آشنایی با نحوه نگهداری یاخته های بنیادی خون بند ناف
خون بند ناف (به انگلیسی: Cord blood) که به عنوان خون جفتی شناخته شده است که در جنین در حال تکوین داخل رحم جریان دارد. پس از تولد نوزاد، خون باقیمانده در بند ناف و جفت که غنی از سلول های بنیادی است به عنوان یک زباله بیولوژیک دور ریخته می شود. درحالیکه این خون حاوی سلولهای بنیادی و سلولهای خونساز است که میتواند برای درمان بیماری ها استفاده شود.
بیماریهایی که با خون بندناف درمان میشوند
● اختلالات سلولهای بنیادی: کمخونی آپلاستیک، کمخونی فانکونی، هموگلوبینوری حملهای شبانه (PNH)
●لوسمی حاد: AML، ALL، لوسمی تمایز نیافته حاد
● لوسمی مزمن: CML
● بیماریهای نقص در تولید لنفوسیت ها: لنفوم غیر هوچکین، لنفوم هوچکین
● ناهنجاریهای ارثی گلبو لهای قرمز: تالاسمی ماژور، کم خونی سلولی داسی شکل
● اختلالات سیستم ایمنی مادرزادی: سندرم کاستمن، نقص چسبندگی لکوسیتی، سندرم دی جورج
مزایای استفاده از خون بندناف
مغز استخوان و بندناف هر دو واجد سلولهای بنیادی خونساز است که به بازسازی مجدد سیستم خونی و نیز سیستم ایمنی بدن کمک میکنند. هرچند استفاده از سلولهای بنیادی در درمان بیماریها هنوز چندان معمول نیست، ولی این سلولها در درمان دیابت نوع یک (وابسته به انسولین)، بیماریهای قلبی ـ عروقی، لوپوس، بیماریهای نورولوژیک مانند سکته مغزی، پارکینسون و آلزایمر، کمخونیها و نقص ایمنی، بیماریهای کبدی و… به کار رفتهاند.
مغز استخوان دارای بالاترین درصد از سلولهای بنیادی خونساز (۱ تا ۳ درصد) و خون بندناف دارای (۰.۶ تا یک درصد) سلولهای پیش ساز خونی و بنیادی خونساز است. در خون محیطی نیز کمتراز ۰.۲ درصد سلولهای بنیادی خونساز شناسایی شده است، اما به دلایل متعددی استفاده از خون بندناف مزایای بیشتری دارد:
۱ ـ با استفاده از خون بندناف، امکان انجام پیوند موفق با تشابه کمتر HLA بین دهنده و گیرنده نسبت به خون مغز استخوان بیشتر است، بنابراین تعداد زیادی گیرنده را در برخواهد گرفت.
۲ ـ اهدای خون بندناف خطری برای اهداکننده آن (جنین و مادر) به دنبال ندارد. به این ترتیب که پس از تولد نوزاد، بندناف و جفت جدا و خون آن توسط کیسه یا سرنگ جمع آوری میشود. طی این فرآیند به مادر و فرزند آسیبی وارد نمیشود و این کار کاملا بدون درد انجام میشود. این در حالی است که جمعآوری خون مغز استخوان نیازمند روشهای جراحی است و معمولا تحت بیهوشی صورت میگیرد و میتواند همراه با درد برای دهنده باشد.
۳ ـ میزان ابتلا به عفونتهای ویروسی فرد دهنده از جمله سایتومگالو ویروس در خون بندناف کمتر از خون مغز استخوان است.
۴ ـ سلولهای بنیادی و پیشسازی خون بندناف نسبت به مغز استخوان قدرت تکثیر بیشتری دارند.
۵ ـ به علت آن که روزانه تعداد بسیاری نوزاد متولد میشود، بنابراین تعداد زیادی واحد خونی در دسترس بوده که این امر استفاده از آنها را آسان میکند.
۶ ـ مطالعات نشان دادهاست که سلولهای بنیادی بندناف سلولهای خونی بیشتری نسبت به مغز استخوان تولید میکند. (سلولهای خون بندناف ده برابر سلول بیشتر تولید میکند و بنابراین با تعداد کم سلول نیز میتوان پیوند موفقی داشت.)
