آشنایی با تمساح و نحوه زندگی آن
تمساح جانوری است خزنده دارای چهار دست و پا، در آب به راحتی شنا میکند، اما همیشه در آب نمیماند و تخمهایش را در خشکی میگذارد. تمساح واژه ای است که برای نامیدن انواع مختلف کروکودیل از جمله کایمن و الیگاتور استفاده میشود.
این حیوان دارای فک و دندانهای بسیار نیرومند است و به گروه چهاراندامان از تیره تمساحیان تعلق دارد. این خزندهٔ آبی و خشکی بزرگ در سراسر مناطق جهان مانند: آفریقا، آسیا، آمریکا و استرالیا زندگی میکند. تمساح مانند سایر موجودات ساکن در رودخانهها و دریاچهها و سرزمینهای مرطوب در آبهای شیرین و گاهی در آبهای کمی شور زندگی میکند.
مشخصات تمساح ها
بهرغم سابقه ماقبل تاریخ، از انواع پیشرفته خزندگان هستند. برخلاف خزندگان دیگر، قلب چهار محفظهای، دیافراگم و قشر مغزی هوشمند دارد. سیستم صوتی خارجی تمساح، علائم زندگی آبی و خاکی و سبک زندگی دورهای دارد. تمساح جانوری خزنده است دوزیست نیست، چون آبشش ندارد.
تمساح بدن خط دار ناصافی دارد و میتواند به سرعت و راحت در آب شنا کند و همچنین میتواند هنگام شنا پاهای خود را در کنارههای بدن خود جمع کند و با کاستن از مقاومت آب سریعتر شنا کند. تمساح پاهایی باانگشتان چسبیده بهم دارد، گرچه این پاها برای پا زدن در آب به کار نمیرود، اما این خصوصیت امکان برگشت سریع و حرکتهای ناگهانی را در آب را به او میدهد. در مسافتهای کوتاه، حتی بیرون از آب خیلی سریع میباشد. تمساح آروارههای فوق العاده قوی و دندانهای تیز برای گرفتن و پاره کردن گوشت دارد.
اگر دهان تمساح بسته نگهداشته شود نمیتواند آن را باز کند. به مین دلیل برای مطالعه یا حمل و نقل تمساح، معمولاً آروارههای او را با نوارهای فلزی یا با بندهای لاستیکی بزرگ که از تایر و تیوب اتومبیل تهیه میشوند، میبندند. تمساح همچنین حرکات جانبی محدودی در گردن خود دارد.
تغذیه تمساح ها
اغلب شبها به شکار میپردازد و شبها در اطراف رودخانه به منظور تهیه غذا جستجو میکند، از ماهیها، پرندگان و پستانداران اطراف رودخانه تغذیه میکند. البته گهگاهی به دامها، سگهای گله و حتی انسان نیز گریزی میزند. چند سال پیش کشته شدن یک کودک ۶ ساله توسط تمساح در ایران گزارش شده است و بر خلاف جثهاش به غذای زیادی احتیاج ندارد، شاید در روز به ۵۰۰ گرم گوشت نیز قناعت مینماید. شکار را بعد از گرفتن به طور کامل با آروارههای قوی میفشارد و سپس آن را کاملاً به داخل آب میبرد یا این که آن را در جوار رودخانه یا برکه مخفی میکند.
زیستگاه طبیعی تمساح ها
در نواحی رودخانهای به ویژه در برکههایی که آب آن عمیقتر باشد. تا کنون شواهدی مبنی بر زیست کروکودیل ایران در آبهای شور به دست نیامده است.
سن
در حال حاضر روشهای معتبری برای سنجش عمر تمساح وجود ندارد، بعضی از حلقههای رشد در استخوانها و دندانهای آنها استفاده میکنند که این غیر اصولی و غیر قطعی است، قدیمیترین تمساح C. proposus در حدود هفتاد سال زندگی میکردهاست، و شواهد محدودی نیز نشان میدهد که بعضی از انواع این حیوان بیش از صد سال عمر میکنند. یکی از قدیمیترین نوع تمساحهای شناخته شده در یک باغ وحش در روسیه ظاهراً در سن ۱۱۵ سالگی مردهاست. گزارشهای جدید این موارد را تایید نمیکند.
جفتگیری ، زاد و ولد تمساح ها
تمساح ایرانی معمولاً بین ۵ تا ۱۰ سالگی بالغ میشود، اما تعداد محدودی از آنها به سن بلوغ میرسند. پرندگان شغالها، روباهها بزرگترین آفات بچههای تمساح هستند. در شروع فصل بارندگی تمساح ماده هنگام شب در حاشیه شنی رودخانه گودالی به عمق تقریبی نیم متر حفر مینماید و در آن ۲۰ تا ۶۰ تخم میگذارد و روی آن را با شن میپوشاند. هر تخم در حدود ۵/۶ سانتیمتر طول و ۴ سانتیمتر عرض دارد. تمساح این حفره را معمولاً هم سطح بالاترین میزان قابل پیشبینی آب رودخانه حفر میکند.
