دانشچی پورتال جامع تحقیق و مقاله، مطالب علمی و هنری ، وبگردی و…
با آثار جنگ جهانی اول در ایران آشنا شوید!
جنگ جهانی اول (از ماه اوت ۱۹۱۴ تا نوامبر ۱۹۱۸) هم‌زمان با حکومت احمد شاه قاجار بود و دولت مشروطهٔ ایران ضعیف‌ترین دوران خود را می‌گذراند. جنگ جهانی اول در زمانی آغاز شد که ایران از جوانب گوناگون اوضاعی آشفته، نابسامان، بغرنج و متزلزل داشت. بحران فزایندهٔ اقتصادی، وضعیت ناپایدار سیاسی و مداخلات مهارگسیختهٔ قدرت‌های خارجی، ایران را تا آستانهٔ یک دولت ورشکسته و وابسته پیش برده بود.
جنگ جهانی اول در ۲۸ ژوئیه ۱۹۱۴ تقریبا هشت روز پس از تاج گذاری احمد شاه قاجار آغاز شد. جنگ جهانی اول در شرایطی آغاز شد که ایران مبتلا به هرج و مرجی کم سابقه در تاریخ معاصرش بود. بهار مشروطه و مجلس شورای ملی با استبداد محمدعلی شاه به پایان رسیده بود و جز گروه‌های مختلف درگیر در سطوح محلی و ملی چیز زیادی به جا نگذاشته بود. از سوی دیگر، به تخت نشستن احمد شاه نوجوان و تضعیف بیش از پیش دولت مرکزی، ایران را عملا به حکومتی خان خانی بدل کرده بود. دولت بی‌اقتدار حتی توان جمع‌آوری مالیات را نداشت و خزانه هر روز خالی‌تر از قبل می‌شد.
پیامدهای جنگ جهانی اول در ایران
در جریان ۴ سال جنگ اول جهانی، ایران دست کم ۱۵ بار شاهد ظهور و سقوط کابینه‌های مختلف کم‌دوام بود و عمر متوسط هر دولت تحت تاثیر هرج و مرج سیاسی ناشی از جنگ، از ۱۰۰ روز تجاوز نمی‌کرد. در اوایل دی ماه ۱۲۹۶ ایران وضع آشفته‌ای داشت. بخش اعظم شمال ایران هنوز تحت اشغال سربازان روس بود؛ ولی با روی کارآمدن حکومت بلشویکی در روسیه بین افسران قشون اشغالی روس بر سر اینکه از حکومت جدید روسیه اطاعت کنند یا نه اختلاف افتاده بود.
بخش مهمی از غرب ایران در اشغال عثمانی‌ها بود و در جنوب نیروی تفنگداران جنوب که انگلیسی‌ها به وجود آورده بودند فرمانروایی می‌کردند. عین‌الدوله که علاوه بر مشکلات سیاست خارجی با بحران شدید مالی و قحطی و گرسنگی در قلمرو حکومت خود روبه‌رو شده بود، روز ۲۵ دی ماه ۱۲۹۶ استعفا داد و مستوفی‌الممالک به جانشینی وی تعیین گردید.
مستوفی‌الممالک در داخل با همان مشکلات عین‌الدوله دست به گریبان بود؛ ولی در سیاست خارجی با انعقاد قرارداد صلح بین روسیه و آلمان (قرارداد برست لیتوسک) موفقیت بزرگی به دست آورد؛ چرا که به موجب این قرارداد روس‌ها مکلف به بیرون بردن نیروهای خود از ایران شدند.
البته مستوفی‌الممالک و دولت او در این موفقیت نقشی نداشتند. تعهد روسیه به تخلیه نیروهای خود از ایران با فعالیت‌های کمیته ایران آزاد در برلن و مراجعات روسای این کمیته به دولت آلمان بی‌ارتباط نبود و آلمان‌ها که فکر می‌کردند به کمک اعضای این کمیته در ایران صاحب نفوذ خواهند شد، در قرارداد متارکه جنگ با روسیه ماده‌ای گنجاندند که به موجب آن روس‌ها مکلف به تخلیه ایران شدند.
از دیگر تأثیراتی كه جنگ جهانی اول بر ایران گذاشت می‌توان به موارد ذیل اشاره كرد:
۱– ریشه‌های كودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ ه ـ ش را كه سرانجام دودمان پهلوی را در ۱۳۰۴ ه ـ ش به قدرت رسانید، باید در خرابی‌های ناشی از جنگ جهانی اول، و سرخورده شدن جبهة مخالف استبداد در ایران جستجو كرد. پس در واقع اولین تأثیر جنگ جهانی اول خود به قسمت‌های متعدد تقسیم می‌شود:
الف) لطمه خوردن اقتصاد كشاورزی: طی جنگ سرزمین ایران صحنة درگیری‌های قوای روسیه از شمال، عثمانی از غرب، و بریتانیا (انگلیس) از جنوب شد . جنگ تأثیر مستقیم و مخربی بر اقتصاد ایران داشت. چرا كه ارتش‌های متخاصم، محصولات كشاورزی، دامی و حتی خود دام‌ها را مصادره می‌كردند و برای ارتزاق خود مردم را در مناطق مختلف بالاخص در روستاها تحت فشار قرار می‌دادند.
شبكة آبیاری كشور در طی نقل و انتقالات نیرو و تجهیزات از طرف دول درگیر بكلی ویران شد. مردم را جهت جاده‌سازی و سایر امور به بیگاری نظامی وا می‌داشتند و این امور باعث خالی شدن روستا از سكنه گشته در نتیجه سطح تولید كشاورزی كاهش چشمگیری پیدا كرد .
