دانشچی پورتال جامع تحقیق و مقاله، مطالب علمی و هنری ، وبگردی و…
همه چیز درباره زندیان و تغییر پایتخت ایران در زمان کریم خان زند
در ادامه با دلایل تغییر پایتخت ایران در زمان کریم خان زند آشنا می شوید. با دانشچی همراه باشید.
مقدمه
همانطور که میدانیم تهران از زمان قاجار به عنوان پایتخت انتخاب شد، اما پیش از آن، ایران در هر دوره پایتخت متفاوتی داشته و در زمان بعضی از سلسله‌ها بارها پایتخت ایران تغییر کرده است. این موضوع دلایل بسیاری داشته و هر دودمان بسته به شرایط حکومتی خود پایتختی را مقر حکومت خود می‌کرده است. مثلاً در زمان صفویه، ابتدا پایتخت تبریز بود، سپس قزوین و بعد اصفهان مقر حکومت صفویه بوده است.
یکی از دوره‌هایی که پایتخت ایران بارها تغییر کرد، در دوره‌ی حکومت زندیه است. در این مقاله به دلایل تغییر پایتخت در دوران حکومت زندیه خواهیم پرداخت.
آغاز حکومت زندیان
حکومت زندیه با سرنگونی خاندان افشاریه به دست کریم خان زند و به قدرت رسیدن او آغاز شد. “محمدکریم بهادر خان زند” در سال ۱۰۶۸ شمسی در یکی از توابع ملایر به نام “پری” به دنیا آمد. وی در زمان حکومت شاه اسماعیل سوم سمت وزیر اعظمی داشت.
پس از مرگ نادرشاه افشار پسران و جانشینان او بر سر قدرت به نزاع پرداختند و طولی نکشید که در گوشه و کنار شورش‌های داخلی آغاز شد. با شدت گرفتن این جنگ‌های داخلی کریم‌خان‌زند نیز برای به قدرت رسیدن دست به طغیان زد.
او خیلی زود توانست دشمنان را از پای درآورد و نام خود را به عنوان پادشاه جدید بر سر زبان‌ها بیندازد و آخرین بازمانده سلسله‌ی افشار را سرنگون کند. او در مدت کوتاهی به برخی قسمت‌های وسیعی از ایران مسلط شد. در این زمان ملایر را پایتخت حکومت خود اعلام کرد به به متحد کردن قبایل و طوایف آن منطقه پرداخت. بقایای قلعه‌ای متعلق به این دوران در ملایر وجود دارد که به قلعه کریم خانی معروف است.
بیشتر بخوانید: اوضاع اجتماعی و اقتصادی ایران در دوران افشاریهپس از آن کریم خان زند با حمله به جنوب توانست بحرین و جزایر خلیج فارس را نیز تحت سلطه خود در آورد. از طرف دیگر برادر او یعنی صادق خان زند موفق شد در جنگی در بصره این شهر را از تصرف عثمانی‌ها خارج کرد و آن را باز پس گیرد. ایلات بسیاری از جمله لک‌ها و لرها مانند طایفه بزرگ بیرانوند و جولوند در به قدرت رساندن کریم خان دخیل بودند.
پس از تسلط کامل بر ایران شاه به تهران رفت و در مجلسی بار عام داد و خود را “وکیل الرعایا” نامید و در طول حکومت خود تاجگذاری نکرد. در این زمان تهران پایتخت کریمخان زند بود.
تغییر پایتخت ایران از تهران به شیراز
پس از چندی که از حکومت زندیان گذشت، شاه به علت موقعیت اقلیمی و همچنین ویژگیهای جغرافیایی شیراز پایتخت را به این شهر منتقل کرد. دژی نظامی که در مدخل این شهر وجود داشت، نزدیک بودن به خلیج فارس و مسلط بودن به راه‌های تجاری آبی و از همه مهمتر معتدل بودن آب و هوای شیراز از دلایل این تغییر بود. علت اهمیت موضوع آب و هوا در تغییر پایتخت به در مریض احوالی و زودرنجور شدن شاه برمی‌گشت.
در تاریخ به ثبت رسیده که کریم خان زند سلامتی کاملی نداشت و خیلی زود به بیماری دچار می‌شد. از این رو زندگی در شهری معتدل را ترجیح می داد. با پایتخت شدن شیراز، شهر جانی تازه گرفت. کریمخان با ساخت ارگ و برج و باروی نظامی همچون ارگ کریم خانی و ساخت حمام وکیل و بازار وکیل توانست شهر شیراز را تغییر دهد. او خندقی دور تا دور شهر کند و امنیت شهر را اینچنین تامین نمود.
پیشنهادی: همه چیز درباره ارگ کریم خان زندکریم خان زند خود فردی دانا، مدبر و حاکمی مهربان بود. در تمام سال‌های حکومت او ایران در آرامشی نسبی به‌سر می‌برد. با مرگ کریم خان جانشینان او بر سر قدرت به نزاع پرداختند و بستر را برای شورش آغامحمدخان قاجار فراهم کردند.
با حمله آغامحمدخان قاجار به شیراز و کشتار وحشتناک مردم و خاندان زندیه، تنها بازمانده‌ی زندیان یعنی لطفعلی خان زند به کرمان رفت و آنجا را پایتخت خود قرار داد و بدین ترتیب کرمان آخرین پایتخت زندیه شد.
همانطور که پیشتر اشاره شد در زمان زندیه تغییر پایتخت به دلایلی انجام انجام گرفت که در ذیل تیتروار عنوان میکنیم:
۱_ دسترسی به مناطق استراتژیک برای تسلط بیشتر
۲_ نزدیکی به طوایف متحد مانند لرهای بختیاری و لک‌های همدان
۳_ تسلط بر راه‌های تجاری علی‌الخصوص راه‌های آبی
۴_ تجهیز بودن شهر به دژهای نظامی و ارگ هایی که بتوانند امنیت مقر حکومت را تامین کند.
پایان حکومت زندیه
پس از پناهنده شدن لطفعلی خان زند به کرمان حاج ابراهیم کلانتر با خیانت به وی دروازه‌های شهر را به روی سپاهیان قاجار گشود. آغا محمد خان قاجار با بی‌رحمی از چشم مردم شهر مناره ساخت و فرزند پاک و تنهای خاندان زند را به بدترین شکل ممکن شکنجه و اخته کرد و در نهایت به قتل رساند. بدین ترتیب خاندان زندیه سرنگون شد.
اختصاصی-دانشچی