پس از تخمگذاری، کروکودیل ماده اغلب اوقات خود را برای حفاظت از تخمها در اطراف این حفره میگذارند. پس از حدود ۶۰ روز که زمان از تخم بیرون آمدن نوزادان است، مادر برای این که احتمالاً شنهای روی تخمها برای آنها سخت و سنگین نباشد به کمک آنها میشتابد. لازم به توضیح است که این گونه تنها خزنده ایرانی است که تا این اندازه از نوزادان خود مراقبت به عمل میآورد.
آناتومی تمساح
توله با طولی برابر ۲۰ تا ۲۵ سانتیمتر به دنیا میآید. آنها به رنگ زیتونی و با نوارهای تیره بر روی دمشان و نقاط تیره رنگ در طول دو طرف بدنشان دیده میشوند. در حین رشد به تدریج این علائم محو میگردد. کروکودیلهای مسنتر به رنگ قهوهای روشن با علائم تیره پراکندهای بر بدنشان هستند. در آرواره بالا ۱۹ دندان و در آرواره پایین ۱۵ دندان دارند (در مجموع ۶۸ عدد میباشد). چهارمین دندان آرواره پایین بزرگتر از باقی است، که در یک حفره در بالای فک جای میگیرد.
ساختمان دندان گاندو برای جویدن مناسب نیست، اما شیره گوارشی آنها اسید فراوان دارد که میتواند در عرض چند دقیقه هر چیزی را آب نماید. سوراخ چشم او مانند گربه بیضی شکل است و عمودی که نشاندهنده سازش او با طبیعت یک روکش بیرنگ (پلک سوم) جهت زیر آب، و مجهز به دانههی نورافشان جهت شکار در شب. در سوراخ بینی ماهیچهای وجود دارد که آن را در زیر آب محافظت مینماید. گوش او به صورت شکاف باریک در عقب چشم واقع شده و پوستهای متحرک جهت محافظت از آن در زیر آب دارد.
در قسمت پشت او ۴ یا ۶ ردیف صفحه استخوانی قرار دارد که در هر ردیف بین ۱۶ تا ۱۸ استخوان صفحه غضروفی و محکمی را ایجاد نمودهاند و همچون زرهی (پشت او را از شانه تا کمر) میپوشانند. قسمت زیرینه تمساح، پوشیده از فلسهای غضروفی ریز هستند.
در حدود نیمی از کل بدن کروکودیل را دم قوی این حیوان تشکیل میدهد. دم مانند سکان کشتی پهن و انتهای آن را صفحات دندانهدار استخوانی فرا گرفته است (۳۳ قطعه) همچنین زاییدهای نیز در جلوی آن قرار دارد که به جلو بردن او در آب کمک میکند. دست و پا بسیار کوتاه است. ۵ انگشت در هر دست و ۴ انگشت در هر پا که با پرده نازکی نیز پوشیده شده است. تمساح پوزه کوتاه ایرانی از نظر اندازه و قد یک تمساح با جثه متوسط است. این کروکودیل میتواند با طول ۴ متر نیز رشد کند اما در محل، تمساحهای ۳ متری نیز ندرتاً ممکن است دیده شوند. بزرگترین گاندو که تا کنون مشاهده شده حدود ۶/۳ متر بوده است و در منطقهای به نام کافه یوسف در نزدیکی گرم بیت دیده شده.
رفتار و زیستشناسی تمساح ها
تمساح شکارچی کمینکننده و فرصتطلب است. و با توجه به خونسرد بودن میتواند مدت طولانی بدون غذا زنده بماند و بندرت به فعال شدن برای شکار نیاز دارد. تمساح علیرغم ظاهر آرام، از فعالترین جانوران نیمهآبزی در محیط است.
تمساحهای وحشی در بسیاری از مناطق مورد محافظت قرار گرفتهاند، اما آنها بطور تجاری در مزرعه هم نگهداری میشوند. پوست آنها دباغی میشود و برای درست کردن بسیاری از وسایل چرمی مانند کفش و کیف دستی مورد استفاده قرار میگیرد.
گونههایی که در مزرعه نگهداری میشوند تمساحهای آب شور و تمساحهای نیل میباشند. تمساحهای عظیمالجثه آب شور و تمساحهای کمیاب سیامی در مزارع آسیایی پرورش داده میشوند. پرورش تمساحها جمعیت گونههای آب شور را در استرالیا افزایش داده، چون تخمها عموماً از انواع وحشی گرفته میشود و مالکان آنها علاقه به افزایش تعداد تمساحهای وحشی دارند.
دارو های تولید شده از تمساح
دانشمندان در ایالات متحده آمریکا عامل قوی و نیرومندی را در خون تمساحها بنام کروکودیلین یافتهاند که میتواند مانند آنتی بیوتیکهای استاندارد به سیستم ایمنی درمقابله با عفونت کمک کند. این کشف مدیون کنجکاوی جیل فولرتون-اسمیت از گزارشهای (BBC) مدارک مربوط به علم تهیه کننده فیلم تمساحهای آب شور در استرالیا است.
در مورد جانوران دوزیست بیشتر بدانید