دانشچی پورتال جامع تحقیق و مقاله، مطالب علمی و هنری ، وبگردی و…
همه چیز درباره قالب شعری دوبیتی و تاریخچه آن
در ادامه با قالب شعری دو بیتی آشنا می شوید. با دانشچی همراه باشید.
قالب شعری دوبیتی چیست؟
دوبیتی، یکی از قالب‌های شعری قدیمی است که احساسات عمیق شاعر را بیان می‌کند. به دوبیتی، «ترانه» هم می‌گویند. این قالب از دو بیت یا چهار مصراع تشکیل شده که معمولاً مصراع اول و دوم و چهارم، هم‌قافیه است. به این شکل:
———————✖ ———————✖
——————— ———————✖
مثل این دوبیتی باباطاهر:
دو زلفانت گرم تار ربابم
ته که با مو سر یاری نداری
چه می‌خواهی ازین حال خرابم
چرا هر نیمه‌شو آیی به خوابم
در موارد اندکی هم هر چهار مصراع هم‌قافیه می‌باشند. به این شکل:
———————✖ ———————✖
———————✖ ———————✖
مثل این دوبیتی باباطاهر:
ز دست دیده و دل هر دو فریاد
بسازم خنجری نیشش ز فولاد
هر آنچه دیده بیند دل کند یاد
زنم بر دیده تا دل گردد آزاد
از سرایندگان دوبیتی می‌توان باباطاهر عریان، فایز دشتی، مفتون بردخونی دشتی، ملاحسن کبگانی، ملا محمد نادم، شفیق شهریاری، عابدین دشتی، بندار رازی، پورفریدون، شرفشاه گیلانی و شمس مغربی را نام برد که باباطاهر و فایز از معروف‌ترین ایشان هستند. از شاعران معاصر هم زنده‌یاد حسن حسینی و قیصر امین‌پور، دوبیتی‌های زیبایی سروده‌اند.
تاریخچه دوبیتی
دوبیتی از قدیم بهترین قالب شعری رایج بین مردم، مخصوصاً روستاییان خوش‌ذوق و چوپانان با لهجه‌های شیرین بوده است. در کتاب‌های ادبیات با نام «فَهلَوی» یا «فهلویات» از آن یاد شده است. در زمان ساسانیان نیز دوبیتی رواج داشته و به آن «ترانک» می‌گفته‌اند.
ویژگی‌های دوبیتی
۱- بیان و زبان ساده:
سرایندگان دوبیتی اغلب مردم عادی و روستایی بودند در نتیجه این قالب شعری، بیانی ساده و شیوا دارد.
۲- تبدیل دوبیتی به ضرب‌المثل:
ساده‌بودن دوبیتی باعث شده که برخی از آنها یا برخی از مصراع‌هایشان در گفت‌وگوهای مردم بسیار تکرار شود و به صورت ضرب‌المثل درآید.
۳- بیان تاریخ ملت:
در بسیاری از دوبیتی‌های محلی روش زندگی و آداب و رسوم مردم بیان شده است.
تفاوت دوبیتی و رباعی
دوبیتی با رباعی از دو جهت متفاوت است.
۱- وزن؛ وزن دوبیتی «مفاعیلن مفاعیلن فعولن» است ولی وزن رباعی «لاحول ولا قوة الا بالله» می‌باشد.
۲- موضوع؛ موضوع دوبیتی بیشتر عاشقانه و عارفانه است، موضوعاتی مثل جدایی، غم، یاد یار و… اما موضوع رباعی بیشتر فلسفی است.
چهارپاره یا دوبیتی پیوسته
دوبیتی‌هایی که قافیه‌های متفاوت دارند ولی در کل یک معنا را می‌رسانند، چهارپاره یا دوبیتی پیوسته نام دارد. در چهارپاره مصراع‌های زوج هم‌قافیه می‌باشند؛ به این شکل:
——————— ———————✖
——————— ———————✖
——————— ———————✖
——————— ———————✖
مثل این چهارپاره فریدون توللی:
بلم آرام چون قویی سبکبار
به نخلستان ساحل قرص خورشید
شفق بازیکنان در جنبش باد
به دشت پر شقایق باد سرمست
جوان پاروزنان بر سینة موج
صدا سر داده مسکین در ره باد
به نرمی بر سر کارون همی‌رفت
ز دامان افق بیرون همی‌رفت
شکوه دیگر و راز دگر داشت
تو پنداری که پاورچین گذر داشت
بلم می‌راند و جانش در بلم بود
گرفتار دل و بیمار غم بود
سرایندگان معروف چهارپاره، فریدون مشیری، ملک الشعرای بهار، فریدون توللی، فروغ فرخزاد، هوشنگ ابتهاج، نادر نادرپور، حمیدی شیرازی و خانلری می‌باشند.
نمونه دوبیتی
مکن کاری که بر پا سنگت آیو
چو فردا نامه‌خوانان نامه خوانند
جهان با این فراخی تنگت آیو
تو وینی نامه خود ننگت آیو
«باباطاهر»
خودم اینجا دلم در پیش دلبر
خدایا کن سفر آسون به فایز
خدایا این سفر کی می‌رود سر
که بیند بار دیگر روی دلبر
«فایز دشتی»
چون نی به نوای خسته خوانیم نماز
دور از وطن اصلی خویشیم و رواست
افتاده ز پا نشسته خوانیم نماز
در حال سفر شکسته خوانیم نماز
«قیصر امین‌پور»
پیشنهادی: قالب شعری چهارپارهاختصاصی-دانشچی
