضه کند ویا باعث اختلال در خون و یا متابولیسم بیمار شود.
ظاهر مالاریای شدید شامل:
• مالاریایی که بر مغز تاثیر می گذارد ، به همراه رفتار های غیر طبیعی، حمله ها ،یا سایر ناهماهنگی های نورولوژیک
• کم خونی و آنمی شدید بر اثر همولیزیس(نابودی گلبول های خون)
• هموگلوبینورا (هموگلوبین در اوره)در اثر همولیزیس
• (ADRS) ادم های ریوی یا سندرم شدت پریشانی دستگاه تنفس
• کاهش شمار انگل در پاسخ به درمان
• نا به هنجاری در انعقاد خون و ترمبو سیت ها
• ایست قلبی وشک
از دیگر علائم که باید به آنها توجه داشت عبارتند از:
• ناتوانی حاد کلیه (درست کار نکردن کلیه)
• هایپرپارازیتیما،جایی که بیش از %۵ از گلبول های قرمز خون توسط انگل مالاریا آلوده شده باشند
• ماتابولیک اسیدوز(بالا بودن اسیدیته مایعات و بافت های بدن)،معمولاً همراه است یا هیپوگلیسیمیا(کاهش قند خون)
• همچنین هیپوگلیسیما ممکن است در زنان باردار که مبتلا به مالاریا خفیف هسنتد و یا بعد از درمان با گنه گنه رخ دهد.
مالاریا شدید اغلب برای کسانی اتفاق می افتد که ایمنی به مالاریا ندارند و یا کسانی که ایمنی آنها نسبت به مالاریا کاهش پیدا کرده است. مالاریای شدید ممکن است در تمام افراد یک ناحیه ای که انتقال مالاریا در آن ناحیه وجود ندارد یا کم است و بخصوص و زنان باردار دیده شود. بیماران مبتلا به مالاریا شدید باید سریعاً تحت درمان قرار بگیرند.
علائم بیماری مالاریا
علائم مالاریا عبارتند از تب، سرما، تعریق، سر درد، استفراغ، درد عمومی در سرتاسر بدن.
علامت متداول بیماری مالاریا تب شدیدی است که همراه با سایر علائم مربوطه نظیر لرز و تعرق برای مدت ۵ تا ۸ ساعت ادامه یافته و سپس هر ۲ یا ۳ روز یک بار بر می گردد. هر یک از این حملات، نیروی بیمار را به شدت تحلیل برده و باعث کاهش شدید فعالیت های بیمار در طی دوران بیماری می گردد.
در اثر ابتلاهای مکرر و همراه با پیشرفت بیماری، کم خونی و بزرگی طحال ایجاد می شود که در اکثر بیماران در طی یک یا دو هفته بعد از حمله اولیه می توان آنرا مشاهده کرد.
در صورتی که عامل مولد بیماری مالاریا انگل گونه فالسیپارم باشد می تواند منجر به گلومرولونفریت، افزایش شدید پارازیتمی، پدیده جداسازی مویرگی، گیجی، تشنج، کاهش فشار خون، ادم ریوی، علائم گوارشی مثل استفراغ، دردهای شکمی، اسهال و خونریزی روده ای، سندرم نفروتیک، کولاپس گردش خون، سیانوز و مرگ شود.
روشهای انتقال بیماری مالاریا علاوه بر گزش پشه آنوفل عبارتند از انتقال از طریق انتقال خون، انتقال از طریق پیوند اعضای فرد ناقل، انتقال از طریق هموتراپی، انتقال از طریق مادر به جنین و انتقال از طریق سرنگ آلوده.
تشخیص مالاریا
تشخیص مالاریا با دیدن انگل در لام خون محیطی در آزمایشگاه صورت می گیرد. لام مالاریا به معنی پخش کردن یک قطره خون روی یک شیشه مستطیلی شکل است که بعد از رنگآمیزی آن را زیر میکروسکوپ بررسی میکنند. وقتی بر اساس علائم، خیلی به بیماری مشکوک باشند حتی اگر یک بار لام مالاریا منفی بود، باید در روزهای بعد آن را تکرار کنند.
نشانههای بیماری مالاریا
مالاریا عامل بسیار شایع تب در کشورهای گرمسیری است. شروع بیماری با خستگی، ضعف، سردرد، درد بدن و تب همراه است که دقیقا شبیه بیماریهای ویروسی معمولی مثل سرماخوردگی است.