انواع بانکهای خون بند ناف
با توجه به کاربردی بودن سلولهای بنیادی خون بند ناف و نیز توجه به این مساله که در بیمارستانها این خون به عنوان یک زباله بیولوژیک در نظر گرفته و دور ریخته میشود، تفکر استفاده و بازیافت این خون شکل گرفت و به این ترتیب اولین بانک خون بندناف با هدف ذخیرهسازی و تامین سلولهای بنیادی بندناف جهت پیوند در فرانسه و سپس در سراسر جهان تاسیس شد.
بانک خون بندناف عمومی موظف به پاسخگویی به نیاز جمعیت مردم است. انگیزهها برای ذخیره خون بندناف از فردی به فرد دیگر متغیر است. گاهی پدر و مادر یک نیاز فوری به پیوند سلولهای بنیادی برای درمان بیماری یکی از افراد خانواده، خواهر و برادر یا اقوام نزدیک دارند و این انگیزهای برای ذخیرهسازی است و عدهای نیز خون بندناف را برای استفاده عموم مردم و افراد دیگر برای پیوند اهدا میکنند و دستهای نیز برای کارهای تحقیقاتی همکاری میکنند. بر این اساس بانکهای خونی بندناف به سه دسته تقسیم میشود:
۱ ـ بانک خون بند ناف عمومی: نمونههایی که به طور خیرخواهانه برای اهدا به دیگران یا برای تحقیقات کاربرد دارند، نگهداری میکند. البته گاهی ممکن است بعضی بانکهای عمومی برای خانوادههایی که یک بیماری شناخته شده قابل درمان با سلول بنیادی دارند، خون نوزاد را برای مدت کوتاهی فقط برای همان خانواده نگهداری کنند. در بین نمونهها آنهایی که استانداردها را دارا نباشد برای کارهای تحقیقاتی به کار گرفته میشود.
۲ ـ بانک خون بند ناف خصوصی: که خون را فقط برای خود نوزاد یا خانواده او نگهداری میکند و در قبال مراحل نگهداری، جمعآوری و ذخیرهسازی هزینه از خانواده نوزاد دریافت میکند.
۳ ـ بانک خون بند ناف ترکیبی: هر دو نوع فعالیت را دارد و از هزینههای دریافتی در قسمت خصوصی نیازهای مالی خود در بانک عمومی را رفع میکند. در آینده در صورت انصراف والدین در بخش خصوصی نمونه خون آن خانواده با رضایت شخصی آنها برای استفاده عموم به بخش عمومی انتقال مییابد.
در ایران سه بانک عمومی خون بندناف در پژوهشگاه رویان، سازمان انتقال خون و مرکز پیوند مغز استخوان بیمارستان شریعتی و یک بانک خصوصی بندناف در شرکت بن یاختههای رویان مشغول به فعالیت هستند.
خون بند ناف به چه درد می خورد؟
امروزه در تمام مراکز علمی سراسر دنیا «اهدای سلول های بنیادی» مطرح است. به این منظور مراکز علمی پیوند خون بندناف با سرمایه گذاری های لازم از زوج هایی که صاحب فرزند شده اند دعوت می کند تا خون بندناف فرزندشان را به بیماران جامعه ببخشند. این مراکز به «بانک های عمومی خون بندناف» مشهورند.
چرا علاوه بر سلول های بنیادی مغز استخوان از سلول های بنیادی بند ناف هم استفاده می شود؟
تنها راه درمان برخی بیماری ها مثلا بیماری های بدخیم خونی (مثلا لوسمی)، سرطان ها یا بیماری های غیر بدخیم خونی مثلا تالاسمی ماژور، نقص ایمنی مادرزادی، بیماری های متابولیک مادرزادی و…. پیوند سلول بنیادی است. از سویی جمعیت خانواده ها رو به کاهش است. در گذشته هر زوجی ۶ ۷ فرزند داشت، ولی الان اکثر خانواده ها در نهایت یک تا ۲ فرزند دارند. اگر خدای نکرده در خانواده ای یکی از بیماری های ذکر شده بروز کند اما خواهر و برادری که از لحاظ آزمایش HLA با بیمار هماهنگ باشد را در اختیار نداشته باشیم، فرد درمان نمی شود. به همین دلیل از حدود ۲۰ سال پیش بانک های خون بندناف در سراسر دنیا تاسیس شدند.
معایب سلول های خون بندناف
۱) تعداد سلول های بنیادی خون بندناف کم است، زیرا میزان خون بند ناف کم است.
