دانشچی پورتال جامع تحقیق و مقاله، مطالب علمی و هنری ، وبگردی و…
همه جیز درباره قالب شعری رباعی و تاریخچه آن
در ادامه با قالب شعری رباعی بیشتر آشنا می شوید. با دانشچی همراه باشید.
قالب رباعی چیست؟
رباعی از ریشه «رباع» به‌معنی «چهارتایی» است. به رباعی، «ترانه» هم می‌گویند. این قالب از دو بیت یا چهار مصراع تشکیل شده که مصراع اول و دوم و چهارم، هم‌قافیه است. به این شکل:
———————✖ ———————✖
——————— ———————✖
مثل این رباعی خیام نیشابوری:
قومی متفکرند اندر ره دین
می‌ترسم از آن که بانگ آید روزی
قومی به گمان فتاده در راه یقین
کای بی‌خبران راه نه آنست و نه این
رباعی‌سرایان قدیمی به سرودن رباعیاتی که در آنها هر چهار مصراع هم‌قافیه باشند، علاقه داشتند. به این شکل:
———————✖ ———————✖
———————✖ ———————✖
مثل این رباعی مولوی:
اول به هزار لطف بنواخت مرا
چون مهره مهر خویش می‌باخت مرا
آخر به هزار غصه بگداخت مرا
چون من همه او شدم بینداخت مرا
رباعی یکی از قالب‌های شعری مناسب برای ثبت لحظه‌های کوتاه شاعرانه است که از قدیم مورد توجه شاعران قرار داشته است. موضوع آن، فلسفه، عشق یا عرفان است که منظور شاعر در مصراع چهارم بیان می‌شود و مصراع‌های اول تا سوم، مقدمه‌ای برای بیان موضوع اصلی است.
تاریخچه رباعی
درباره پیدایش رباعی دو روایت وجود دارد:
اول اینکه می‌گویند: اولین بار «رودکی» وزن رباعی را از ترانه‌ای که در کودکی می‌خوانده گرفته است: «غلتان غلتان همی‌رود تا بن گو»
دومین روایت این است که «یعقوب لیث» همین ترانه را از زبان جوانی که در میدان شهر معرکه گرفته بود می‌شنود و به شاعران دربار دستور می‌دهد، قالب شعری برای این ترانه بسازند.
به هر حال رباعی مورد توجه شاعران زیادی در قرن‌های گذشته و امروز قرار گرفته است. مهم‌ترین رباعی‌سرای جهان «حکیم عمر خیام نیشابوری» است. از دیگر رباعی‌سرایان گذشته می‌توان به «عطار»، «مولوی»، «اوحدالدین کرمانی»، «باباافضل کاشی»، «ابوسعید ابوالخیر»، «سنایی»، «بیدل دهلوی»، «محوی همدانی» و «سحابی استرآبادی» اشاره کرد.
پیشنهادی: در مورد زندگی بیدل دهلویدر دوران معاصر نیز تعدادی از شاعران از جمله «نیما یوشیج»، «منصور اوجی»، «سیاوش کسرایی»، «سید حسن حسینی»، «قیصر امین‌پور»، «بیژن ارژن»، «ایرج زبردست»، «جلیل صفربیگی»، «عباس صادقی زرینی» و «میلاد عرفان‌پور» توجه ویژه‌ای به این قالب شعری داشته‌اند.
تفاوت رباعی و دوبیتی
شکل قالب رباعی و دوبیتی یکی است با این تفاوت که رباعی معمولاً بر وزن «لا حول و لا قوة الا بالله» سروده می‌شود ولی وزن دوبیتی «مفاعیلن مفاعیلن فعولن» است؛ همچنین موضوع رباعی، فلسفی و عارفانه است درحالی‌که موضوع دوبیتی عاشقانه است.
نمونه رباعی
هر چند که رنگ و بوی زیباست مرا
معلوم نشد که در طربخانۀ خاک
چون لاله رخ و چو سرو بالاست مرا
نقاش ازل بهر چه آراست مرا
«خیام نیشابوری»
بر درگه خلق بندگی ما را کشت
فارغ نشویم یک دم از فکر معاش
هر سو پی نان دوندگی ما را کشت
ای مرگ بیا که زندگی ما را کشت
«محمد واعظ قزوینی»
هرچند كه از آينه بي‌رنگ‌تر است
بشكن دل بي‌نواي ما را اي عشق!
از خاطر غنچه‌ها دلم تنگ‌تر است
اين ساز ، شكسته‌اش خوش‌آهنگ‌تر است
«سید حسن حسینی»
در جــام دلـت بادۀ ناب است نهـان
اندیشه تصــویر تو در ماه، خطاست
آمیزه‌ای از آتش و آب است نهـان
چون در تو هزار آفتاب است نهـان
«قیصر امین‌پور»
تو هدیه زیبای خدایی، ای صبر!
گفتند: «همانکه غم دهد صبر دهد»
با هر دل خسته آشنایی، ای صبر!
غم آمده! پس تو کی می‌آیی ای صبر؟!
«میلاد عرفان‌پور»
اختصاصی-دانشچی
بیشتر بخوانید: درباره قالب شعری تک بیتی
