چرخ ریسک چگونه پرنده ای است؟
چرخ ریسکها، پرندگان آوازخوان، از راسته گنجشکسانان هستند که جزء تیره Paridae محسوب میشوند. این پرندگان کوچک جثه بدنی به طول ۵/۷ تا ۲۰ سانتیمتر با وزن تقریبی ۱۱ گرم دارند. از خصوصیات دیگر آنان میتوان به داشتن منقارهای کوتاه، تنومند با نوک تیز، سوراخهای بینی پوشیده شده توسط پرهای ضخیم، پاهای قوی، بالهای گرد و کوتاه و قلب بزرگ و قوی اشاره کرد. همه پرندگان این خانواده بسیار خوش صدا شاد و فوقالعاده زیبا هستند. این پرندگان فعال و کنجکاو از نظر تربیتپذیری شبیه به کلاغها میباشند.
نکته جالب توجه اینکه در زبان گیلکی به چرخ ریسکها کولکاپیس و یا کولکافیس میگویند. گیلکها اعتقاد دارند که این پرندگان از بلبل زاییده میشوند. آنها میگویند که بلبل ماده هفت عدد تخم میگذارد که ۶ عدد از آنها بلبل است و تنها یکی از آنها کولکاپیس میشود.
گونههای مختلف تیره چرخ ریسکیان
اغلب خصوصیات گونههای مختلف تیره چرخ ریسکیان مشابه یکدیگر میباشد. آنان تنها در برخی خصوصیات ظاهری با هم متفاوت هستند:
چرخ ریسک سرسیاه
۱۴ سانتیمتر طول داشته بنابراین اندازهای نسبتاً بزرگ دارد. این پرنده به رنگ خاکستری با تارک، چانه و گلوی سیاه دیده میشود. محل زندگی آنان در کوهستانها با درختان سوزنی برگ و پهن برگ، بوتهزارها و صخرههای بیرون زده است.
چرخ ریسک خزری
۱۱ سانتیمتر طول دارد و برای تخم گذاشتن و بزرگ کردن جوجهها، خودش سوراخی حفر میکند.
چرخ ریسک پس سر سفید
۱۱ سانتیمتر طول دارد و نسبتاً سیاه با دمی کوتاه است. سر این پرنده سیاه بوده و در پس سر لکه سفیدی دارد. این لکه سفید در چانه و گلو نیز دیده میشود و تا بالای سینه ادامه دارد. بیشتر در جنگلهای سوزنی برگ یا در مناطقی که درختان بلوط دارند و یا در مناطق کوهستانی زندگی میکند.
چرخ ریسک بزرگ
۱۴ سانتیمتر طول دارد. سر سیاه، لکه سفید و پهن در چانه، زیر تنه زرد با یک نوار سیاه در وسط آن که تا چانه ادامه دارد، رو تنه سبز و بالها و دمهایی به رنگ خاکستری مایل به آبی از خصوصات ظاهری این پرنده است. چرخ ریسک بزرگ در مناطق درختی (مناطق دارای درخت سوزنی برگ، باغها اما نه در ارتفاعات) زندگی میکند.
چرخ ریسک سر آبی
۵/۱۱ سانتیمتر طول دارد و بسیار پر جنب و جوش است. روی سر، نوار آبی رنگ دارد و بیشتر در مناطق جنگلی، باغها، بوتهزارها و در مناطق نشاکاری زندگی میکند.
چرخ ریسک تورانی
۱۵ سانتیمتر طول، دم بلند، منقار سخت و یک خط سیاه مرکزی زیر تنه خود دارد. محل زندگی این پرنده همان مناطق چرخ ریسک بزرگ است.
چرخ ریسک سینه زرد (فیروزهای)
بدنی با طول ۱۳ سانتیمتر داشته و بسیار مشابه چرخ ریسک سر آبی میباشد با این تفاوت که سر او بیرنگ و متمایل به آبی بوده، نوار چشمی تیره، سینه زرد، بالهای آبی، دم نسبتاً بلند، روتنه خاکستری و زیرتنه سفید دارد. این پرنده در نواحی درختی، بوتهزارها و بیشتر در کنار درختان بید و اغلب نزدیک آب زندگی میکند.