۲) احتمال رد شدن پیوند سلول های بنیادی خون بندناف از پیوند سلول های بنیادی مغز استخوان و خون محیطی بیشتر است. اگر در پیوند سلول های بنیادی بندناف بدن فرد گیرنده پیوند را رد کند نه تنها وضعیتش از حالت اول بد تر می شود، بلکه باید با وجود تمام مشکلات به دنبال دهنده جدیدی بگردیم. در پیوند سلول های بنیادی مغز استخوان اگر بدن بیمار پیوند را رد کرد، از فرددهنده می خواهیم دوباره برای اهدای سلول بنیادی به خواهر یا برادرش مراجعه کند.
۳) نگهداری خون بندناف نیازمند تانک های ازت است که هزینه زیادی دارد. پیوند سلول بنیادی خون بندناف برای خود فرد دور از عقل است. اساس پیوند سلول های بنیادی، جایگزینی سلول های بنیادی معیوب با سلول های بنیادی سالم است. اگر والدین به ذخیره خون بندناف فرزندشان در بانک های خصوصی بندناف تاکید دارند باید بدانند که اگر کودکی با بیماری های ژنتیک و متابولیک به دنیا بیاید تمامی سلول های او از لحاظ آن بیماری معیوبند. بنابراین دور از عقل است که دوباره سلول های بنیادی خون بندناف این فرد را به او برگردانیم.
مدت زمان نگهداری خون بند ناف
نمونه خون بندناف در بانکهای ذخیرهسازی نمونههای بند خون نوزادان، در دمای ۱۹۶ درجه سانتیگراد و در شرایط فریز شده به مدت نامحدود نگهداری میشود اما استاندارد نگهداری از نمونههای خون بندناف به طور معمول ۲۰ سال است و بهترین زمان برای استفاده بهینه از خون بندناف به منظور درمان بیماریهای خاص برای کودک یا بستگانش، ۵ سال اول ذخیره سازی نمونه بندناف کودک است. این سالها، سالهای طلایی استفاده از این نمونه به منظور تهیه سلولهای بنیادی و درمان بیماری محسوب میشود. اما با وجود این امکان نگهداری و استفاده از نمونه برای سالهای بیشتر از ۵ سال نیز وجود دارد.
خون بند ناف برای چه کسانی قابل استفاده است؟
بانکهای ذخیره نمونه بندناف چه بانکهای عمومی و چه خصوصی تنها نمونههایی را از والدین قبول میکنند که از سلامت مادر و نوزاد اطمینان حاصل کرده باشند. به این معنی که پیش از پذیرش نمونه خون بندن اف پرونده پزشکی مادر و بیماریهایی که او در گذشته به آنها مبتلا بوده مورد بررسی قرار میگیرد و اگر در میان این بیماریها بیماریهایی مانند هپاتیت یا برخی بیماریهای خاص وجود داشته باشد، نمونه خون بند ناف کاندید نگهداری در هیچ یک از بانکهای ذخیره خون بندناف قرار نمیگیرد.
هزینه نگهداری بندناف چقدر است؟
همانطور که اشاره شد ذخیره نمونه خون بندناف در بانکهای عمومی بندناف به صورت رایگان انجام میشود و البته در این شرایط نمونه اهدایی قابل استفاده برای عموم مردم است. اما در بانکهای خصوصی بندناف نمونهای که توسط والدین به این مرکز اهدا میشود با هزینهای همراه است. در این شرایط پس از بررسی و پذیرفته شدن نمونه، والدین مبلغی در حدود یك میلیون و ۱۰۰ هزار تومان پرداخت میکنند و پس از آن سالانه مبلغ ۱۰۰ هزار تومان نیز برای تمدید مدت زمان نگهداری به بانک خصوصی بندناف پرداخت میکنند تا نمونه خون بندناف نوزاد آنها در این مرکز نگهداری شود.
بیشتر بخوانید: درباره سلول و سازمان بندی آن
با عرض سلام و خسته نباشید
مطالب بسیار خوب و اموزنده بود
فقط یک سوال داشتم برای نگهداری از بند ناف دمای ۱۹۶ درجه سانتی گراد لازم است فقط این دما چگونه ایجاد و حفظ میشود؟
این دما حدود ۱۹۶_درجه سلسیوس است و در ظرف های مخصوص و نیز برای مدت طولانی جهت پیوند نگهداری میشود
این دما توسط نیتروژن یا هیدروژن مایع حاصل میشود ونمونه ها در ظرف های نیتروژن مایع نگهداری میشود