تبهای شدید و دورهای که در برخی موارد به بالای ۴۰ درجه میرسد، قبل از شروع درمان در بیماران وجود دارند، به طوری که بیمار هر سه روز یک بار دچار تب شدید و لرز میشود که چند ساعت ادامه دارد و سپس بهبودی پیدا میکند.
این افزایش درجه حرارت در واقع یک مکانیسم دفاعی برای از بین بردن انگل مالاریاست، زیرا در دمای زیاد انگلها کشته میشوند. مکانیسم دفاعی دیگر بدن فعال شدن طحال برای به دام انداختن گلبولهای سرخ آلوده است، به این ترتیب در بیماری مالاریا، طحال بزرگ می شود و با از بین رفتن گلبولهای سرخ آلوده، بیمار دچار کمخونی میشود.
نکته جالبی در مورد مالاریا وجود دارد و آن این است که در کشورهای آفریقایی، برخی بیماریهای خونی مثل کمخونی داسیشکل (که در آن گلبولهای سرخ به شکل داسی هستند) و تالاسمی شایعتر هستند. علت این است که این نوع کمخونی ها باعث مقاومت در مقابل نوع کشنده مالاریا میشود و بنابراین در طی زمان افرادی که این انواع کمخونی را داشتهاند، بیشتر زنده مانده و زندگی کردهاند.
مشکل مهمی که در بیماران دچار نوع بدخیم مالاریا (فالسی پاروم) ایجاد میشود، این است که گلبولهای سرخ آلوده، زائدهای پیدا میکنند که باعث چسبیدن آنها به جدار رگها و به یکدیگر میشود و این موضوع باعث بند آمدن خون در رگها میشود.
بسته شدن رگهای مغزی در مالاریا که باعث خوابآلودگی و کما میشود، عارضه مهم و اصلی مالاریای فالسی پاروم است. انگل مالاریا علاوه بر انسداد رگهای مغزی باعث بسته شدن رگهای جفت در خانمهای باردار میشود و منجر به کوچک ماندن جنین و زیاد شدن مرگ دوران جنینی و نوزادی میشود.
از عوارض دیگر مالاریا، افت قند خون است که به خصوص در بچهها و خانمهای باردار ایجاد عارضه و مرگ میکند. به خصوص این که در حال حاضر داروی «کینین» که برای درمان مالاریای مقاوم استفاده میشود، نیز خود باعث افت قند خون میشود.
درمان بیماری مالاریا
۱- تشخیص زودهنگام و درمان
گرچه مالاریا می تواند خطرناک و کشنده باشد، اما این بیماری نیز بسیار قابل درمان است. در حالی که هنوز واکسن برای پیشگیری از بروز این بیماری وجود ندارد، درمان اولیه اثبات شده است که در حفظ و درمان آن بسیار موثر است. موفقیت درمان شما بستگی به تماس با ارائه دهنده خدمات بهداشتی در اسرع وقت دارد.
۲- داروهای تجویزی را مصرف کنید
هنگامی که تصمیم بگیرید که چگونه با مالاریا درمان شوید، پزشک شما گزینه های بسیاری برای انتخاب دارد. او یک رژیم را برای شما بر اساس نوع انگل مالاریا در اسمیر خون شما، سن شما، بارداری و شدت علائم شما پیدا خواهد کرد.
بیشتر درمان های مالاریا با داروهای خوراکی صورت می گیرد، اما بیماران مبتلا به عوارض ممکن است نیاز به داروهای IV داشته باشند. مانند هر ارگانیسم زنده، انگل هایی که باعث مالاریا می شوند می تواند برای مبارزه با آن داروها سازگار باشد، اما داروهای زیر دارای میزان موفقیت بالا هستند:
❍ Chloroquine (Aralen)
❍ Quinine sulfate (Qualaquin)
❍ Hydroxychloroquine (Plaquenil)
❍ Mefloquine
❍ ترکیبی از دو داروی atovaquone و proguanil
۳- در طول درمان استراحت کنید
• بهترین کاری که می توانید انجام دهید این است که در طول فرآیند درمان مقدار زیادی استراحت کنید. از آنجا که گزینه های بسیاری برای درمان مالاریا وجود دارد، همه افراد به طور مشابهی درمان نخواهند شد. با این حال، عوارض جانبی رایج شامل تار دیدن، حالت تهوع، اسهال، استفراغ و درد معده وجود دارد. بعضی از داروها باعث سوزش معده، بی خوابی، اضطراب و مشکلات سرگیجه می شوند.
