همه چیز درباره سدیم (Na)
سدیم، (به انگلیسی : Sodium ) با علامت اختصاری Na و عدد اتمی ۱۱ ، عنصری از جدول تناوبی در دسته فلزهای قلیایی است که در ادامه بیشتر با آن آشنا می شوید. با دانشچی همراه باشید.
سدیم یک فلز واکنشدهنده نرم و مومیشکل است که به گروه فلزات قلیایی که از نظر ترکیبات طبیعی فراوان هستند (بویژه آب نمک و هالیدها) تعلق دارد. این عنصر بسیار واکنشدهنده است و با شعله زرد رنگی میسوزد در آزمایشهای مربوط به هوا اکسید میشود و به شدت با آب واکنش میدهد از این رو باید همیشه در زیر نفت یا روغن نگهداری شود.
شناسنامه سدیم
عدد اتمی:۱۱
وزن اتمی: ۲۲.۹۸۹۷۷۰ amu
شعاع اتمی (calc.): 2.23 Å
شعاع کووالانسی: ۱.۵۴ Å
نقطه ذوب: ۹۷.۷۲ °C (370.87 K, 207.9 °F)
نقطه جوش: ۸۸۳ °C (1156 K, 1621 °F)
رنگ: سفيد نقره ای
چگالی ۲۹۳ K: 0.971 g/cm3
عدد جرمی استاندارد: ۲۲.۹۸۹۷۶۹۲۸ g·mol−۱
اشکال دیگر سدیم:
- اکسید سدیم Na2O
- هیدرید سدیم NaH
- کلرید سدیم NaCl
تاریخچه سدیم
مدت زمان زیادی است که سدیم بصورت ترکیبی شناخته شدهاست. این عنصر در سال ۱۸۰۷توسط Sir Humphry Davy از طریق عمل الکترولیز هیدروکسید سدیم جدا شد. در اروپای قرون وسطی ترکیبی از سدیم با نام لاتین Sodanum برای تسکین سردرد استفاده میشد. نماد جدید سدیم Na از لاتین جدید Natrium که در زبان یونانی که نوعی نمک طبیعی است میآید گرفته شدهاست.
سدیم در ستارگان فراوان است و این فراوانی در خطوط طیفی D در نور ستارگان مشهود تر است. سدیم حدوداً ۲٫۶٪ از پوسته زمین را به خود اختصاص دادهاست که چهارمین عنصر از نظر فراوانی در پوسته زمین و فروانترین فلز قلیایی است. این عنصر هم اکنون به صورت اقتصادی از عمل برقکافت (الکترولیز) کلرید سدیم تولید میشود. این روش ارزانتر از روش برقکافت هیدرواکسید سدیم است. قیمت هر پوند سدیم فلزی حدوداً ۱۵ تا ۲۰ سنت (در سال ۱۹۹۷) است؛ ولی هر پوند سدیم ACS آزمایشگاهی حدوداً ۳۵ دلار قیمت دارد که از نظر حجمی ارزانترین فلز است.
ویژگی های سدیم
سدیم مانند دیگر فلزات قلیایی ، نرم ، سبک وزن ، سفید مایل به نقرهای و واکنش دهنده است و از این جهت هرگز بهصورت آزاد در طبیعت یافت نمیشود. سدیم در آب غوطهور شده ، آن را تجزیه کرده ، هیدروژن آزاد میکند و هیدرواکسید میسازد. سدیم در آب فورا آتش میگیرد، ولی در هوای معمولی در دمای زیر ۳۸۸ کلوین آتش نمیگیرد.
ترکیبات سدیم
نمک طعام یا کلرید سدیم ، معمولترین ترکیب سدیم است. اما سدیم در کانیهای بسیار دیگری از قبیل آمفیبول ، کریولیت ، هالیت ، soda niter ، زئولیت و … بوجود میآید. ترکیبات سدیم برای صنایع شمیایی شیشهسازی فلزی ساخت کاغذ صنعت نفت ، ساخت صابون و نساجی کاربرد دارد. صابون معمولا یک نمک سدیم از اسیدهای چرب است.
کاربردهای سدیم
- سدیم در حالت فلزی ، عنصر لازم برای ساختن استر ها و ترکیبات آلی میباشد.
- این عنصر قلیایی بوجود آورنده کلرید سدیم NaCl است که برای زندگی حیاتی است نیز میباشد.
- استفاده در برخی از آلیاژها برای بهبودی ساختارشان
- استفاده در ساخت صابون و ترکیبش با اسیدهای چرب
- NaK ، آلیاژسدیم و پتاسیم ، یک ماده مهم منتقل کننده حرارت است.
مصارف دیگر سدیم
سدیم در هر دو قالب فلز و ترکیبات دارای مصارف زیادی میباشد، این ماده در برخی آلیاژها برای بهبود ساختار آنها مورد استفاده قرار میگیرد. سدیم برای هدف تمیز کردن سطح بسیاری از فلزات استفاده میشود. سدیم فلزی در فرایند خالصسازی برخی فلزات واکنش پذیر مانند زیرکونیوم از ترکیبات آن مفید میباشد.
