همه چیز درباره حکومت صفویه و منابع درآمدی آن
در ادامه با حکومت صفویه و منابع در آمدی آن از کتاب مطالعات اجتماعی پایه نهم آشنا می شوید. با دانشچی همراه باشید.
مقدمه
کشور پهناور ایران علیرغم وجود منابع بسیار، از دیرباز همواره مورد تهاجم کشورهای بیگانه واقع می شد و در کمتر دورهای شاهد ثبات و سلطنت پایدار آن بودهایم.
دوره صفویه از معدود دورههایی است که نظام اقتصادی سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران دارای یک نظم و شاکلهی پایداری بوده و از این رو دورهی صفویه را میتوان آغاز یک دوره پیشرفت در ایران به شمار آورد.
این مقاله به بررسی منابع درآمدی در عهد صفویه خواهد پرداخت اهمیت این موضوع از آن جهت است که این دوره تاریخی سرمنشاء نظم اقتصادی در ایران به شمار میرود.
آغاز سلطنت صفویه
سلطنت صفویان با به قدرت رسیدن شاه اسماعیل در سال ۸۸۰ خورشیدی آغاز شد. با روی کار آمدن صفویان، برای اولین بار مذهب شیعه به عنوان دین رسمی کشور اعلام شد و پس از قرون بسیار یک حکومت به صورت متمرکز و کامل ایران را تحت اختیار گرفت.
در این زمان جنگهای داخلی بسیار کم و در واقع تحت کنترل ایران بوده و ایران در صلحی نسبی با کشورهای همجوار خود به سر میبرد، از این رو زمینهای مناسب برای پیشرفت و آبادانی کشور از هر لحاظ فراهم بود.
اقتصاد و تجارت در دوره صفویه (منابع درآمدی حکومت صفویه)
در ساختار مالی و اقتصادی در دورهی صفویه، کشاورزی اصل و بنیاد درآمد حکومت و معیشت مردم بود. کاهش نرخ مالیات و نبود جنگهای نابودگر سبب شد تا مردم با فراغ بال به زراعت و دامداری بپردازند، مرمت و به روزآوری سیستمهای آبیاری و حفر قناتها و کاریزها به این پیشه رونق بیشتری بخشید.
با افزایش روستاها در دورهی صفویه کشاورزان به آزادی فردی خوبی رسیدند و علیرغم اینکه خود صاحب زمین نبودند، اما به خوبی از برداشت محصول و دامداری و دام پروری سود میبردند. مالکان زمینها اغلب نمایندگان دولت و یا سرمایه دارانی بودند که مستقیماً به دربار مالیات میپرداختند.
تولیدات و محصولات عمدهی کشاورزی مانند غلات، سبزیجات و صیفیجات، علاوه بر تامین قوت عامهی مردم،به کشورهای دیگر نیز صادر میشد. تولید ابریشم، زعفران ،پسته و مرکبات نیز در زمرهی اولین و مرغوبترین محصولات صادراتی به شمار میرفته است.
همچنین دامداری و دامپروری از مشاغل پر سود و درآمد زا برای دربار محسوب میشد. پرورش دام علاوه بر تامین گوشت برای مردم سبب رونق گرفتن مشاغل مرتبط با فروش اجزا مانند پوست، پشم، شاخ، گوشت دامها بود.
همچنین دامداران با بهرهگیری از فراوردههای دامی خود نه تنها قوت و غذای خود را تامین میکردند بلکه با فروش این گونه محصولات به هم محلیهای خود نیز درآمد مضاعفی کسب میکردند.
همین امر سبب رضایت نسبی و رفاهی هرچند کم اما پر ارزش برای روستاییانی بود که سالها حاصل دست رنجشان تنها برای تامین نظامیان و سپاهیان در جنگهای مختلف به زور مصادره و یا به مبلغی اندک خریداری میشد. رضایت روستاییان و عامهی مردم از سلطنت باعث میشد جنگهای داخلی کمتری روی دهد.
اما کشاورزی و دام پروری تنها منابع درآمدی حکومت صفویه نبود، از آنجا که شاهان صفویه بسیار نیک اندیش و در فکر آبادانی مملکت بودند، دست به ساخت و مرمت راهها و جادهها زدند و با ساخت کاروانسراها و پلهای کارآمد، در قسمتهای مختلف، راه تجارت در ایران بازتر و آسانتر شد. کشورهای اروپایی مانند انگلیس و فرانسه به تجارت و بازرگانی با ایران آوردند.
بیشتر بخوانید: درباره جشن نوروز و عزاداری در دوره صفویهبا ایجاد امنیت در راهها، تاجران ایرانی به سهولت کالاهای خود را که بیشتر شامل ابریشم و زعفران بود به کشورهای همسایه میبردند و کالاهای ضروری که در ایران یافت نمیشد به کشور میآورند. همین مسئله یعنی امنیت جادهها و وجود راهداریها باعث جلب سیاحان و گردشگران بسیاری شد. سفرنامه نویسان زیادی با سفر به ایران از رونق تجارت و بازرگانی در این دوره نوشتند.
در دورهی شاه عباس با توسعه بنادر جنوبی علی الخصوص بندر جرون، که بعدها به نام خود او یعنی “بندرعباس” نامگذاری شد، مرزهای آبی را نیز رونق داده و تجارت دریایی نیز با کمک دریاداران توسعه داده شد. حسن روابط بین المللی برای ایران که در مرکز مراودات تجاری کشورهای دیگر نیز قرار داشت بسیار سودمند و درآمد زا بوده است. به این ترتیب میتوان اینطور خلاصه نمود که منابع درآمدی در دوره صفویه در دو بخش اساسی:
۱- کشاورزی و دامداری
۲- تجارت و بازرگانی
منطبق است و به رشد و تعالی رسیدن در این دو عرصه بی شک در سایهی امنیت زیر ساختهای مناسب به وجود آمد.
کلام پایانی
دورهی صفویه از دورههای تاریخی است که علاوه بر رضایت جمعی مردم کشور، گامهای بلندی به سوی پیشرفت فرهنگی و هنری برداشته شد. هرچند در پایان با به قدرت رسیدن شاهان بیکفایت، سر رشتهی سلطنت از دست دودمان صفویه خارج شد اما اثرات و هنرهای به جا مانده از آن دوران تاکنون پابرجاست.
همچنین دانشمندانی که در این دوره پا به عرصهی حیات نهادهاند سرآمدان دانش در دنیا بودند که نظیرشان تا کنون بدنیا نیامدهاند. عالمانی مانند شیخ بهایی، میرداماد، ملاصدرا و …از این جهت دورهی صفویه را از منحصربفرد ترین دورههای تاریخی در ایران میتوان نام برد.