• به بدن خود توجه کنید تا عوارض جانبی را تشخیص دهید، و هنگامی که آنها را تجربه کردید، آنها را به پزشک گزارش دهید. ممکن است بتوانند به شما داروهای اضافی برای مبارزه با آنها بدهند.
• نوشیدن مقدار زیادی مایعات برای جلوگیری از سوزش معده.
• مایعات بسیار مهم است اگر شما دچار استفراغ یا اسهال هستید. شما از طریقاین عوارض جانبی آب زیادی از دست می دهید و شما باید بدن خود را سالم نگه دارید و اب بدن خود را تامین کنید.
• برای رفع ناراحتی معده یک رژیم غذایی سبک بخورید.
• اگر در هماهنگی با پزشک دچار مشکل شدید تحمل کنید و خود را بیش از حد سرزنش نکنید.
• دکتر شما برای علائم کم آبی، کم خونی و تشنج شما نظارت خواهد کرد. او برای عوارض ناشی، بدن شما را تماشا خواهد کرد.
۴- صبر کنید تا تب پایین بیاید
درمان مالاریا تهاجمی و سریع است، باید میزان تب خود را طی ۳۶ تا ۴۸ ساعت به حالت طبیعی بیاورید. در بیشتر موارد، باکتری هایی که باعث می شوند مالاریا در عرض دو تا سه روز سیستم شما را مختل کند، در عرض دو هفته بهبود می یابد.
دکتر شما همچنان به آزمایش اسمیر های خون شما ادامه می دهد در حالی که شما درمان شدهاید. اگر درمان موفق باشد، تعداد انگل مالاریا در خون شما با هر اسمیر کاهش خواهد یافت.
۵- برای جلوگیری از عود مالاریا پیشگیری کنید
• اگرچه مالاریا اولیه شما ممکن است از بین رفته باشد، بیماری ممکن است سالها بعد به طور تصادفی عود کند. اگرچه اغلب بدون علائم قابل علاج اتفاق می افتد، ممکن است در طی عود بیماری علائم آنفولانزا را احساس کنید. در هر صورت می توانید برای جلوگیری از عفونت کار های لازم را انجام دهید. پریماکین یک ماده ضد مالاریایی است که از خونریزی انگل مالاریا گرفته شده است.
• شروع به (primaquine) دو هفته پس ازگذشت بیماری مالاریا.
• دوز و طول درمان شما بر اساس مالاریای شما خواهد بود: چه عارضه ای داشتید و چگونه به درمان پاسخ دادید. اغلب، یک دوره دو هفته ای توصیه می شود.
• دستورالعمل دکتر خود را دقیقا دنبال کنید. دوزهای بالا یا پایین را به هیچ وجه تنظیم نکنید و دارو را در برنامه دقیق تجویز کنید.
۶- اجتناب از نیش پشه های بیشتر
• اگر در ناحیه کم خطر زندگی کنید، در حالی که از مالاریا در حال بهبودی هستید، به مناطق خطرناک سفر نکنید. نیش های اضافی پشه ها ممکن است فاجعه آمیز باشد. اگر شما در منطقه ای زندگی می کنید که مالاریا شایع است، از خودتان محافظت کنید.
• پوست خود را با شلوار و شلوار بلند، حتی در آب و هوای گرم پوشش دهید.
• پشه ها را از خود دور کنید.
• به طور خاص برای محصولات حاوی DEET، پیکاریدین، روغن لیمو اکالیپتوس (OLE) یا PMD یا IR3535 نگاه کنید. بسته بندی را بررسی کنید تا مطمئن شوید که محصولات شما دارای این مواد شیمیایی موثر در آنها هستند.
• از شمع های ضد پشه برای راندن پشه ها از خود استفاده کنید.
• اقامت در نمایشگاه ها، مناطق تهویه مطبوع که پشه ها کمتر وجود دارند.
• هنگام خواب در مناطقی که پشه ها آلوده شده اند، از پشه بند استفاده کنید.
پیشنهادی: روش هایی برای جلوگیری از بیماری در سفر