دانشچی پورتال جامع تحقیق و مقاله، مطالب علمی و هنری ، وبگردی و…
آشنایی با زندگی نامه و آثار عباس اقبال آشتیانی
زندگینامه عباس اقبال آشتیانی
عباس اقْبال‌ِ آشْتیانی، (۱۲۷۷-۱۳۳۴ش/۱۸۹۸-۱۹۵۶م)، مورخ، نویسنده، استاد دانشگاه، عضو پیوسته فرهنگستان ایران و مجمع علمی عربی دمشق بود. در ادامه با زندگی ایشان بیشتر آشنا می شوید. با دانشچی همراه باشید.
عباس اقبال آشتیانی فرزند محمدعلی آشتیانی در سال ۱۲۷۵ خورشیدی در آشتیان زاده شد. پس از آموختن دروس ابتدایی در سال ۱۳۲۸ قمری به تهران آمد و ابتدا در مدرسهٔ شرکت گلستان و سپس در مدرسه دارالفنون تحصیل کرد. پس از فراغت از تحصیل در دارالفنون به معلمی در همان مدرسه انتخاب شد و معاونت کتابخانهٔ عمومی معارف را نیز به عهده گرفت.
پس از تأسیس دارالمعلمین عالی با توجه به درخشندگی خاصی که در دارالفنون از خود نشان داده بود، برای تدریس دعوت شد و سال‌ها تدریس ادبیات، تاریخ و جغرافیا در دارالمعلمین عالی و همچنین در مدارس نظام و علوم سیاسی بر عهدهٔ او بود. اقبال سمت معلمی در مدرسهٔ نظام را هم به‌عهده داشت و در سال ۱۳۰۴ با سمت منشی هیئت نظامی ایران به پاریس رفت، و در آنجا به مطالعه و تحقیق در کتابخانه‌ها و تکمیل دانش خود ادامه داد و دورهٔ لیسانس ادبیات را نیز در دانشگاه سوربن گذراند.
اقبال در پاریس با محمد قزوینی مراوده یافت و از همکاری و راهنمایی او در تحقیق و تصحیح متون بهره جست. پس از بازگشت به ایران از ابتدای تأسیس دانشگاه تهران در سال ۱۳۱۳ به استادی دانشگاه برگزیده شد. در سال ۱۳۱۷ به عضویت فرهنگستان ایران انتخاب شد، اما بارها مخالفت صریح خود را با نحوهٔ کار فرهنگستان اعلام کرد.
از سال ۱۳۲۳ تا ۱۳۲۸ مجله یادگار را در تهران منتشر کرد و نیز به تأسیس انجمن نشر آثار ایران مبادرت ورزید که نشر متون کهن فارسی را در نظر داشت. در سال ۱۳۲۸ در حالی که از تعطیل اجباری مجلهٔ یادگار آزرده‌خاطر بود، با سمت رایزن فرهنگی ایران در ترکیه به آنکارا رفت.
نویسندگی عباس اقبال
عباس اقبال طی سال‌های فعالیت نویسندگی خود تعداد پرشماری مقاله در زمینه‌های ادبی، تاریخی و اجتماعی از خود به یادگار نهاد. این مقاله‌ها در مجله‌هایی چون بهار، دانشکده، مهر، ایرانشهر، ارمغان، یغما، فروغ و تربیت انتشار یافت.
خود او مجلهٔ یادگار را تأسیس کرد و به مدت پنج سال از ۱۳۲۳ تا ۱۳۲۸ انتشار داد که در میان معدود نشریات ادبی و تاریخی آن زمان کاملاً متمایز است. عباس اقبال آشتیانی را بنیان‌گذار مقاله‌نویسی به معنی فنی آن در ایران دانسته‌اند.
عباس اقبال پژوهشگری پرکار و مورخی صمیمی و ادیبی آگاه به مقتضای زمان بود. او بعد از محمد قزوینی در شمار معدود پژوهشگرانی است که شیوهٔ جدید تحقیق علمی را در تاریخ‌نویسی و تصحیح متون رواج دادند.
نخستین کتابی که از او منتشر شد دورهٔ تاریخ عمومی برای سال اول دبیرستان بود. عباس اقبال در شمار نخستین پژوهشگرانی است که شیوهٔ ساده‌نویسی و تصحیح متون در ایران بعد از مشروطیت را دایر کردند.
شیوهٔ اقبال در تاریخ‌نویسی شیوه‌ای التقاطی است، بدین معنی که امانت تاریخ‌نویسان قدیم ایرانی و اسلامی را با روش انتقادی مورخان غربی توأم ساخته‌است. بخصوص در نوشتن تاریخ ایران، هدف اقبال به گفتهٔ خودش آگاه ساختن ایرانیان به سابقهٔ درخشان کشور اجدادی خود و وضع جغرافیایی سرزمین ایران است
در روزگاری که اقبال به نوشتن تاریخ برای دورهٔ متوسطه پرداخت، گذشته از گروهی بسیار معدود، شیوهٔ رایج، بیشتر شیوهٔ مورخان و متکلفان دوران قاجار بود. دورهٔ تاریخ عمومی برای کلاس‌های متوسطه دارای چنان اعتباری بود که تا سال‌ها بعد آنچه تاریخ عمومی برای مدارس ایران نوشته شده تقلید از کتاب او بوده‌است.