عنصر سدیم در ساخت لامپهای بخار که در چراغهای خیابان استفاده میشود، به کار برده میشود. این لامپها دارای کارایی بالایی در تولید نور از برق میباشند. این فلز در برخی راکتورهای هستهای به عنوان یک سیال انتقال حرارت مورد استفاده قرار میگیرد. سدیم در دریچههای توخالی برخی موتورهای احتراق داخلی با عملکرد بالا برای اهداف مشابه نیز استفاده میشود. سدیم به عنوان یک عامل کاهنده در سنتز مواد آلی عمل میکند. این فلز یک جزء کلیدی صابونها همراه با اسیدهای چرب نیز میباشد.
ترکیبات مختلفی از این عنصر نیز در انواع صنایع استفاده میشود. گستردهترین ترکیب مورد استفاده خاکستر سودا، نمک طعام، جوش شیرین و نوشابه، بوراکس، نیترات سدیم، سدیم تیوسولفاتها و غیره میباشد. این ترکیبات عمدتا در صنایعی مانند صنایع نساجی، شیشه، فلز، کاغذ، نفت و غیره مورد استفاده قرار میگیرند.
سدیم یک نقش حیاتی را در زندگی بشر ایفا میکند. کلرید سدیم به عنوان نمک خوراکی در غذای روزانهی ما استفاده میشود. این فلز در قالب آب نمک (نمک حل شده در آب) برای حفظ مواد غذایی مانند ترشیها استفاده میشود. این عنصر در حفظ فشار خون و تنظیم مایعات درون بدن نیز مفید میباشد، همچنین یک نقش حیاتی را در انتقال عصبی و انقباض بیش از حد عضلات دارد. با این حال، سدیم میتواند اثرات منفی بر سلامت افرادی که از فشار خون حساس به نمک رنج میبرند، داشته باشد.
به واسطهی واکنش پذیری بالای آن، ذخیرهی سدیم خالص یک کار مشکل میباشد. درصورتی که با رطوبت موجود در هوا تماس پیدا کند، احتمال منفجر شدن آن وجود دارد. بنابراین، بهترین روش نگهداری سدیم ذخیرهی آن در هیدروکربنهای مایع مانند نفت سفید میباشد.
هشدار درباره سدیم
سدیم، در حالت پودر در آب خاصیت انفجاری خواهد داشت و با عناصر دیگر به راحتی تجزیه و ترکیب میشود. همیشه باید با آن عنصر با مراقبت کامل کار کرد. و باید در نفت یا روغنهای مخصوص نگهداری نمود.
مقدار لازم سدیم برای بدن
مقدار مورد نیاز این ماده برای رژیم روزانه هنوز تعیین نشده است، ولی به طوری که مشاهده شده مقدار سدیم مصرف بیش از مقدار احتیاج است. از |آنجایی که رژیمی که ۱۰۰ تا ۱۵۰ میلیگرم حاوی این ماده میباشد برای اکثر مردم بسیار بدمزه است، احتمال مصرف سدیم ناکافی بعید به نظر میرسد.
این نشان میدهد که مقدار توصیه شده ۵۰۰ میلیگرم، حدود ۱۰ برابر مقدار لازم جهت تعادل سدیم است. کودکان مقدار بیشتری سدیم از راه مدفوع از دست میدهند و همچنین برای رشد، نیاز زیادتری به سدیم دارند. بنابراین احتیاج آنان به این ماده به ازای واحد وزن بدن، بیشتر از بزرگسالان است. در دوران بارداری نیز که حجم مایع خارج سلولی افزایش مییابد ، نیاز به آن بیشتر میشود.
کمبود سدیم
کمبود اولیه غذایی این ماده در انسان تاکنون دیده نشده است، ولی عوارض کمبود ثانویه با افزایش دفع سدیم و به واسطه اسهال، استفراغ، شدت تعریق در هوای گرم و نارسایی غده فوق کلیوی بروز مینماید. از نشانههای کمبود آن میتوان استفراغ، بیاشتهایی، ضعف عضلانی و انقباض دردناک ماهیچه ها را نام برد. ضعف و از حال رفتن در اثر نارسایی جریان خون نیز مشاهده شده است.
منابع غذایی حاوی سدیم
منابع غذایی سدیمی دو دستهاند:
یک دسته به طور طبیعی حاوی این هستند و دسته دیگر در مراحل تهیه به آنها افزوده میشود.
نمک و سایر ترکیبات سدیمی به هنگام فرآیند مواد غذایی به آنها اضافه میگردد. سدیم به مقادیر مختلف در غذاها موجود است. به طور کلی در غذاهایی که منشاء حیوانی دارند، بیشتر از آنهایی است که ریشه گیاهی دارند. مقدار کل سدیم موجود در غذاها معادل سدیم موجود در آن به اضافه مقدار نمکی است که در موقع تهیه به آن افزوده شده است. برای مثال، سیبزمینی خام به ازای ۱۰۰ گرم حاوی ۱ میلیگرم سدیم است. اما همین وزن سیبزمینی به صورت چیپس حاوی ۳۴۰ تا ۱۰۰۰ میلیگرم سدیم میباشد.
پیشنهادی: نمک خوراکی را چگونه تهیه می کنند؟عنصر سدیم _ دانشچی