همه چیز درباره مفهوم عبارت الاعمال بالنیات
در ادامه با مفهوم این حدیث از پیامبر اکرم (ص) از کتاب فارسی پایه هشتم آشنا می شوید. با دانشچی همراه باشید.
نیت در قرآن
از امام صادق (ع) نقل است که حضرت رسول اکرم (ص) فرمودند:« إِنَّمَا الْأَعْمَالُ بِالنِّیَّاتِ وَ لِکُلِّ امْرِئٍ مَا نَوَی. » ارزش هر عملی به نیت است و ارزش هر انسانی به نیت اوست. قرآن میفرماید: « یَوْمَ لا یَنْفَعُ مالٌ وَ لا بَنُونَ * إِلاّ مَنْ أَتَی اللّهَ بِقَلْبٍ سَلیمٍ » یعنی: در آن روز که مال و فرزندان سودی نمیبخشد، مگر کسی که با قلب سلیم به پیشگاه خدا آید! و امام صادق علیه السلام در روایتی قلب سلیم را به نیت صادقه و نیت خالص برای خدا معنی نموده اند.
شیخ طوسی در معنی نیت میفرماید: نیت قصد انجام عمل است و نیت واسطه بین علم و عمل است و علامه مجلسی میفرمایند: نیتی که انسان را به خدا نزدیک میکند، بسیار مشکل است. زیرا نیت تابع حالات نفسانی است و قبول و رد و کمالش مربوط به همان حالات نفسانی میباشد و نیت صحیح جز با بیرون کردن هوای نفس و محبت دنیا (تعلق به دنیا) و با تفکرات صحیح میسر نخواهد شد، زیرا دل فرمانروای بدن است و همه اعضا و جوارح محکوم فرمان او می باشند و در یک دل، دو محبت متناقض جمع نمی شود.
چنانچه خداوند متعال میفرماید: ما جَعَلَ اللّهُ لِرَجُلٍ مِنْ قَلْبَیْنِ فی جَوْفِهِ … خداوند برای هیچ کس دو دل در درونش نیافریده… هوای نفس و خدا، دنیای محض و آخرت دو مطلوبند که محبت آن دو در یک دل جمع نمی شود. کسی که همه هدفش هوای نفس و دنیا و حب و جاه و شهرت باشد، در همه اعمال از آن هدف پیروی میکند و عمل و تلاش انسان خالص نگردد تا زمانی که تمام این اغراض فاسد که موجب دوری از خداوند است، از دل بیرون رود. بنابراین درجات نیت و مراتب آن در مردم متعدد بلکه بی شمار است.
مفهوم عبارت ” الاعمال بالنیات “
یکی از چیزهایی که در روایات مورد تأکید قرار گرفته است نیت است و در این رابطه روایات متعددی وارد شده در روایتی پیامبر گرامی اسلام می فرمایند: «إِنَّمَا الْأَعْمَالُ بِالنِّيَّات» به درستی که اعمال و کارهای انسان به نیت ها وابسته است.
نیت در فرهنگ اسلام، جان عمل است، و خلوص نیت شرط صحت عبادات می باشد. یکی از تفاوتهای اساسی میان قوانین الهی و قوانین بشری، نیت است. قوانین الهی دو بعدی است؛ یعنی هم به حسن عمل کار دارد و هم به حسن فاعل و تکامل معنوی وی. یعنی اینکه هم کار باید کار خوبی باشد و هم فاعل نیت خیر داشته باشد.
در معارف اسلامی، هر کار یا قصد و نیّتی که ما را به خدا نزدیک کند و رضایت و خشنودی و قرب الهی را در برداشته باشد، خوب و پسندیده است و با فلسفه حیات و هدف نهایی آفرینش همگرایی دارد. پس عملی خوب است که هم از «حسن فاعلی» برخوردار باشد و هم دارای «حُسن فعلی» باشد، یعنی هم فاعل هدفش از انجام کار جلب رضایت خدا و خالص برای او باشد (حسن فاعلی) و هم کار را از جهت کمیت و کیفیت و زمان و مکان و شیوه به گونهای انجام دهد که خدا میخواهد (حسن فعلی).
بنابر این اگر انسان به خاطر رضای خداوند، در نماز جماعت شرکت کند؛ این عمل هم از حسن فاعلی برخوردار است و هم از حسن فعلی؛ و یا اگر نیت شرکت در نماز را داشته باشد. ولی به خاطر موانعی نتواند در نماز شرکت کند.
چون دارای حسن فاعلی بوده؛ در روایات وارد شده که خداوند به این شخص از باب تفضل و کرم خودش ثواب نماز جماعت را عنایت می کند. در مقابل اگر شخصی یک لیوان آب را به نیت اینکه شراب است بخورد چنین شخصی اگر چه قبح فعلی را انجام نداده یعنی کار قبیحی انجام نداده، ولی قبح (زشتی) فاعلی داشته، یعنی اینکه با این کار سوء باطن خود را نشان داده است. اگرچه در این مورد نیز خداوند به خاطر تفضل و کرم خودش او را عقاب نمی کند و حدّی بر او نیست. چرا که در واقع این شخص شرابی ننوشیده است.
به طور کلی نیت گناه تا زمانی که منجر به انجام آن گناه نشود برای انسان عقابی نیست؛ در مقابل اگر انسان نیت کار خوب داشته باشد و موفق نشود آن کار را انجام دهد برای او ثوابی در نظر گرفته می شود و این به خاطر لطف و تفضل خداوند نسبت به بندگانش می باشد. بنابر این روح اعمال وابسته به نیات افراد است. ولی مادامی که انسان گناهی را مرتکب نشده باشد عقابی برای او نیست اگر چه نیت آن گناه را داشته باشد و این به خاطر لطف خداوند به بندگانش است.
ولی نکته ای که نباید از آن غفلت نمود این است که این سخن بدین معنی نیست که انسان نیت و فکر گناه را در سر بپروراند چرا که در روایات وارد شده که نیت و فکر گناه نیز در زندگی انسان تأثیر گذار است. حضرت علی (ع) در روایتی می فرمایند: «من کثر فکره فی المعاصی دعته الیها» كسى كه زياد درباره گناهان بينديشد، گناهان او را به به طرف خود بكشانند. چرا که فکر و نیت گناه زمینه ساز انجام گناه است و انسان را به طرف گناه می کشاند. بنا بر این نیت با توضیحی که ذکر شد ملاک و معیار می باشد؛ ولی در جایی که منجر به انجام گناه نباشد از باب لطف خداوند عقاب ندارد.
پیشنهادی: در مورد آثار گناه در وجود انسان بیشتر بخوانید