با کتیبه بیستون آشنا شوید!
کتیبه بیستون بزرگترین سنگنبشتهٔ جهان، نخستین متن شناخته شدهٔ ایرانی و از آثار دودمان هخامنشیان (۵۲۰ پ. م) واقع در شهر بیستون از توابع شهرستان هرسین در سی کیلومتری شهر کرمانشاه بر دامنه کوه بیستون است. کتیبه بیستون یکی از مهمترین و مشهورترین سندهای تاریخ جهان و مهمترین متن تاریخی در زمان هخامنشیان است که شرح پیروزی داریوش بزرگ را بر گوماته مغ و به بند کشیدن یاغیان را نشان میدهد.
نام بیستون
نام بیستون از واژه پارسی باستان «بغستان» به معنی جایگاه خدایان است. نخستین اشاره به این جایگاه در کتاب دیودوروس سیکولوس بود که در آن بخشی از نوشتههای کتزیاس یونانی دربارهٔ بیستون آورده شدهاست. در این اشاره سنگنبشته بیستون کنده شده به دست سمیرامیس ملکه اسطورهای آشوری معرفی شده و بیستون را (Bagastanon oros) معرفی کردهاست. در آن اشاره به بیستون آورده شده بود که کوه بیستون به اهورامزدا پیشکش شدهاست.
واژه بیستون در زبان پهلوی «بَهیستان» و سپس «بَهیستون» شد. این واژه در سدههای نخست اسلامی «بهستون» و امروزه بیستون خوانده میشود. یادآوری میگردد شکل واژهای که امروزه «بی ستون» به معنی «بدون ستون» گفته میشود، از گویشهای محاورهای بوده و فاقد اعتبار است.
تاریخچه کتیبه بیستون
پس از کشته شدن بردیا و افتادن حکومت به دست داریوش، در سراسر امپراطوری هخامنشی ۱۹ شورش بزرگ و کوچک اتفاق افتاد . داریوش بزرگ پس از اینکه این شورش ها را فرونشاند تصمیم گرفت که مردم امپراطوریش را (و جهان پس از خود را ) در جریان چگونگی به دست گرفتن قدرت و نخستین سال فرمانروایش قرار دهد . او این بنای یاد بود و بیانیه مهم را در بیستون بر سر یک راه کهن به ثبت رساند.
راهی پر رفت و آمد که محل عبور کاروان ها و نظامیان از بابل و بغداد به سوی کوه های زاگرس و همدان بود و بعلت جایگاه ویژه اش که از دیر باز سرزمین خدایان ( بغستانَ ) نامیده می شد شهرت داشت . این نقش برجسته ، نگاره داریوش و اسیران ، در سطحی عمودی به بلندی ۳ متر و در پهنای ۵/۵ متر قرار دارد . داریوش لباس پارسی بر تن کرده ریشی اشوری دارد و افسری کنگره دار بر سر گذاشته است و در سمت چپ مجلس بیستون قرار دارد .
اندازه داریوش در مقایسه با اسیران برای نشان دادن شکوه و عظمت این مجلس ، بزرگ تر می باشد . بلندی قامت اسیران ۱۷/۱ و بلندی قامت داریوش ۷۲/۱ متر می باشد . دو تن از یاران داریوش ( هفت تنان )، ویندفْرَناه کمان دار و گئوبَروَه ( گوبریاس ) نیزه دار ، پشت سر او ایستاده اند.
داریوش که در دست چپش کمانی دارد پای چپ خود را بر سینه نخستین دشمنش ،گئوماتَ مُغْ گذاشته است و گئوماتَ دست هایش را به حالت التماس به بالا دراز کرده است . پشت سر گئوماتَ صف ۸ تن اسیر قرار دارد . که به ترتیب نام های آنها آثرین ، ندئیتَ بَ ئیرَ ، فِرَورتیش ، مَرتی یَ ، چیسن تَخمه ، وَه یَزداتَ ، اَرخ و فراد می باشند و گردن های این اسیران را با طناب به یکدیگر و دست هایشان را از پشت سر بسته اند . بر فراز سر اسیران ، رو به روی داریوش ، نگاره فَرَوهر قرار دارد و داریوش دست راست خود را به نشانه نیایش اهورامزدا به بالا بلند کرده است . در فضای بالای سر داریوش نبشته ای کوتاه آمده است.
داریوش در چند مرحله بعدی بیانیه تاریخی خود را که نخستین اثر تاریخی مکتوب ایرانیان است . تکمیل کرد . امروزه از سنگ نبشته بیستون ۴ متن در دست داریم : متن پارسی باستان ، متن ایلامی ، متن بابلی و متن ترجمه آرامی متن پارسی باستان که ظاهرا به صورت بخشنامه برای آگاهی ساتراپی های گوناگون به جاهای دور و نزدیک فرستاده شده است و نسخه ای از آن از اِلِفانتین مصر به دست باستان شناسان افتاده است و در بابل هم قطعه ای از نگاره بیستون به دست آمده است .
داریوش در بیستون ( ستون ۴ بند ۱۵ ) می گوید : تو که پس از این ، این نبشته و نگاره را می بینی ، مبادا به آن ها آسیب بزنی . تا می توانی آن ها را همان گونه که می بینی ، نگهداری کن .
ولی گذر زمان و فرسایش های ناشی از باران و باد تمام سنگ نبشته ها را و مخصوصا سنگ نبشته به زبان بابلی را دچار آسیب های فراوانی کرده است . ولی بیشترین خسارت در همین قرن اخیر اتفاق افتاده است
زمانی که سربازانی که در جنگ جهانی دوم در پایین جاده بیستون گشت زنی می کردند نگار ها و کتیبه با ارزش بیستون را هدف گرفتند و آسیب های جبران ناپذیری را به این اثر تاریخی وارد کردند . ولی ما باید از داریوش بزرگ سپاسگزاری کنیم بخاطر اینکه بعد از اتمام کار بنای یادبود بیستون فرمان داد که زیر این بنای یادبود را بتراشند و همین عمل باعث شد که تا قرن ها دست بشر این اثر با ارزش تاریخی را لمس نکند و از آسیب های ناشی از خوی زشت انسان ها دور نگهداشته شود.
پیشنهادی: آداب و رسوم و فرهنگ بومی استان کرمانشاه