دانشچی پورتال جامع تحقیق و مقاله، مطالب علمی و هنری ، وبگردی و…
جدایی افغانستان از ایران
درباره هدف انگلیس از جداکردن افغانستان از ایران از کتاب مطالعات اجتماعی نهم، با دانشچی همراه باشید.
اگر بخواهیم به تاریخ کشور افغانستان نگاهی بیندازیم در میابیم که این کشور بزرگ دارای قدمتی طولانیست. نخستین تمدن‌های شکل گرفته در افغانستان به قبل از زمان هخامنشیان بازمیگردد، ولی از زمان هخامنشیان، هرات که شاکله‌ی اصلی این منطقه‌ی عظیم بوده به عنوان یه شاهراه مواصلاتی و تجاری بشمار میرفته است.
تاریخ جدایی کامل افغانستان از ایران به عهد قاجار بازمیگردد، اما در واقع از زمان حکومت درانی در منطقه هرات نوعی استقلال را در خود داشته است. کلمه‌ی افغانستان در سال ۱۹۲۳ به دست امان الله شاه به عنوان نام این کشور در قانون اساسی آن به ثبت رسید. در مقاله‌ی پیش رو به نقش انگلیس و دولت بریتانیا به جدایی کامل افغانستان از ایران میپردازیم.
تاریخچه نفوذ انگلستان بر افغانستان و دلایل آن
از قرن سیزدهم انگلیس که هند را در یوق استعمار خود داشت به دنبال نفوذ و تسلط بر منطقه‌ی هرات و افغانستان کنونی بود. زیرا به این طریق میتوانست آسیای مرکزی را تحت سلطه داشته و رقیب دیرینه‌ی خود روسیه را از دستبرد به این مناطق دور نگه دارد. منطقه‌ی هرات که دارای خاکی حاصلخیز و معادن بسیار بوده و هست برای دولت بریتانیا به مانند یک گنجینه‌ی دائمی و سرشار محسوب میشد. از طرفی نقطه میانی برای تسلط بر هند و ایران به صورت توامان بشمار میرفت.
نفوذ بر منطقه‌ی هرات و افغانستان برای دولت انگلیس و کمپانی هند شرقی به منزله‌ی تسلط و حفظ مستعمرات این دولت در آسیای میانه و جلوگیری از نفوذ روسیه و آلمان به این مناطق بود. از این جهت دولت بریتانیا در تمام دوران حکومت قاجار به دنبال جداسازی کامل افغانستان از ایران بود تا بتواند این سلطه را هرچه تمامتر و محکمتر ابقا کند.
اقدامات دولت بریتانیا برای دستیابی به افغانستان
دولت بریتانیا در زمان قاجار تمام سعی خود را در روشن نگه داشتن آتش جنگ میان ایران و روسیه بکار برد زیرا این جنگ سبب کمتر شدن توجه ایران و روسیه به محدوده‌ی هرات میشد. زمانی که روسیه و ایران رسما وارد جنگ شدند، عباس میرزا ولیعهد فتحعلی شاه قاجار به سمت هرات حرکت کرد تا جلوی نفوذ دولت انگلیس به این محدوده را بگیرد.
از آنجا که هرات از پایتخت دور بود، فرصت مناسبی برای انگلیس بوجود آمده بود تا با نفوذ به هرات و ایجاد جنگ‌های قومی قبیله‌ای، منطقه را به تشنج بکشاند. برای این منظور انگلیس‌ها از ایجاد تفرقه بین بلوچ‌ها و افغان‌ها سواستفاده کردند، همچنین با طرح دعواهای قبیله‌ای بین شیعه و سنی آتش جنگ را تا خراسان کشیدند. در این زمان چند تن از بزرگان خراسان مدعی حکومت خود مختار شده بودند از این جمله میتوان به عبدالرضا خان،شجاع السلطنه، محمدخان قرایی و رضا قلی خان اشاره نمود.
اقدامات عباس میرزا در نا آرامی‌های شرق
از آنجا که دولت قاجار درگیر جنگ با روسیه بود ولیعهد به همراه ارتشی عازم خراسان شد و توانست با تدابیر امنیتی و نظامی آشوب خراسان را آرام نماید. پس از آن برای باز پس گیری هرات عازم شد. اما نیروهای دولت بریتانیا با تحریک کردن افاغنه در مقابل عباس میرزا مقاومت کردند. عباس میرزا موفق به بازپس گیری هرات نشد اما دست از مبارزه برنداشت. او به تبریز بازگشت و پسرش محمد میرزا را به هرات فرستاد. محمد میرزا و قائم مقام موفق به محاصره و تسلیم هرات شدند اما با مرگ عباس میرزا محاصره را رها کرده و به تبریز بازگشتند.
پس از عباس میرزا و قائم مقام صدارت به میرزا آقاخان نوری رسید. او سعی کرد کار ناتمام عباس میرزا را به سرانجام برساند اما نه از درایت او برخوردار بود و نه آنچنان کار آزموده بود.
چگونگی تسلط کامل بریتانیا بر افغانستان
میرزا آقاخان یا اعتماد الدوله ارتباط سیاسی ایران و انگلیس را قطع کرد تا بدین ترتیب جنگ تمام عیاری میان ایران و انگلیس روی بدهد. با آغاز جنگ، انگلیس نیروهای نظامی خود را وارد جنوب ایران کرد و بوشهر را به تصرف خود درآورد. از طرفی روسیه ایران را به لشکرکشی به هرات تحریک میکرد. با تدوام جنگ، فرانسه بین ایران و انگلیس به میانجیگری آمد.
نتیجه فاجعه بار این مذاکره که به عهدنامه‌ی پاریس شهرت دارد به جدایی کامل افغانستان از ایران انجامید و ایران افغانستان را به رسمیت شناخت. همچنین مقرر شد هرگاه جنگی میان ایران و افغانستان در گرفت، انگلستان میان آنها حکمیت کند و بدین ترتیب دولت انگلیس توانست به خواست خود که همان نفوذ و سلطه بر افغانستان بود نائل بیاید.
نتیجه گیری
جدایی افغانستان از ایران نه تنها ضربه‌ی بزرگی بر پیکره‌ی تمامیت ارضی ایران به شمار میرفت بلکه بر استقلال و حکومت ایران نیز تاثیرات زیادی گذاشت و راه نفوذ بیگانگان بر کشور هموارتر شد. میرزا آقاخان نوری به که مسبب اصلی این اتفاق بود که با بی‌تدبیری و گوش کردن به عمال خارجی مخصوصا عوامل روسی علل و زمینه‌ی این معاهده ی ننگین را فراهم کرد.
