راهنمای جامع اشتغال اتباع خارجی در ایران؛ قوانین، مجوزها و جریمه‌ها

در مورد اشتغال اتباع خارجی در ایران بیشتر بدانید!

چکیده: قرارداد کار با اتباع یکی از موضوعات مهم در حوزه اشتغال است که به آگاهی از قوانین، شرایط و مجوزهای لازم نیاز دارد. در این مقاله، هرآنچه باید درباره استخدام اتباع خارجی بدانید را بررسی کرده‌ایم.

حضور اتباع خارجی در ایران، سابقه‌ای دیرینه دارد. به جهت موقعیت جغرافیایی کشور ایران و جنگ‌هایی که در دهه‌های اخیر در کشورهای همسایه مانند افغانستان، پاکستان و عراق رخ داده است، تعداد زیادی از مردم این کشورها به ‌صورت موقت وارد ایران شده‌اند. پس ‌از اتمام جنگ‌ها تعداد زیادی از اتباعی که به ایران پناه آورده بودند، به کشور خود بازگشتند و بعضی از آن‌ها نیز در ایران ماندگار شدند.

در سال‌های اخیر، ورود اتباع خارجی غیر مجاز به ایران، از مسائل مهم و بعضا مشکل آفرین در کشور محسوب می‌شود. اشتغال اتباع خارجی به‌ ویژه اتباع افغانی موضوعی جدی است که در مواردی موجب چالش می‌شود. به همین جهت لازم است که اشتغال اتباع، به‌ صورت ویژه سامان‌دهی شود.

مسلما زمانی که اتباع کشورهای دیگر وارد کشور می‌شوند، مایل هستند که در حرفه یا شغلی فعالیت داشته باشند و کسب درآمد کنند. برای این منظور نیاز دارند یک کارفرمای ایرانی با آن‌ها قرارداد کار با اتباع را امضا کند.

با توجه به جمعیت جوان ایران و مسئله کمبود کار در کشور، اشتغال اتباع به خصوص اتباع غیر مجاز افغانی با سخت‌گیری‌های قانونی همراه است. مطابق مقررات ایران، اتباع قانونی صرفا با داشتن پروانه کار می‌توانند در ایران مشغول به‌ کار شوند. این اشتغال قانونی نیز دارای شرایط ویژه‌ای است که باید حتما رعایت شود تا رابطه کاری کارفرما و کارگر اتباع، مورد حمایت قانونی قرار بگیرد.

کارفرمایی که قصد دارد در کارگاه خود با اتباع خارجی همکاری کند، لازم است نمونه قرارداد کار با اتباع خارجی را امضا کند. این نمونه قرارداد صرفا زمانی معتبر و قابل استناد خواهد بود که نیروی کار تبعه خارجی، پروانه کار داشته باشد.

قرارداد با اتباع خارجی چه زمانی امضا می‌شود؟

معمولا آن دسته از کارفرمایانی که قصد دارند حقوق و مزایای کمتری به نیروی کار بپردازند یا نیرو را بیمه نکنند، تمایل بیشتری دارند که با اتباع بیگانه غیر مجاز همکاری داشته باشند. در نظر داشته باشید که این اقدام کارفرما به‌ نوعی تخلف و جرم محسوب می‌شود و برای کارفرما تبعات سنگینی را به ‌همراه دارد.

با این‌ حال کارفرمایانی نیز هستند که بخواهند تبعه خارجی مجاز را به‌ دلیل تخصص یا مهارت ویژه آن شخص به خدمت بگیرند. در چنین مواردی، تبعه کاندید برای استخدام، برای مجوز کار داشته باشد. سپس کارفرما می‌تواند با این شخص قرارداد کار را امضا ‌کند. نکته‌ای که لازم است به آن اشاره کنیم این است که اتباع خارجی مجازی که با امضای قرارداد کار موقت استخدام می‌شوند، از لحاظ حقوق، مزایا و حق بیمه هیچ تفاوتی با سایر نیروهای کشور ندارند. یعنی کارفرما ملزم است تکالیف قانونی خود را برای استخدام نیروهای اتباع مجاز نیز ایفا کند.

شرایط استخدام اتباع افغانی چیست؟

برای ‌اینکه کارفرما بتواند تبعه خارجی را به کار بگیرد و با او نمونه قرارداد کار با اتباع افغانی را امضا کند، لازم است شرایط استخدام اتباع را مطابق قانون در نظر داشته باشد.

اولین نکته‌ای که در خصوص استخدام اتباع خارجی وجود دارد، مساله اقامت مجاز آن‌ها است. یعنی این تبعه خارجی باید دارای مجوز اقامت و به ‌صورت قانونی وارد کشور شده باشد.

شرط دیگر برای استخدام تبعه خارجی، داشتن پروانه کار است. نکته‌ای که در خصوص پروانه کار باید به آن بپردازیم، این است که این پروانه کار برای هر تبعه خارجی و برای یک شغل یا حرفه مشخص صادر می‌شود. یعنی این تبعه صرفا در همان زمینه‌ای که پروانه کار آن را دریافت کرده ‌است، باید فعالیت کند. در غیر این صورت به‌ عنوان نیروی کار غیر مجاز شناخته می‌شود و کارفرما نیز جریمه خواهد شد.

