دانشچی پورتال جامع تحقیق و مقاله، مطالب علمی و هنری ، وبگردی و…
روند شیوع دیابت در ایران مانند برخی دیگر از بیماری‌ها افزایشی است و به همین دلیل، نگرانی‌های گسترده‌ای در حوزه سلامت ایجاد کرده و از چالش‌‌های مهم پیش‌‌روی بهداشت عمومی کشور به‌شمار می‌رود. در حقیقت، در سال‌های اخیر عوامل متعددی خصوصا پیروی از رژیم غذایی نامناسب و عدم فعالیت فیزیکی باعث شدهاند تا روند ابتلا به دیابت در ایران افزایشی باشد. از آنجا که اگر در سبک زندگی افراد تغییر مثبتی ایجاد نشود و همچنان روند کم‌تحرکی و چاقی رو به بالا باشد، افراد بسیار بیشتری به این بیماری مبتلا می‌شوند، آشنایی با دیابت و اصلاح سبک زندگی از اهمیت به‌سزایی برخوردار است. از این رو در این مطلب، به علل افزایش دیابت در ایران و روش‌های نوین کنترل قند خون می‌پردازیم.
دیابت چیست؟
دیابت نوعی بیماری مزمن بوده و زمانی رخ می‌دهد که پانکراس به اندازه کافی (یا اصلا) هورمون انسولین تولید نمی‌کند یا اینکه بدن نمی‌تواند از انسولینی که تولید می‌شود به‌طور موثر استفاده کند. وقتی دیابت کنترل نشود، سطح قند خون فرد افزایش می‌یابد که به آن هایپرگلایسمی (افزایش قند خون) گفته می‌شود؛ این وضعیت در طول زمان می‌تواند به دستگاه‌های مختلف بدن، بهویژه اعصاب و رگ‌های خونی آسیب‌های جدی وارد کند. علائم دیابت ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- افزایش تشنگی و خشکی دهان
- ادرار کردن زیاد
- خستگی و بی‌حالی
- تاری دید
- کاهش وزن بدون دلیل مشخص
- بی‌حسی یا سوزن‌سوزن شدن دست‌ها و پاها (مانند علائم کمبود منیزیم)
- دیر خوب شدن زخم‌ها یا بریدگی‌ها
- عفونت‌های پوستی یا عفونت‌های قارچی ناحیه تناسلی که تکرار می‌شوند
شیوع دیابت در ایران
در ایران از هر ۶ نفر افراد بالغ، یک نفر مبتلا به قند خون بوده و این در حالیست که در تهران از هر ۳ نفر، یک نفر به این بیماری مبتلاست. طبق آمارهای رسمی، حدودا ۱۴.۲ درصد افراد بالغ کشور (دست کم حدود ۶ میلیون نفر) به دیابت مبتلا بوده و ۲۴.۸ درصد (بیش از ۹ میلیون نفر) مبتلا به پیش‌دیابت هستند. به‌عبارتی تخمین‌ها و آمارها اینطور نشان می‌دهند که به‌تقریب بیش از ۲۰ میلیون نفر از جمعیت بزرگسال کشور (افراد بالای ۲۵ سال) یا در معرض خطر ابتلا به دیابت هستند یا اینکه از پیش به این بیماری مبتلا شدهاند.
از آنجا که سالانه در کمترین حالت، ۵۰۰ هزار نفر به جمعیت دیابتی‌های کشور اضافه می‌شوند، نرخ ابتلا به دیابت از متوسط جهانی هم فراتر رفته است. افزایشی بودن نرخ ابتلا به دیابت باعث شده که امروزه، میلیون‌ها نفر در ایران با این بیماری دست و پنجه نرم کنند و برنامه‌های مختلف پیشگیری و مدیریت صحیح علائم این بیماری در حال اجرا باشد. همانطور که می‌دانید اگر دیابت مدیریت نشده و علائم آن کنترل نشود، می‌تواند به عوارض جدی مانند نارسایی کلیه، مشکلات بینایی، آسیب‌های عصبی و مهم‌تر از همه بیماری های قلبی و عروقی منتهی شود.