فعالیت‌های علمی عباس اقبال آشتیانی
در ۱۳۰۴ش، هنگامی که اقبال در مدرسه نظام تدریس می‌کرد، به منشی‌گری هیأت نظامی ایران انتخاب، و همراه این هیأت به عنوان مترجم راهی فرانسه شد و در آنجا با علامه محمد قزوینی – که پیش‌تر مقالات اقبال توجه او را جلب کرده بود – آشنا شد.
اقبال در فرانسه علاوه بر شغل موظف خود، به ادامه تحصیل پرداخت و به اخذ درجه لیسانس از دانشگاه سربُن توفیق یافت. ظاهراً در همین سفر بود که از سوی وزارت معارف وقت مأموریت یافت تا در موزه‌ها و کتابخانه‌های پاریس تحقیقاتی انجام دهد و گزارش‌هایی از وضع تحصیلی دانشجویان ایرانی در فرانسه به مقامات ایرانی بفرستد.
اقبال پس از بازگشت به ایران بار دیگر تدریس خود را در دارالمعلمین مرکزی – که اکنون دارالمعلمین عالی نام گرفته بود – آغاز کرد و از مهر ۱۳۰۸، در کنار استادانی چون بدیع‌الزمان فروزانفر ، ملک‌الشعرا بهار، رضازاده شفق و محمود حسابی به تدریس تاریخ مفصل ایران، تاریخ ایران قبل از اسلام و جغرافیای کشورهای بزرگ جهان مشغول شد. از قرائن برمی‌آید که این دوره از تدریس اقبال کوتاه مدتی پیش از ۱۳۰۸ش بوده است.
وفات عباس اقبال آشتیانی
اقبال که مدتی بود از بیماری کلیه رنج می‌برد، به رغم پاره‌ای معالجات سرانجام در ۲۱ بهمن ۱۳۳۴ در شهر رم وفات یافت. پیکر او پس از آنکه در یکی از واپسین روزهای اسفند همان سال در تهران تشییع شد، در جوار حضرت عبدالعظیم ، رواق ابوالفتوح رازی ، کنار آرامگاه علامه قزوینی به خاک سپرده شد.
آثار عباس اقبال آشتیانی
از اقبال افزون بر ۱۰۰ مقاله در موضوعات تاریخی، جغرافیایی، ادبی، کلامی، اخلاقی، اجتماعی و سیاسی و حدود ۵۰ تألیف، تصحیح و ترجمه برجای مانده است. به علاوه، وی در ویرایش و تنقیح چند اثر تاریخی با کسانی دیگر، مانند محمد قزوینی همکاری داشت.
پاره‌ای از آثاری که وی تألیف یا ویرایش یا ترجمه کرده، اینهاست:
۱- تصحیح حدائق‌السحر فی دقائق‌الشعر وطواط، تهران ، ۱۳۰۹ش؛
۲- ترجمه مأموریت ژنرال گاردان در ایران، از آلفرد دو گاردان، تهران، ۱۳۱۰ش؛
۳- ترجمه طبقات‌سلاطین‌اسلام، از استانلی لین پول، تهران، ۱۳۱۲ش؛
۴- تصحیح بیان الادیان، از ابوالمعالی محمد حسینی علوی، تهران، ۱۳۱۲ش.
۵- تاریخ مفصل ایران از استیلای مغول تا اعلان مشروطیت، ج ۱، تهران، ۱۳۱۲ش؛
۶- تصحیح تبصره العوام فی معرفه مقالات الانام، تهران، ۱۳۱۳ش؛
۷- تصحیح دیوان امیر معزی ، تهران، ۱۳۱۹ش؛
۸- تصحیح لغت فرس اسدی طوسی، تهران، ۱۳۱۹ش؛
۹- تصحیح تاریخ طبرستان ابن اسفندیار، تهران، ۱۳۲۰ش؛
۱۰- تصحیح کلیات عبید زاکانی، تهران، ۱۳۲۱ش؛
۱۱- ترجمه سه سال در دربار ایران، اثر فوریه، تهران، ۱۳۲۶ش؛
۱۲- تصحیح شدّ الازار فی حطّ الاوزار عن زوّار المزار، از معین‌الدین جنید شیرازی ، با مشارکت محمد قزوینی، تهران، ۱۳۲۸ش؛
۱۳- جغرافیای آسیا، افریقا، اقیانوسیه برای سال اول دبیرستان، تهران، ۱۳۲۸ش؛
۱۴- تصحیح سمط العلی للحضره العلیا، از ناصرالدین منشی ، تهران، ۱۳۲۸ش؛
۱۵- تصحیح ترجمه محاسن اصفهان، از حسین بن ابی‌الرضا آوی ، تهران، ۱۳۲۸ش؛
۱۶- وزارت در عهد سلاطین بزرگ سلجوقی، تهران، ۱۳۳۸ش؛
۱۷- میرزا محمد تقی خان امیر کبیر، تهران، ۱۳۴۰ش.
دو تألیف اخیر اقبال، پس از درگذشت وی، یکی به کوشش محمدتقی دانش‌پژوه و یحیی ذکاء، و دیگری به اهتمام ایرج افشار به چاپ رسید.
بیشتر بخوانید: درباره زندگینامه محمد تقی بهار