به عنوان مثال، تصور کنید که یک تبعه افغانی مجاز در شهر قم در یک کارگاه تولید کفش شروع به ‌کار می‌کند و کارفرمای این شخص پروانه کار او را برای اشتغال در کارگاه تولید کفش اخذ کرده است. مطابق قانون این تبعه خارجی دیگر نمی‌تواند با پروانه کار اشتغال در کارگاه تولید کفش، در کارگاه شیرینی‌پزی یا مشاغل دیگر مشغول به ‌کار شود، چون پروانه کار او برای کار در کارگاه تولید کفش صادر شده‌ است. مدت اعتبار پروانه کار اتباع نیز حداکثر تا یک‌ سال تعیین می‌شود.

آیا تنظیم قرارداد پیمانکاری با اتباع خارجی امکان‌پذیر است؟

در شرایطی که تبعه خارجی به‌ صورت مجاز وارد کشور شده و دارای روادید باشد، ممکن است به ‌دلیل تخصص و تجربه او، کارفرما با این شخص قرارداد پیمانکاری امضا کند. امضای قرارداد پیمانکاری با اتباع خارجی زمانی امکان‌پذیر است که آن شخص، از جمله اتباع غیر مجاز محسوب نشود. اگه مشکل قانونی برای امضای قرارداد پیمانکاری میان کارفرما و پیمانکاری که تبعه خارجی است وجود نداشته باشد و بخواهند با یکدیگر همکاری کنند، قرارداد آن‌ها باید با رعایت مقررات قانونی در خصوص همکاری با اتباع خارجی و با در نظر گرفتن حقوق و تعهدات طرفین منعقد شود.

شرایط اخذ پروانه کار برای اتباع خارجی چیست؟

همان‌ طور که پیش‌تر توضیح داده شد، صرفا اتباع مجازی که شرایط ویژه‌ای دارند، امکان دریافت مجوز کار را خواهند داشت. بنابراین این نکته را در نظر داشته باشید که پروانه کار به همه اتباع تعلق نمی‌گیرد. در قانون کار برای صدور پروانه کار اتباع، شرایطی مطرح‌ شده است.

یکی از شرایط دریافت مجوز کار اتباع خارجی، داشتن همسر ایرانی است. تبعه خارجی که به ‌صورت مجاز در ایران اقامت دارد، چنانچه همسر ایرانی داشته باشد، امکان دریافت پروانه کار را خواهد داشت. مورد دیگری که برای صدور پروانه کار ضرورت دارد، اقامت ده‌ ساله مداوم در ایران است. چنانچه تبعه خارجی حداقل ۱۰ سال در ایران مقیم باشد، این امکان را دارد که به اداره کار درخواست صدور پروانه کار را ارائه دهد.

دسته دیگری از مهاجرین که برای آن‌ها پروانه کار صادر می‌شود، مهاجران کشورهای مسلمان و پناهندگان سیاسی هستند. در صورتی ‌که این مهاجران کارت معتبر مهاجرت یا پناهندگی داشته باشند، پس ‌از موافقت کتبی وزارتخانه‌ امور خارجه و وزارت‌ کشور، برای آن‌ها امکان صدور، تمدید یا تجدید پروانه کار وجود خواهد داشت.

جریمه به‌ کارگیری اتباع غیرمجاز چیست؟

همانطور که مطرح شد، بعضی از کارفرمایان مایل هستند که برای عدم انجام تکالیف قانونی خود، به جای استخدام نیروی کار بومی، اتباع غیر مجاز را به‌ کار بگیرند. معمولا اتباعی که به ‌صورت غیر مجاز وارد کشور می‌شوند، تخصص و مهارتی ندارند و فاقد پروانه کار هستند. این افراد نسبت ‌به سایر کارگران بومی حق ‌الزحمه کمتری دریافت می‌کنند و به دلیل غیر قانونی بودن حضور آن‌ها، امکان بیمه آن‌ها وجود ندارد. این موضوع موجب شده ‌است که بعضی از کارفرماها به‌ جای استخدام نیروی کار بومی به صورت پنهانی از اتباع بیگانه استفاده کنند.

مطابق قوانین کشور ما، به ‌کارگیری اتباع غیرمجاز تبعاتی برای کارفرما دارد. چنانچه کارفرمایی تبعه خارجی غیر مجاز را بدون داشتن مجوز ورود و اقامت به کشور و بدون داشتن پروانه کار استخدام کند، در این ‌صورت کارفرما به پرداخت جریمه مالی محکوم خواهد شد. میزان مبلغی که به‌ عنوان جریمه جهت به کارگیری تبعه غیر مجاز برای کارفرما تعیین می‌شود، ۵ برابر دستمزد روزانه نیروی کار بومی است.

مثالی در خصوص تعیین جریمه نقدی و حبس برای به کارگیری اتباع غیر مجاز

هر ساله شورای عالی کار مبلغ حق ‌الزحمه نیروهای کار را اعلام می‌کند. با توجه به مصوبه شورای عالی کار در سال ۱۴۰۳، اگر کارفرما کارگر تبعه غیر مجاز را به‌ کار بگیرد، مبلغ جریمه روزانه برای او حدود ۱ میلیون و ۲۰۰ هزار تومان است که این مبلغ در ماه تقریبا ۳۶ میلیون تومان خواهد بود. در صورتی ‌که کارفرما تخلف خود را تکرار کند، باید دو برابر مبلغ جریمه ماهانه، یعنی حدود ۷۲ میلیون تومان بپردازد.

مطابق قانون کار، در صورتی‌ که کارفرما تبعه غیر مجازی که پروانه کار ندارد یا پروانه کار او منقضی شده ‌است را به ‌کار بگیرد یا در مواردی که اتباع بیگانه در کاری غیر از آنچه پروانه کار برای آن صادر شده ‌است مشغول به‌ کار شود، برای کارفرما مجازات حبس از ۹۱ تا ۱۸۰ روز تعیین خواهد شد.