چرا دیابت در ایران رو به افزایش است؟
جهت بررسی اینکه چرا دیابت در ایران رو به افزایش است، می‌توان عوامل خطر دیابت، خصوصا دیابت نوع ۲ را بررسی کرد. برخی از عوامل خطر مانند سن، سابقه خانوادگی و نژاد قابل‌تغییر نبوده و برخی عوامل قابل‌اصلاح هستند. از اینرو در بخش زیر، برخی از عوامل خطری که قابل‌کنترل بوده و باعث شدهاند روز به روز بر جمعیت مبتلا به دیابت و پیش دیابت اضافه شود را بیان می‌کنیم:
- اضافه‌وزن یا تجمع چربی در ناحیه شکم
- کم‌تحرکی و فعالیت بدنی ناکافی
- تغذیه ناسالم
- سیگار کشیدن
- فشار خون بالا
- سطح بالای چربی خون (مانند کلسترول و تری‌گلیسرید)
چگونه می‌توان خطر ابتلا به دیابت را کاهش داد؟
پس از بررسی عواملی که باعث می‌شوند روند شیوع دیابت در ایران افزایشی باشد، اکنون نوبت آن است که نگاهی به روش‌های نوین مدیریت یا کنترل قند خون بیندازیم:
حفظ وزن سالم
اضافه‌وزن، بهویژه در ناحیه شکم، خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ را افزایش می‌دهد. چربی اضافی اطراف شکم می‌تواند مقاومت به انسولین ایجاد کند؛ یعنی انسولین بدن دیگر به شکل مناسب عمل نمی‌کند. حتی یک کاهش وزن ۵ تا ۱۰ درصدی از وزن کل بدن، می‌تواند به شکل قابل‌توجهی خطر ابتلا را کم کرده یا به‌تاخیر بیندازد. تغییرات کوچک اما پیوسته در رژیم غذایی (برای مثال کاهش حجم وعده‌ها) و فعالیت بدنی منظم بهترین اثر را داشته و مشورت با متخصص تغذیه یا کارشناس ورزش نیز کمک‌کننده است.
داشتن تغذیه سالم
برنامه‌ریزی وعده‌های غذایی و انتخاب رژیم غذایی متعادل و سالم (برای مثال رژیم مدیترانه‌ای) به کاهش خطر ابتلا به دیابت کمک کرده و نقش بسیار مهمی در کنترل آن دارد؛ زیرا غذا مستقیما روی قند خون اثر می‌گذارد. از این رو، اگر فرد انسولین مصرف می‌کند، باید میزان کربوهیدرات غذاها را حساب کند تا مقدار انسولین مورد نیاز بدنش مشخص شود. تغذیه‌ی سالم همچنین کمک می‌کند:
- قند خون کنترل شود
- وزن بدن متعادل بماند
- خطر بیماری‌های قلبی کاهش یابد
فعالیت بدنی منظم
ورزش منظم (حداقل ۳۰ دقیقه در روز، ۵ روز در هفته) می‌تواند در پیشگیری یا به‌تاخیر انداختن دیابت نوع ۲ نقش مهمی داشته باشد. ورزش یکی از مهم‌ترین بخش‌های کنترل دیابت است. وقتی بدن در حال حرکت است، عضلات برای تولید انرژی از قند موجود در خون استفاده می‌کنند. همچنین فعالیت بدنی باعث می‌شود سلول‌ها نسبت به انسولین حساس‌تر شوند و این هورمون با عملکرد بهتر خود، باعث شود سطح قند خون کاهش یابد. با اینکه هرچقدر شدت ورزش بیشتر باشد بهتر است، اما حتی فعالیت‌های سبک مثل پیاده‌روی، کارهای خانه یا باغبانی نیز می‌توانند قند خون را بهبود دهند. در ادامه، به فواید فعالیت بدنی منظم اشاره می‌کنیم:
- کمک به حفظ وزن سالم
- کاهش فشار خون
- کاهش خطر بیماری‌های قلبی
- کاهش استرس و بهبود خلق
پرهیز از سبک زندگی کم‌تحرک
اگر مدت‌های طولانی بدون حرکت می‌نشینید (غیر از خواب)، این حالت سبک زندگی نشسته نام دارد و با افزایش خطر دیابت نوع ۲ مرتبط است. حتی اگر روزانه ورزش می‌کنید، باز هم ممکن است سبک زندگی شما نشسته باشد. برای مثال:
- کار پشت میز بدون بلند شدن
- نشستن طولانی هنگام درس خواندن
- تماشای تلویزیون یا بازی ویدئویی برای مدت طولانی
- رانندگی یا نشستن طولانی هنگام سفر
راهکارها برای کاهش نشستن:
- هر از گاهی از پشت میز بلند شوید و راه بروید.
