تحقیق درباره زندگی بز ها

همه چیز درباره زندگی بز ها

بزها با نام علمی Capra aegagrus hircus یکی از قدیمی‌ترین و مهم‌ترین حیوانات اهلی در تاریخ بشر هستند. این حیوانات به دلیل ویژگی‌های خاص خود، از جمله توانایی سازگاری با شرایط مختلف محیطی و تولید منابع غذایی متنوع، در کشاورزی و دامداری اهمیت ویژه‌ای دارند. در این تحقیق به بررسی جنبه‌های مختلف زندگی بزها، از تاریخچه و زیستگاه تا رفتار اجتماعی و تولید مثل آن‌ها خواهیم پرداخت.

بُز در راستهٔ زوج‌سُمان (Artiodactyla)، خانوادهٔ گاوسانان (Bovidae)، زیرخانوادهٔ بزیان (Caprinae) و جنس بزها (Capra) قرار دارد. جنس ماده این جانور را بز و جنس نر را پازن، کل یا یوور می‌نامند. همچنین نام بزغاله را به بچه بز یا بز خردسال نسبت می‌دهند. کهره نیز بزغاله شیرمست یا بزغاله شش‌ماهه است.

این پستانداران  به زیر راسته نشخوارکنندگان و جنس Capra تعلق دارند. شواهد نشان می‌دهد که اهلی شدن بزها حدود ۱۰ هزار سال پیش در فلات ایران آغاز شده است. همچنین چند گونه بز وحشی در کوهستان‌های آسیا و اروپا زندگی می‌کنند که به بز اهلی شباهت بسیاری دارند.. بز کوهی یا  وحشی ایرانی، عمدتاً در مناطق کوهستانی ایران و قفقاز یافت می‌شود.

شکل ظاهری بزها

ظاهر بز شبیه گوسفند است اما معمولا کمی کوچکتر از آن می‌باشد. در بیشتر نژادهای بز، نر و ماده شاخ دارند و شاخ آن‌ها بخصوص در جنس نر، شمشیری یا خنجری شکل یا راست و مارپیچی است. در زیر چانه این حیوانات معمولا ریش کم و بیش بلندی دیده می‌شود. از دیگر ویژگی آن‌ها می‌توان به دم کوتاه و به سمت بالا اشاره کرد. در زیر دم بزهای نر غده‌ای وجود دارد که در دوران زاد آوری، ماده بدبویی از آن ترشح می‌شود. بز برخلاف گوسفند که دارای پشم است مو و کرک دارد و چالاک، پر جست و خیز و بازیگوش می‌باشد.

شکل و اندازه گوش نژادهای مختلف بز اهلی متفاوت است. بیشتر بزهای آفریقایی و هندی دارای گوش‌های بزرگ، دراز و آویخته هستند، اما بزهای اروپایی مانند نژادهای سانن و توگن‌بورگ گوش‌های کوچک و کوتاه ایستاده دارند. اندازه بدن و وزن بز بسته به نژاد آن متفاوت است. به عنوان مثال، بلندی برخی از بزهای کوچک پاکستانی حدود ۴۷.۵ سانتیمتر از زمین تا شانه است و وزن آنها ۹ کیلوگرم می‌باشد. وزن برخی از بزهای نر نژاد سفید آلمانی به ۱۱۰ کیلوگرم و بلندی قامت نژاد جمناپاری هند تا ۱۲۲ سانتیمتر می‌رسد.

موی بدن بز صاف و گاهی مجعد با رنگ‌های متنوعی مانند سیاه، قهوه‌ای، خاکستری، سرخ، سفید و یا ترکیبی از این رنگ‌ها است. در بین نژادهای مختلف بلندی و جنس مو و کرکی که در لابه‌لای موها می‌روید تفاوت دارد. در برخی نژادها مثل آنقره، موها بلند، نرم، لطیف و ابریشم‌مانند هستند، در حالی که در برخی دیگر نژادها، موها کوتاه، زبر و خشن می‌باشند.

