خلاصه ای از حکومت و تمدن ایلام
اگر به تاریخچه تمدن بشری و آغاز پیدایش آن بنگریم، در خواهیم یافت ایلامیان (عیلامیان) قدیمیترین و کهنترین اقوام جهان به شمار میآیند. ایلام به طور قطع سر منشا و آغاز تمدن شهرنشینی انسان بوده است. آنها پیش از آریاییها و سامیها تشکیل تمدن دادند. میتوان گفت، این پیدایش همزمان با تمدن دراویدیان در هند اتفاق افتاده است. از این رو این دو تمدن هم خانواده محسوب میشوند. اغلب تاریخ تمدن ایران ۲۵۰۰ ساله تصور میشود، حال آنکه این قدمت با توجه به یافتههایی از تمدن ایلامیان، به حدود ۱۰ هزار سال میرسد.
اگر بخواهیم محلی از آغاز و گستره تمدن ایلام را برحسب جایگاه شهرهای امروزی ایران بسنجیم، باید گفت این تمدن در جلگههای فلات ایران، واقع در دامنههای زاگرس و قسمت شرقی بین النهرین که امروزه قسمتهای وسیعی از کهگیلویه و بویراحمد و خوزستان را تشکیل میدهد به وجود آمد. حکومت ایلامیان شامل خوزستان، لرستان، پشتکوه، کوههای بختیاری و شوش بود که این شهرها «ماداکتو»، «اهواز» و «خالدالو» بودند که امروزه به خرمآباد معروف است.
واژه ایلام به معنای «کوهستان» است.
چگونگی آغاز تمدن عیلامی
تمدن عیلام با مهاجرت اقوامی آغاز شد که در ۴۰۰۰ سال قبل از میلاد به خوزستان کنونی رسیدند و در کنار دشتهای رسوبی و حاصلخیز آن قدیمیترین حکومت ایران را پایهریزی کردند. از دلایل و چگونگی برپایی این حکومت اطلاعات دقیقی در دست نیست، اما بنا بر شواهد و کشفیات در محدودهی ایلام و خوزستان به این نتیجه می رسیم که در ابتدا حکومت ایران زیر فرمان سومری اور قرار داشته است.
عیلامیها که سرزمین خود را انجام “انزان سوسونکا” مینامیدند، با سلحشوری و جنگ توانستند از زیر حکومت سومر خارج شده و خود امپراطوری مستقلی تشکیل دهند. با این حال حکومت بابل و آشور اصلیترین دشمن ایلامیان به شمار میرفت.
حکومت و تمدن ایلام
پیش از ایلامیان، سومریان و آشوریان و همچنین بابلیان دارای تمدنهایی بودند، اما این تمدنها بدوی بوده و میتوان گفت نخستین آثار مکتوب شده به خط میخی متعلق به تمدن ایلامیان است. آنها اولین اقوامی بودند که سیستم حکومتی خود را با سلسله مراتب و دستورالعملهای حکومتی مکتوب اداره میکردند.
بعد از اینکه تمدن ایلام به اوج قدرت رسید، تقریباً ۲۲۸۰ سال پیش از میلاد به سومر حمله کردند و شهرهای آن را غارت و خدایان سومریان را به اسارت گرفتند. زبان مردم ایلام “انزانی” بوده است، که علیرغم اوج و فرودهایی که در دورانهای مختلف داشت تا زمان هخامنشیان مورد استفاده قرار میگرفت. قدیمیترین اثر مکتوب به جا مانده از دورهی ایلامیان به حکومت اسکندر مقدونی تعلق دارد.
بیشتر بخوانید: درباره سلسلهی هخامنشیان و اقدامات آنهاآثار سفالگری بسیاری که در شوش کشف شده اقلام سفالینی هستند که مزین به نقاشی هستند و قدمتی معادل ۳۵۰۰ سال قبل از میلاد دارند، که نشان دهندهی هنر و خلاقیت از این تمدن باستانی میباشد.