- برای نوشیدن آب از جای خود بلند شده و وقفه ایجاد کنید.
- بخشی از مسیر را پیاده بروید یا ماشین را دورتر پارک کنید.
داشتن خواب کافی و باکیفیت
اختلال در خواب نیز می‌تواند خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ را افزایش دهد. در حقیقت، چه کم‌خوابی و چه خواب بیش‌ازحد، هر دو با افزایش خطر همراه هستند. از این رو، جهت بهبود کیفیت خواب (داشتن ۷ تا ۹ ساعت خواب در شب)، رعایت اصول بهداشت خواب و داشتن برنامه‌ی منظم برای آن مفید است.
کنترل دیابت بارداری
دیابت بارداری نوعی از دیابت است که اغلب در سه‌ماهه دوم یا سوم بارداری رخ می‌دهد. اگر فرد سابقه دیابت بارداری داشته باشد، لازم است پس از زایمان به‌طور منظم سطح قند خون خود را بررسی کند، چراکه احتمال ابتلا به دیابت نوع ۲ در آینده در او بیشتر است .زنان باردار می‌توانند با دریافت برنامه حمایتی برای کنترل وزن، تغذیه سالم و فعالیت بدنی منظم، به‌طور قابل‌توجهی خطر ابتلا به دیابت بارداری را کاهش دهند.
سیگار نکشیدن
سیگار کشیدن با افزایش خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ مرتبط بوده و همچنین خطر ابتلا به بیماری‌های دیگری مانند بیماری‌های قلبی و سرطان را افزایش می‌دهد. اگر فرد قصد ترک سیگار را داشته باشد، سرویس‌های ترک سیگار یا خدمات حمایتی زیادی در این باره وجود دارد.
نقش داروها در کنترل دیابت
زمانی که اقدامات مهمی مانند رژیم غذایی سالم و فعالیت بدنی منظم به‌تنهایی برای کنترل قند خون کافی نباشد، پزشک داروهای کاهنده قند (برای مثال قویترین پایین اورنده قند خون) یا انسولین تجویز می‌کند. میزان تاثیر این داروها به مقدار و زمان مصرف آن‌ها بستگی دارد. البته مصرف برخی داروهای دیگر نیز می‌تواند بر سطح قند خون اثر بگذارد.
کاهش استرس
استرس طولانی‌مدت باعث ترشح هورمون‌هایی در بدن می‌شود که قند خون را بالا می‌برند. علاوه‌بر این، استرس می‌تواند باعث شود شخص برنامه غذایی، مصرف دارو یا فعالیت بدنی خود را به‌درستی دنبال نکند. افراد می‌توانند برای مدیریت استرس از تمرین تکنیک‌های آرام‌سازی (مدیتیشن و یوگا)، اولویت‌بندی کارها و کاهش فشار کاری، داشتن برنامه خواب و ورزش منظم، برای کاهش تنش و کنترل قند خون بهره ببرند.
سلامتی انتخابی روزانه است، سعی کن مراقب خودت باشی!
دیابت بیماری است که شیوع آن در ایران به دلایل متعددی از جمله کم‌تحرکی، اضافه وزن و چاقی، عدم انجام فعالیت بدنی منظم، سیگار کشیدن و داشتن استرس و تنش، رو به افزایش بوده و مدیریت آن نیاز به آگاهی و توجه روزانه دارد. با اینکه آمارهای مربوط به گسترش دیابت در کشور نگران‌کننده است، اما می‌توان با چند اقدام ساده مانند داشتن خواب باکیفیت و کافی، دوری از کم‌تحرکی و انجام ورزش منظم، پیروی از رژیم غذایی مناسب و متعادل، عدم مصرف سیگار و الکل، مدیریت استرس با تمریناتی مانند یوگا و مدیتیشن و به‌طور کلی، اصلاح سبک زندگی، سطح قند خون را به شیوه موثری کنترل کرده و گام موثری در جهت حفظ سلامتی خود بردارند.