زیستگاه چرخ ریسکها
گونههای چرخ ریسک را به جز آمریکای جنوبی میتوان در سراسر جهان مشاهده کرد. این پرندگان در مناطق جنگلی و بیشتر در جنگلهای معتدل زندگی میکنند. آنها در زمستان مهاجرت نمیکنند و قادر به کنترل تغییرات دمایی در محیط خود هستند.
چرخ ریسکها در سوراخ تنه درخت آشیانههای حفرهای میسازند. اما نه به این معنی که تنها درختان آشیانه آنهاست. این پرندگان در صورتی که حفره درختی پیدا نکنند در جعبه آشیانههای شهری، سوراخ زمین و حتی یک قوطی کنسرو خالی هم آشیانه کرده و تخم میگذارند. درختان چنار، توس و بلوط ترجیح آنان برای لانهسازی است اما در محیطهای شهری نیز به وفور یافت میشوند. خانواده چرخ ریسک در سال دو بار و هر دفعه بین ۶ تا ۱۲ و گاهی بیشتر تخمگذاری میکنند.
تغذیه چرخ ریسکها
چرخ ریسکها بیشتر از حشرات تغذیه می کنند اما میوه نیز میخورند. برخی از گونههای آنان نیز همهچیزخوار میباشند. این پرندگان طعمه را پس از شکار بین پنچههای پا میگیرند و با فشار دادن آنها روی شاخه، له کرده و سپس میخورند. اگرچه آنان در بین پرندگان نغمهخوان از همه پرانرژیتر هستند، اما در مقابل گرسنگی از همه آنان حساستر بوده و بیش از ۲۴ ساعت نمیتوانند طاقت بیاورند. علت مرگ و میر جمعیت زیادی از آنان در فصل زمستان، همین مورد است.
نقش چرخ ریسکها در طبیعت
بسیاری از گونههای این پرنده پخشکننده بذر هستند. بسیاری از دانههایی که آنها برای فصل زمستان در زیر خاک پنهان میکنند، هرگز پیدا نشده و خورده نمیشود. این دانهها به حال خود رها شده تا شکوفا شوند. بنابراین به افزایش پوشش گیاهی منطقه زندگی خود کمک میکنند.
این پرندگان همچنین با پرندگان دیگر نیز روابط اجتماعی دارند، زمانی که شکارچی در منطقه حضور دارد آنها با یک آواز متفاوت به دیگر پرندگان هشدار داده و آنها را از منطقه دور میکنند. علاوه بر آن از آنجایی که چرخ ریسکها از حشرات و عنکبوتیان تغذیه میکنند، به کنترل جمعیت این حیوانات در طبیعت کمک میکنند.
اهمیت چرخ ریسکها برای انسانها
اگر قرار باشد از نقش مثبت چرخ ریسکها در زندگی انسانها صحبت کنیم، باید بگوییم:
– برخی از گونههای آنان موجودات نمونه برای تحقیق هستند. آنها جذابیتهای رفتاری برای انسانها دارند و به راحتی می توان آنها را گرفت چرا که به سادگی جذب غذای پرندگان میشوند.
– این پرندگان اغلب نشانگر سلامت محیط هستند.
– مردم از تماشای این پرندگان و شنیدن صدای زیبای آنان لذت میبرند.
– از آنجایی که رژیم غذایی آنها شامل حشرات است، گونههای آفات را تا حدودی کاهش میدهند.
اما در مورد نقش منفی چرخ ریسکها در زندگی انسان باید گفت که علیرغم اینکه این پرندگان ناقل بیماری مالاریای پرندگان هستند اما چون این بیماری مشترکی بین انسان و حیوانات نیست، بنابراین چرخ ریسکها هیچ اثر منفی بر زندگی انسانها ندارند.
درباره لانه سازی پرندگان بیشتر بخوانید