جنگ جهانی اول باعث شد كه فعالان سیاسی ایران دچار تنش شده و وحدت سیاسی لازم جهت مقابله با مشكلات را از دست بدهند چرا كه گروهی طرفدار متفقین شدند و گروهی دیگر طرفدار متحدین
ب) توقف توسعه صنعتی: جنگ باعث شد توسعة صنعتی دستخوش وقفه گردد، محدوده فعالیت‌های صنعتی كه به خصوص بعد از ورود برخی مستشاران خارجی در اواخر دوره قاجار آغاز گردیده بود دچار تزلزل گردید.
ج) تورم، فقر و قحطی: در شهرها تورم بطور قابل ملاحظه‌ای افزایش یافته، و قحطی شدیدی بروز كرد. تلفات انسانی ناشی از قحطی و جنگ بین یكصدهزار تا دو میلیون نفر برآورد شده است یعنی مردم ایران برای جنگی كه خود نقشی در آن نداشتند بهایی این چنین سنگین پرداخت كردند.
د) تزلزل در حكومت و كابینه‌های آن: این وضعیت باعث شد كه دولت مركزی در زمان سلطنت احمدشاه وضعیت نومیدكننده‌ای پیدا كند طوری كه بین سال‌های ۱۲۸۸ ه ـ ش تا ۱۳۰۰ ه ـ ش بیش از پنجاه بار دولت و كابینه تغییر پیدا كند چرا كه وضع سیاسی اجتماعی ایران بر اثر ورود نیروهای متفقین و متحدین و اشغال خاك ایران و بروز قحط غذا و گرسنگی و بیماری‌های مسری در ایران فوق‌العاده بحرانی بود و لذا سرنوشت مردم به دست عواطف و احساسات خودشان سپرده شده بود.
هـ) فروریختن پایه‌های دموكراسی و آخرین روزنه‌های آن: صرف‌نظر از خسارت‌های اجتماعی ـ اقتصادی جنگ، بسیاری از سازمان‌های متشكل مشروطه از جمله احزاب و گروه‌های سازمان یافته تضعیف و یا بكلی مضمحل شدند و راه استیلای كامل انگلیس بر ایران هموار گردید كه در نهایت حضور خود را با كودتای ۱۲۹۹ تكمیل كرد.
جنگ باعث شد توسعة صنعتی دستخوش وقفه گردد، محدوده فعالیت‌های صنعتی كه به خصوص بعد از ورود برخی مستشاران خارجی در اواخر دوره قاجار آغاز گردیده بود دچار تزلزل گردید.
۲– ایجاد تفرقه در صفوف فعالان سیاسی: جنگ جهانی اول باعث شد كه فعالان سیاسی ایران دچار تنش شده و وحدت سیاسی لازم جهت مقابله با مشكلات را از دست بدهند چرا كه گروهی طرفدار متفقین شدند و گروهی دیگر طرفدار متحدین، پس با هم به رقابت پرداختند و بطور محرمانه قراردادهائی را امضاء كردند. این برهه را باید بی‌تردید بغرنج ترین دورة تاریخ سیاسی كشور به حساب آورد. كه اثرات آن تا مدت‌ها بعد از پایان جنگ در كشور مشاهده می‌شد و پایه‌های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی كشور را تضعیف كرد.
۳– نا امن شدن راه‌های مواصلاتی: در این جنگ بیشتر راه‌های مواصلاتی كشور یا مسدود شدند یا تخریب، راهزنی و ناامنی در پی تضعیف دولت و از هم پاشیدگی سیاسی گسترش یافت. شهرهای متعددی از نقاط مختلف كشور بر اثر دست به دست شدن مكرر میان دول متخاصم ویران گشت.
۴– تسلط كامل انگلیس بر ایران: هر چند كه در پی جنگ جهانی اول ایران از زیر یوغ روسیه رهائی یافت، اما بریتانیا تسط خود را بیشتر كرد و قراردادهای ننگین مثل قرارداد ۱۹۱۹ را تحمیل كرد و سال‌های متمادی با در اختیار گرفتن نفت، سیاست و اقتصاد ایران به سیطرة خویش تداوم بخشید.
بنابراین اثرات جنگ جهانی اول بر ایران از زوایای مختلف اقتصادی، سیاسی و اجتماعی بود كه باعث ركود اقتصاد ایران شد. كشاورزی، كه عمده‌ترین منبع درآمدی كشور در آن زمان بود بخاطر جنگ بكلی از بین رفت و در پی آن قحطی و گرسنگی بوجود آمد. همچنین از لحاظ سیاسی، احزاب و گروه‌های تازه تشكیل‌یافته تضعیف شده و همچنین دولت‌هایی كه روی كار می‌آمدند به خاطر نفوذ و استیلای دول غرب نمی‌توانستند كارایی لازم جهت رفع معضلات و مشكلات مردم را داشته باشند از لحاظ اجتماعی هم تلفاتی سنگین دامنگیر مردم ایران شده و در پی جنگ ناامنی و راهزنی رفتارهای سوء اخلاقی، ارتكاب جنایت‌های بزرگ و ویرانی بیشتر شهرها و ویرانی راه‌های مواصلاتی كشور نصیب ایران شد.
برای خواندن موضوعات اجتماعی بیشتر کلیک کنید
