دانشچی پورتال جامع تحقیق و مقاله، مطالب علمی و هنری ، وبگردی و…
همه چیز درباره قالب شعری مستزاد و نمونه هایی از آن
در ادامه با این قالب شعری آشنا می شوید. با دانشچی همراه باشید.
قالب شعری مستزاد چیست؟
مُستَزاد شعری است که به آخر هر مصراع یا بیت آن جمله‌ای کوتاه و دارای وزن اضافه می‌شود که این وزن با وزن ابتدای مصراع یا بیت متفاوت است ولی کامل‌کننده معنای مصراع است. در این نوع شعر، همه مصراع‌های یک شعر وزن دارند، ولی وزن هر مصراع مخصوص خود آن است و با دیگر مصراع‌ها تفاوت دارد.
مستزاد یعنی چه؟
مستزاد در لغت به‌معنی «افزون‌شده» و «زیادشده» می‌باشد و چون در این نوع شعر درحقیقت به آخر رباعی، غزل، قطعه و… نیم‌مصراع اضافه می‌شود به آن «مستزاد» می‌گویند. در عربی آن را «مردوف» می‌نامند و به نظر می‌رسد از یک نوع شعر عامیانه عرب گرفته شده است.
اولین کسی که مستزاد سرود را «مسعود سعد سلمان» دانسته‌اند. خواجو، مولوی، عطار، یغما، مشتاق اصفهانی، میرزاده عشقی، ملک الشعرای بهار، جلال الدین همایی و سید اشرف‌الدین حسینی گیلانی (نسیم شمال) نیز در این زمینه شعرهایی سروده‌اند.
گفته‌شده که مستزاد الهام‌بخش شعر نو بوده است. البته امروزه از این قالب شعری کمتر استفاده می‌شود.
بیشتر بدانید: در مورد قالب شعری غزلموضوع مستزاد
مستزاد بیشتر در مرثیه‌های مذهبی و شعرهای سیاسی استفاده می‌شود و کمتر در موضوعات عارفانه و غزل به کار رفته است. در دوران معاصر، برای موضوع‌های اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و انتقادی نیز از این قالب شعری استفاده شده است.
ویژگی قطعات مستزاد
۱- وزن قطعه‌های اضافه شده به مصراع یا بیت، با وزن خود مصراع یا بیت تفاوت دارد، اما قسمتی از همان شعر است.
۲- وزن این قطعه‌ها با هم یکسان است ولی کوتاه‌تر از وزن اصلی شعر است.
۳- قطعات مستزاد کامل‌کننده معنای شعر هستند هرچند گاهی خودشان معنای مستقلی دارند.
۴- قطعات مستزاد می‌توانند در قافیه از مصراع اصلی تبعیت کنند یا با آن تفاوت داشته باشند.
انواع قالب شعری مستزاد
۱- مستزاد به آخر مصراع اضافه می‌شود. مانند این شعر مولوی:
هر لحظه به شکلی بتِ عَیار بر آمد
دل بُرد و نهان شد
هر دم به لباس دگر آن یار بر آمد
گه پیر و جوان شد
گه نوح شد و کرد جهانی به دعا غرق
خود رفت به کشتی
گه گشت خلیل و به دلِ نار بر آمد
آتش گُل از آن شد
۲- مستزاد به آخر بیت اضافه می‌شود. مانند این شعر:
صد حلقه عنبرین بند اندر بند
دلدار ز بهر فتنه بر دوش افکند
مانند کمند
۳- مستزاد به صورت یک مصراع بعد از یک بیت بیاید. مانند این شعر:
هرگز دل ما از تو به کامی نرسید
وصلت چو رسید، جز به خامی نرسید
درد دل ما به دست او بازت داد
هرگز نفسی به پیش ما ننشستی
کاندر پَیَت از خانه غلامی نرسید
برخیز و بیا که خواجه آوازت داد
مستزاد موقوف
نوع دیگری از مستزاد وجود دارد که به آن «مستزاد موقوف» می‌گویند. در این نوع شعر، معنی بیت آورده شده به معنی بیت بعد و مستزاد بستگی دارد و به اصطلاح، معنی بیت به کلمات اضافه شده بعد از آن موقوف است و با آنها کامل می‌شود. مثل این نمونه از امیرخسرو دهلوی:
تا خط معنبر از رُخت بیرون جست
از باده اشک خویش هر عاشق مست
رخ گلگون کرد
در جوی جمال تو مگر آب نماند
کان سبزه که زیر آب بودی، پیوست
سر بیرون کرد
نمونه مستزاد
قسمتی از مستزاد «از ماست که بر ماست» از ملک الشعرای بهار:
این دود سیه فام که از بام وطن خاست
از ماست که بر ماست
وین شعله سوزان که برآمد ز چپ و راست
از ماست که بر ماست
جان گر به لب ما رسد، از غیر ننالیم
با کس نسگالیم
از خویش بنالیم که جان سخن اینجاست
از ماست که بر ماست
قسمتی از مستزاد «مجلس چهارم» از میرزاده عشقی (این مستزاد را درباره مجلس چهارم مشروطیت سروده است):
این مجلس چارم به خدا ننگ بشر بود!
دیدی چه خبر بود؟!
هر کار که کردند، ضرر روی ضرر بود
دیدی چه خبر بود؟!
این مجلس چارم «خودمانیم » ثمر داشت؟
والله ضرر داشت
صد شکر که عمرش، چو زمانه به گذر بود
دیدی چه خبر بود؟!