نژادهای بز

بزهای اهلی نژادهای مختلفی دارند که در سراسر جهان پراکنده شده‌اند و احتمالاً از بز وحشی ایرانی یا پازن نشأت گرفته‌اند. امروزه بیش از ۳۰۰ نژاد بز اهلی با ویژگی‌های متنوع در دنیا وجود دارد. برخی از این نژادها به دلیل اهمیت اقتصادی و نقششان در زندگی انسان بسیار ارزشمند هستند. برای مثال، نژادهای آنقره و کشمیر برای تولید کرک و مو، نژادهای سانن و توگن‌بورگ برای تولید شیر فراوان و برخی دیگر از نژادها برای تولید گوشت پرورش داده می‌شوند.

در آفریقا، نوعی بز بسیار کوچک برای تولید گوشت پرورش داده می‌شود، در حالی که در آمریکای شمالی به عنوان حیوان خانگی محبوبیت دارد و در آزمایشگاه‌ها نیز برای تحقیقات علمی به کار می‌رود. در بخش‌هایی از آسیا و آفریقا، داشتن گله‌های بزرگ بز به‌عنوان نشانه‌ای از برکت و ثروت شناخته می‌شود. از آنجا که بز قادر است تقریباً هر نوع گیاه، از جمله گیاهان تلخ و خارهای بیابانی را بخورد، گله‌داران از آن برای پاکسازی مراتع از گیاهان ناخواسته استفاده می‌کنند.

نژادهای ایرانی بز

اگرچه فلات ایران به‌عنوان مکان اولیه اهلی شدن بز شناخته شده است، نژادهای ایرانی نتوانسته‌اند به اندازه نژادهایی مانند بزهای آلپی و آنقره ویژگی‌های برجسته‌ای داشته باشند. یکی از نژادهای معروف ایرانی، بز مرغز است که بیشتر در کردستان و آذربایجان غربی پرورش می‌یابد و به نوعی از نژاد آنقره شباهت دارد. هر بز مرغز در طول سال حدود ۲ تا ۲.۵ کیلوگرم مو تولید می‌کند و در برخی موارد حتی بیشتر. بر خلاف نژاد آنقره، بز مرغز شیردهی خوبی دارد و قادر است تا ۲۰۰ لیتر شیر در یک دوره شیردهی تولید کند. به دلیل آمیزش با بزهای محلی، اصالت نژادی بز مرغز تا حد زیادی کاهش یافته است. در سال‌های اخیر تلاش‌هایی برای بهبود و خالص‌سازی نژاد مرغز انجام شده است. موی این بز در کردستان برای بافت پارچه‌های نرم و تهیه لباس‌های محلی کردی استفاده می‌شود.

نژاد نجدی یکی از نژادهای مهم بز در ایران است که در مناطق غربی و جنوب‌غربی کشور پرورش می‌یابد. این نژاد قادر است در هر دوره شیردهی بین ۲۰۰ تا ۳۵۰ لیتر شیر تولید کند. بز نجدی به‌ویژه به خاطر گوش‌های پهن، دراز و آویخته‌اش شناخته می‌شود و ویژگی دیگر آن، وجود دو آویزه گوشتی منگوله‌ای زیر گلوی آن است. شاخ‌های این نژاد به شکل خنجری هستند و به سمت عقب خمیدگی دارند.

اهمیت بز

بز حیوانی مقاوم است که می‌تواند در مناطق مختلفی از جمله کوهستان‌های کم‌علف، دشت‌های پست، بیابان‌ها و مناطق با آب و هوای خشک و نیمه‌خشک به خوبی پرورش یابد. این حیوان به مصرف هر نوع گیاهی تمایل دارد و حتی از خوردن کاغذ و زباله نیز دریغ نمی‌کند. بز قادر است با ایستادن روی دو پای عقب خود به شاخه و برگ درختان دسترسی پیدا کند و انواع علف‌ها را از سطح خاک در مراتع قطع کند. این ویژگی‌ها باعث شده‌اند که بز به عنوان حیوانی زیان‌آور شناخته شود که می‌تواند به فقیر شدن و نابودی مراتع و جنگل‌ها، کاهش پوشش گیاهی، افزایش فرسایش خاک و در نهایت تخریب محیط زیست منجر شود.

