دانشچی پورتال جامع تحقیق و مقاله، مطالب علمی و هنری ، وبگردی و…
درباره حروف مقطعه قرآن بیشتر بدانید!
حروفی که در ابتدای ۲۹ سوره قرآن کریم، بعد از بسم الله الرحمن الرحیم ذکر شده، و به صورت جدا از هم خوانده می‌شوند را حروف مقطعه می‌گویند. ۲۷ سوره از سوره‌هایی که دارای حروف مقطعه هستند در مکه (مکی) و ۲ سوره «بقره» و «آل‌عمران» در مدینه (مدنی) نازل شده است.
حروف مقطعه چیست؟
قرآن کریم ۱۱۴ سوره دارد که در ابتدای ۲۹ سوره آن یک یا چند حرف قرار گرفته که به‌صورت جدا از هم و گسسته خوانده می‌شوند. به‌عنوان مثال «المر» که در آغاز سوره رعد آمده به صورت «الف، لام، میم، را» خوانده می‌شود.
تعداد این حروف در کل قرآن کریم، ۷۸ حرف است که اگر تکرارها را در نظر نگیریم، ۱۴ حرف می‌شود، یعنی تعداد آنها نصف حروف الفبای عربی که ۲۸ حرف است، می‌شود.
این ۱۴ حرف عبارتند از: ا ـ ح ـ ر ـ س ـ ص ـ ط ـ ع ـ ق ـ ک ـ ل ـ م ـ ن ـ ه ـ ی
سوره‌هایی که دارای حروف مقطعه هستند
فهرست سوره‌هایی که دارای حروف مقطعه هستند، به همراه حروف مقطعه ابتدایشان به این صورت است:
بقره، آل‌عمران، عنکبوت، روم، لقمان، سجده ⇐ الم
اعراف⇐ المص
یونس، هود، یوسف، ابراهیم، حجر ⇐ الر
رعد ⇐ المر
مریم ⇐ کهیعص
طه ⇐ طه
شعرا، قصص ⇐ طسم
نمل ⇐ طس
یس ⇐ یس
ص ⇐ ص
غافر، فصلت، زخرف، دخان، جاثیه، احقاف⇐ حم
شوری ⇐ حم عسق
ق ⇐ ق
قلم ⇐ ن
نام‌های دیگر حروف مقطعه
نام‌های دیگری که برای حروف مقطعه گفته شده عبارتند از: مُقَطعات، فَواتحُ السُّوَر، اوائلُ السُّوَر، حروف الفَواتِح و حروف رازآمیز.
راز حروف مقطعه
قرآن پژوهان نظرات مختلفی در زمینه معنای این حروف و راز و رمز نهفته در این حروف ارائه داده‌اند که دلیلی بر صحیح بودن هیچ‌کدام از آنها در دست نیست. بهترین معنایی که برای آن گفته شده این است که:
«این حروف راز و رمزی میان خداوند و پیامبر گرامی اسلام است که خداوند متعال نخواسته است کسی جز پیامبرش از آن آگاهی داشته باشد».
این معنا به امام صادق علیه‌السلام منسوب است.
معانی دیگری که برای این حروف بیان شده عبارتند از:
– حروف مقطعه از متشابهات هستند که علم به آنها نزد خداوند است.
– این حروف اسم اعظم خداوند هستند که به صورت جدا از هم بیان شده و بشر نحوه کنار هم گذاشتن آن را نمی‌داند، بنابراین از اسم اعظم الهی آگاهی ندارند.
– استعمال این حروف به‌عنوان ادات تنبیه (توجه دادن) است. مشرکان هنگام تلاوت قرآن با ایجاد سروصدا تلاش می‌کردند آیات نورانی قرآن به گوش خودشان و دیگران نرسد، لذا خداوند در ابتدای بعضی سوره‌ها از حروفی به‌عنوان ادات تنبیه استفاده کرده تا توجه آنها را جلب کند و از آنجا که قرآن، کلام بشر نیست، در قرآن از ادات تنبیه مشهور مثل «اما» و «اَلا» استفاده نکرده تا مؤثرتر واقع شود.
– این حروف، نام همان سوره‌ای است که در ابتدای آن آمده است، به‌طوری که برخی سوره‌ها را به نام حروف مقطعه ابتدای آن می‌شناسند.
– این حروف، نام‌های دیگر قرآن مثل «ذکر» و «فرقان» هستند.
– این حروف، نوعی از قسم و سوگند الهی هستند، خداوند با استفاده از حروف، سوگند یاد کرده است و سوگند خوردن به حروف به این سبب است که پایه کلام در هر زبانی همین حروف هستند.
– مضمون و سیاق سوره‌هایی که حروف مقطعه مشترک دارند، با یکدیگر متناسب و متشابه است.
– این حروف با محتوای سوره‌ای که در ابتدای آن آمده است، ارتباط دارند ولی اطلاعی از نحوه این ارتباط در دست نیست.
– حروف مقطعه نشانه نزول وحی برای پیامبر و تفاوت آن با سخنان بشر است.
– حروف مقطعه نشان می‌دهد که قرآن از همین حروف و کلماتی که بشر آنها را تلفظ می‌کند تشکیل شده ولی هیچ بشری قادر نیست مانند آن را بیاورد و این نشانه اعجاز قرآن است.
– نصف حروف الفبا در حروف مقطعه استفاده شده از این جهت که به افرادی که معتقد بودند قرآن، کلام بشر است بگوید: «اگر می‌توانید نصف دیگر حروف الفبا را شما بیاورید و سخنی این‌چنین بگویید!»
– این حروف بیانگر حروف الفبا هستند که خداوند به ذکر ۱۴ حرف بسنده کرده و نیازی به بیان هر ۲۸ حرف ندیده است مثل اینکه می‌گویند فلانی در حال آموزش «ا ب پ ت» است و مرادشان آموزش تمام حروف الفبا می‌باشد.
– این حروف سرآغاز سوره هستند و این معنی را می‌رساند که سوره قبلی به پایان رسیده است.
– ممکن است این حروف، علامت اختصاری یک جمله باشند؛ به‌عنوان مثال ممکن است منظور از «الم»، «أنا الله اعلم» باشد.
سخن پایانی
حروف مقطعه که در آغاز ۲۹ سوره قرآن آمده است و به صورت جدا و از هم گسسته خوانده می‌شوند، رازی است بین خداوند و پیامبرش که بشر توان درک آن را ندارد. اگرچه نظرات مختلفی در مورد معنای آن وجود دارد ولی برای تمام نظریات دلایلی بر رد آنها آورده شده، بنابراین بهترین معنایی که برای آن بیان شده همان است که در ابتدا بیان شد.
حروف مقطعه در بعضی سوره‌ها مثل سوره بقره، آل‌عمران و اعراف آیه‌ای مستقل محسوب می‌شود و در بعضی سوره‌ها مثل یونس و هود آیه‌ای مستقل محسوب نمی‌شوند.
هدف زندگی از دیدگاه قرآن