اعتقادات مذهبی
اعتقادات و باورهای ایلامیان در ابتدا به عبادت زن و مار استوار بوده است. اغلب آنها حبشی و از ساکنان قدیم راس خلیج فارس بودند. در عقاید عیلامی، جهان مادی مملو از ارواح بود و رب النوع آنها “شوشیناک” بوده است. البته پرستش شوشیناک فقط در قدرت پادشاهان و رهبران مذهبی بود و مردم عادی مجسمهی خدایان را میپرستیدند. میتوان نتیجه گرفت؛ ایلامیان الهه پرست و بتپرست بودهاند.
مرکز حکومت ایلام
حکومت ایلامیان در دو بخش اداره میشد، قسمتهای کوهستانی و دشت زارها. این دو بخش، پایتختهای متعددی در طول حکومت ایرانیان را در بر داشت. مهمترین این پایتخت ها شامل:
- آوان (شوشتر امروزی)
- سیماش( خرم آباد)
- انزان (قسمتی از استان فارس امروزی) بودند.
آثار به جا مانده و به دست آمده از شهرها ثابت میکند ایلامیان، نه تنها دارای تمدنی قوی بودهاند، بلکه در شهرسازی و معماری نیز خلاق و هنرمند بودهاند. شهرها در این دوره، با شیوههای ایالتی و فدرال اداره میشدند که این تقسیم مرکزیت سبب پیشرفت همه جانبه این حکومت میشده است.هرگاه جنگی در میگرفت، تمام حکومت زیر پرچم عیلامیان متحد میشدند و به دفاع از مرزها و سرزمینهای خود میپرداختند.
پیشرفتها حکومت ایلام
ایلامیها نزدیک به ۴۰۰۰ سال در سرزمینهای خود حکمرانی کردند و شاهان بسیاری بر این تمدن فرمان راندند. در طی این مدت، تمدنها و حکومتهای مختلفی به وجود آمدند و از میان رفتند.
در دورهای که به آن دوره “ایلام میانی” اطلاق میشود، در حدود ۱۴۵۰ سال قبل از میلاد، سلسلهی پادشاهی “انشان” به قدرت رسید. این زمان اوج شکوفایی تمدن ایلام به شمار میرود. در این زمان ایلامیان به تجارت با سامیان پرداختند و فرهنگ سامی با فرهنگ ایلامی ادغام شد و همچنین خط بابلی در میان مردم رواج یافت. پادشاه این دوره “انتاش گال” فرزند “هومبان” بود. وی شهر قدیمی “دورانتاشی” را ساخت و “زیگورات چغازنبیل” را که امروزه از مهمترین آثار باستانی ایران به شمار میرود را بنا نمود.
پیشنهادی: درباره اعجاب معماری زیگورات چغازنبیلپس از این دوره سلسله “شوتروکی” قدرت را به دست گرفت. پادشاه این سلسله، با لشکری عظیم به بابل حمله ور شد و بابل را غارت کرد و دو تندیس بسیار با ارزش که تندیس “مردوک” خدای بابل و استل “قانون حمورابی” را به عنوان غنیمت به شوش آورد.
پایان تمدن ایلامیان
پادشاهان ایلام همواره با پادشاهان بابل، سومر و آشور در جنگ بودند. حدود سال ۶۴۰ قبل از میلاد، امپراتوری آشور به دست پادشاه مقتدر و جنگاوری به نام “آشوربانیپال” افتاد. او که در فکر کشورگشایی و گسترش سرزمینهای آشور بود، شروع به حمله به سرزمینهای همسایه از جمله ایلام نمود.
در طی این حملات مردم ایلام قتل عام شدند، کاخهای ایلامیان غارت شد و آنچه از طلا و نقره بود به یغما رفت و مابقی نابود شد. معابد و عبادتگاهها تخریب شد و نقل است که بر زمینهای کشاورزی نمک پاشیده شد، تمام زنان به اسارت گرفته شدند و تمدن ایلام برای همیشه نابود شد.