در مراتع، بز زمانی آسیب‌رسان می‌شود که به شیوه‌های سنتی و عشایری چرا کند. امروزه کشورهای پیشرفته برای نگهداری و تغذیه بز، مکان‌های ویژه‌ای فراهم کرده‌اند که این روش‌ها به حفاظت از محیط زیست کمک می‌کند. بز را می‌توان با حداقل علوفه و خوراک به راحتی نگهداری کرد و پرورش آن در سرتاسر ایران رایج است. در ایران، ممکن است روستاهایی بدون گاو، اسب، و حتی گوسفند وجود داشته باشد، اما روستایی بدون بز پیدا نمی‌شود.

تولید مثل بز ها

فصل و سن زادآوری بز به عواملی نظیر آب و هوا، نوع و میزان غذا، و نژاد بستگی دارد. در مناطق گرمسیری استوایی، بزها می‌توانند در تمام طول سال زادآوری کنند. اما در مناطق معتدل و سرد، فصل زادآوری معمولاً از اواخر تابستان تا اواخر زمستان است. سن شروع زادآوری بزها معمولاً بین ۷ تا ۱۹ ماهگی است، ولی اغلب بزها حدود یک سالگی قادر به تولید مثل می‌شوند.

عمر متوسط بزها بین ۸ تا ۱۲ سال و به طور معمول حدود ۱۰ سال است. در ایران، فصل تولید مثل بزها معمولاً از اواخر تابستان تا اوایل پاییز است. دوره آبستنی تقریباً پنج ماه طول می‌کشد و بزغاله‌ها معمولاً در ماه‌های اسفند، فروردین و اردیبهشت متولد می‌شوند. یک بز ممکن است یک تا دو و گاهی سه بزغاله زایمان کند. بزغاله‌ها پس از تولد بسیار چالاک و بازیگوش هستند و معمولاً چند ساعت پس از تولد می‌توانند به همراه مادرشان حرکت کنند.

فرآورده های بز ها

انسان از شیر، گوشت، مو، کرک، پوست، روده و حتی شاخ بز استفاده می کند.

شیر

شیر بز به طور قابل توجهی با شیر گاو و شیر گوسفند از نظر طعم و مواد مغذی تفاوت دارد. این نوع شیر حاوی ویتامین A بیشتری است، اما مقادیر ویتامین C و برخی ویتامین‌های گروه B، از جمله اسید فولیک، در آن کمتر است. به همین دلیل، افرادی که تنها از شیر بز مصرف می‌کنند ممکن است با کمبود آهن و کم‌خونی مواجه شوند. همچنین، شیر بز دارای کلسیم و فسفر بیشتری نسبت به شیر گاو است، در حالی که میزان آهن آن کمتر است. از آنجایی که ذرات چربی در شیر بز ریزتر و مقدار آن کمتر است، این شیر به راحتی هضم می‌شود و برای کودکان، سالمندان و افرادی که مشکلات گوارشی دارند مناسب‌تر است.

شیر بز به عنوان ماده اولیه برای تولید محصولات مختلفی چون کره و پنیر استفاده می‌شود. در سطح جهانی، شیر بز بعد از شیر گاو و گاومیش، بالاترین میزان تولید را دارد و سالانه بیش از شش میلیارد و ششصد میلیون لیتر از آن تولید می‌شود. به طور متوسط، هر بز ماده از نژادهای با تولید شیر بالا، روزانه حدود ۳.۸ لیتر شیر تولید می‌کند.

گوشت

گوشت بز در سطح جهانی مصرف زیادی دارد و سالانه حدود یک میلیون و هشتصد هزار تن از آن تولید می‌شود. این نوع گوشت به طور کلی چربی کمتری نسبت به گوشت گوسفند دارد و از نظر طعم و مزه به اندازه گوشت گوسفند محبوبیت ندارد. دلیل این موضوع، فعالیت زیاد و حرکات فراوان بز است که باعث سفتی گوشت آن می‌شود. با این حال، گوشت بزهای جوان، به ویژه بزغاله، بسیار لطیف و نرم است و بسیاری از افراد آن را به گوشت بره ترجیح می‌دهند.

