همه چیز درباره طاق بستان
طاق بستان (طاق وسان) اثر شکوهمند هنر ایرانی در دوره ساسانیان، به عظمت در شمال غربی کرمانشاه میدرخشد. آنچه در این مقاله به آن میپردازیم بازنگری به تاریخ این اثر باستانی و بینظیر است که هر چند در سالهای اخیر مانند تمام آثار باستانی مورد بیمهری واقع شده اما چیزی از عظمت و ارزش آن در چشم علاقه مندان و دوستداران تاریخ و هنر کاسته نشده است.
طاق بستان دارای از سه بخش اصلی تشکیل می شود:
- سنگ نگاره و دو طاق سنگی شامل طاق بزرگ و طاق کوچک
- که در مجاورت چشمه ای که از کوه سرازیر می شود قرار دارد.
طاق بستان کتیبه ای سنگی
در سمت راست طاق کوچک سنگنگاره متعلق به ۱۶۰۰ سال پیش وجود دارد. این سنگ نگاره تصویر اردشیر دوم که در سلسله ساسانیان نهمین پادشاه بوده است را نشان میدهد. در این کتیبه اردشیر دوم با دست راست در حال گرفتن حلقه روبان پادشاهی از اهورامزدا و دست چپش به روی شمشیر قرار دارد. در قسمت پایینی کتیبه که زیر پای اهورامزدا و اردشیر دوم است امپراتور روم که شکست خورده، دیده میشود.
در سمت دیگر تصویر الههی میترا در حالی که نیلوفری آبی در زیر پای اوست و صورتش میدرخشد قرار گرفته است. این کتیبه که صحنهی گرفتن تاج اردشیر دوم از اهورامزدا است، جزئیات بسیار کوچکی را به تصویر کشیده است. موهای مجعد و ابروان پرپشت و برجسته شاه ساسانی از این دست جزئیات می باشند.
طاق کوچک
طاق کوچک بین کتیبه اردشیر دوم و طاق بزرگ واقع شده است. این اثر نمایی از تاجگذاری شاپور دوم و سوم است. در این طاق دو تصویر در سمت فوقانی و سنگ نگاره ای در ۱۳ و ۹ سطر به زبان پهلوی قرار دارد.
طاق کوچک دویست سال قبل از ورود اسلام به ایران و در زمان شاپور سوم بنا شده است. قدمت این اثر متعلق به ۱۶۲۸ سال پیش میباشد و سنگ نوشتهها به معرفی شاپور دوم و سوم و اجداد آنها اشاره دارند. در این اثر نیز به مانند کتیبه اردشیر شاهد هنرنمایی هنرمندان آن دوران هستیم که چنان به جزئیات پرداخته اند که زبان از وصف ظرافت کنده کاری ها و حجاری ها قاصر می ماند.
طاق بزرگ
طاق بزرگ که در واقع نگین طاق بستان به حساب میآید متعلق به خسرو پرویز ساسانی است. این طاق با ۱۲ متر ارتفاع و هفت کنگره در بالای طاق، بزرگترین اثر واقع در طاق بستان است. در قسمت بالایی طاق، چند تصویر از فرشتگان وجود دارد و در پایین در کنار پایهها تصویر دو درخت به چشم میخورد. تعدد تصاویر و چهرهها و نیز نقشهای جزئی مانند نوازندگان زن، شکار گوزن، شکار گراز ، فیلبان ها و سپاهیان، این حجاری را بی نظیر میکند.
در این طاق تصویر تاجگذاری خسرو پرویز در بالای سنگ نگاره قرار دارد. خسرو پرویز با یک دست در حال گرفتن حلقه روبان از اهورامزدا است و دست دیگرش بر روی شمشیر قرار گرفته است که نشانه عدالت و جنگاوری است. در کنار آنها تصویر آناهیتا به چشم میخورد که حلقه روبان و جام آبی در دست دارد. در حکاکی قسمت پایین طاق تصویر خسرو پرویز سوار بر اسبش (شبدیز) را میبینیم.
این حکاکیها به قدری ظریف و پر نقش هستند که گاه فراموش میکنیم که سنگ تراشان و حجاران آنها را در دل کوه تراشیدهاند. گویی که نقاشی کشیده باشند.
یکی دیگر از نکات طاق بزرگ وجود سنگ نگارههای مربوط به دوره ی قاجار است که نشان دهنده به تخت نشستن محمدعلی خان قاجار با تاجی که متعلق به فتحعلیشاه قاجار میباشد، است. سنگ نگاره واقع در کنار این تصویر با خط نستعلیق نوشته شده است.
محوطه طاق بستان
در کنار این آثار عظیم دوره ساسانی، چشمه هزار سالهای وجود دارد که در آن زمان منبع آب شرب بوده و اکنون نیز آب روستاهای اطراف منطقه را تامین میکند.
کلام پایانی
علیرغم چنین شکوه و عظمتی در منطقه طاق بستان کماکان شاهد دیوار نویسیها و تخریب شدن این اثر به دسته بازدیدکنندگان این منطقه هستیم. سالهاست تلاش حامیان آثار باستانی در ثبت جهانی این اثر با بنبست مواجه شده و این کار را برای حفاظت از این شاهکار باستانی سخت تر نموده است. وظیفه تک تک ماست که با مطالعه در مورد آثار باستانی کشورمان، زمینه فرهنگ سازی در زمینهی محافظت از این ابنیه و سایر بناهای تاریخی را فراهم نماییم.