مو

بعضی نژادهای بز به خاطر موی باکیفیت و نرمشان شناخته شده‌اند. به‌ویژه، نژاد آنقره که سالانه مقدار زیادی موی بلند و لطیف به نام موهر تولید می‌کند. طول تارهای موهر معمولاً بین ۱۳ تا ۲۲ سانتی‌متر و ضخامت آن حدود ۵۰ تا ۶۰ میکرون است. موهر با قطر کمتر، لطیف‌تر و گران‌تر است و در بازارهای جهانی، ارزش آن از پشم‌های مرغوب گوسفند مرینوس نیز بیشتر است. این نوع موی بز به خاطر خاصیت کشسانی خوبی که دارد، باعث می‌شود پارچه‌های بافته شده از آن کمتر دچار چروک شوند.

در حال حاضر، استفاده از موهر خالص در صنعت بافندگی کاهش یافته است. به‌طور معمول، موهر را با پشم گوسفند، مو و کرک بز، یا با الیاف دیگر مانند کتان، کنف، پنبه و حتی مواد مصنوعی مانند نایلون و پرلون ترکیب می‌کنند تا پارچه‌های مختلفی تولید کنند. موهر به خوبی رنگ را جذب می‌کند و رنگ‌ها را با درخشندگی و شفافیت بالا نمایش می‌دهد.

از موی بزهای معمولی نیز در ساخت انواع محصولات مانند قالی و گلیم، قلم موی نقاشی، برس، طناب و پارچه‌های خشن استفاده می‌شود. در ایران، دامداران کوچ‌نشین از موی بزهای سیاه برای بافتن چادرهای سیاه استفاده می‌کنند که به آنها “سیاه‌چادر” گفته می‌شود و در مناطق ییلاق و قشلاق برای زندگی به کار می‌رود.

کرک بز، که معمولاً بسیار نرم‌تر از موی آن است، به‌ویژه از نژاد کشمیر، بسیار ارزشمند و معروف است. شال کشمیر، که از زمان‌های قدیم در جهان و به ویژه در ایران شناخته شده، از کرک بز کشمیر بافته می‌شود.

کرک معمولاً با شانه زدن موی بز زنده جدا می‌شود که این روش مقدار کرک به‌دست‌آمده را محدود می‌کند. در کارخانه‌های تولید چرم از پوست بز، از ماشین‌های خاص یا مواد شیمیایی برای جدا کردن مو و سپس کرک استفاده می‌شود. کرکی که به این روش به‌دست می‌آید، معمولاً کیفیت کمتری دارد. کرک برای تولید پارچه‌های بسیار ظریف استفاده می‌شود، مانند پارچه “برک” که در ایران بافته می‌شود و همچنین در بافتن عبای مرغوب و قالی‌های گرانبها به کار می‌رود.

پوست

پوست بز به طور گسترده‌ای در تولید چرم و جیر مورد استفاده قرار می‌گیرد. احتمالاً اولین نوع چرمی که انسان‌ها ساختند، از پوست بز بوده است. چرم به‌دست‌آمده از پوست بز معمولاً محکم‌تر و با کیفیت‌تر از چرم گوسفند است. یکی از چرم‌های معروف به نام شورو، که برای تولید کیف و کفش‌های بادوام و راحت به کار می‌رود، از پوست بز تهیه می‌شود. جیر نیز به طور وسیع در تولید لباس، کلاه، کیف، دستکش و کفش در سرتاسر جهان کاربرد دارد.

بقایای لاشه بز در کشتارگاه‌ها به عنوان غذای حیوانات خانگی، کود حیوانی، و همچنین برای تولید پودر استخوان به کار می‌روند. شاخ‌های بز نیز برای ساخت انواع وسایل زینتی، دسته کارد و چاقو و مشابه آن استفاده می‌شود.

پیشنهادی: درباره زندگی گوسفندها

تحقیق زندگی بز ها _ دانشچی