آداب و فرهنگ بومی سیستان و بلوچستان

آداب و رسوم و ادبیات و فرهنگ بومی و قومی استان سیستان بلوچستان

تحقیق مختصر درباره ی استان سیستان و بلوچستان

سيستان و بلوچستان در جنوب شرق ایران با وسعتي حدود ۱۸۷۵۷۸ كيلومترمربع، معادل ۴/۱۱ درصد از كل مساحت كشور را تشكيل داده و پهناورترين استان كشور مي‎باشد. اين استان از نظر عرض جغرافيايي از ۲۵ درجه و ۳ دقيقه تا ۳۱ درجه و ۲۷ دقيقه عرض شمالي از خط استوا را به خود اختصاص داده و به لحاظ طول جغرافيايي بين ۵۸ درجه و ۵۰ دقيقه تا ۶۳ درجه و ۲۱ دقيقه طول شرقي از نصف‎النهار مبدأ قرار گرفته است. اين استان در شمال به استان خراسان جنوبي و كشور افغانستان، در شرق با مرز خاكي حدود ۱۲۶۰ كيلومتري به كشورهاي پاكستان و افغانستان، در جنوب با مرز آبي ۳۰۰ كيلومتري به آبهاي آزاد درياي عمان و بالاخره در مغرب به استان هاي كرمان و هرمزگان محدود مي‎شود. بطور كلي اين استان به لحاظ طبيعي به دو ناحية جغرافيايي سيستان در شمال و بلوچستان در جنوب قابل تفكيك است.

دشت سيستان در شمال استان، همچون نگيني است برآمده از آبرفت‎هاي رودخانه هيرمند، كه بزرگترين درياچه آب شيرين در ايران (دریاچه هامون) را در خود جاي داده است. كوه خواجه تنها عارضة طبيعي است كه در اين ناحيه خودنمايي نموده و مابقي دشت بصورت هموار با شيب ۲ در هزار از جنوب شرق و مرز افغانستان در نقطة ورودي هيرمند به سيستان، به سمت شمال‎غرب به درياچه‎هاي سه‎گانه هامون ختم مي‎شود.

از نظر اقليمي اين دشت در تيپ اقليم خشك بياباني قرار دارد و متوسط بارندگي ساليانه آن كمتر از ۶۵ ميلي‎متر بوده؛ در عين حال ميزان تبخير در آن قريب به ۵۰۰۰ ميليمتر در سال مي‎باشد. اين شرايط در مجموع باعث خشكي طبيعي اين سرزمين گرديده و در صورت كاهش آب ورودي هيرمند و يا خشكي رودخانه و قطع آب، خشكسالي‎هاي مخرب در آن به وقوع مي‎پيوندد، كما اينكه خشكسالي بي‎سابقه سالهای ۱۳۸۴- ۱۳۷۸، مهمترين نمونه آن مي‎باشد. وزش بادهاي۱۲۰ روزه سيستان از اواخر بهار ­تا­ اواخر­ تابستان­ درتشديد ­نيازآبي­ منطقه ­مؤثر و بر خشكي­ محيط­ نقش­ تعديل­ كننده ‎اي­ دارد.

ناحيه بلوچستان؛ در جنوب استان همچون صدفي است كه وسعت متنوع‎اش را با درياي عمان گره زده و در مجموع داراي طبيعتي كوهستاني و خشك است. نواحي جنوبي استان با توجه به مجاورت با درياي عمان و متأثر شدن از بادها و بارانهاي موسمي اقيانوس هند، داراي اقليم متفاوتي مي‎باشند؛ چنانكه بالابودن ميانگين دما و پايين بودن نوسانات آن از جمله مشخصه‎هاي اساسي اقليم بلوچستان مي‎باشد.

با اين وجود در جنوب بلوچستان شاهد شرايط آب و هوايي شرجي، در مركز خشك و در شمال معتدل خشك، مي‎باشيم. با توجه به پايين بودن نزولات جوي (متوسط كمتر از ۱۱۵ ميليمتر) و عدم وجود منابع برف كوهستاني، اكثر جريانات رودخانه‎اي بصورت موقتي و فصلي بوده و درنتيجه منابع آب زيرزميني نيز با محدوديت مواجه مي‎باشد. وجود مخروط آتشفشاني تفتان با ارتفاع ۳۹۴۱ متر در شمال بلوچستان شرايط اقليمي تعديل يافته‎اي را بوجود آورده است.

در خصوص برنامه­ ریزی و آمایش امنيت و توسعه مرز در ايران متأسفانه تا كنون كار عميقي صورت نگرفته است، تنها در سالهاي اخير در شمال شرق و در سالهاي نه چندان دور در شمال غرب كشور كارهاي پراكنده ايي انجام شده است. ليكن در سطح بين المللي كارهاي زيادي در اين ارتباط انجام شده كه يكي از اولين و مهمترين آنها برنامه ريزي توسعه و امنيت مرزهاي مكزيك با ايالات متحده آمريكا مي باشد.

شهرستان زاهدان؛ با وسعت۳۶۵۸۱ کيلو متر مربع داراي سه شهر زاهدان(به عنوان مرکز استان سيستان و بلوچستان) مير جاوه و نصرت آباد می باشد .

همچنین موقعیت جغرافیایی این شهرستان به همراه چهار بخش مرکزي مير جاوه، نصرت‌آباد، کورين، ۸ دهستان و ۱۰۱۲ روستا در شمال استان قرار دارد که از شمال به شهرستان زابل و کوير لوت از شرق به کشور پاکستان از غرب به استان کرمان و از جنوب به شهرستان خاش محدود مي شود .

جمعيت شهرستان زاهدان تا پايان سال ۸۴ (۶۷۵۲۸۲) نفر بوده و اکثر مردم اين شهر با توجه به قوميت هايي که در آن ساکن شده اند از نژاد آريايي هستند و به زبان ها و گويش هاي فارسي، سيستاني، بلوچي، کرماني، يزدي و خراساني سخن مي‌گويند. مسافت زاهدان تا تهران ۱۴۹۴ کيلو متر است و از سطح دريا ۱۳۸۵ متر ارتفاع دارد.

هوای زاهدان گرم و خشک بوده و در روزهاي تابستان هوا بسيار گرم و در شب ها حرارت به نحو محسوسي کاهش مي يابد. بادهايي که به طرف زاهدان به حرکت در مي آيند از طرف جنوب غربي به شمال شرقي است و بادهاي ۱۲۰روزه سيستان نيز به طور غير مستقيم در کاهش دماي شهر زاهدان تاثير دارند. به ندرت در اين شهر برف مي بارد. شهر زاهدان داراي موقعيت ممتاز جغرافيايي است و در مسير تردد بين المللي پاکستان و هندوستان، خراسان و کرمان قرار دارد.

از جمله کوههای زاهدان مي توان به کوه اشتران با ارتفاع ۳۰۱۲ متر انجيردان و جيکو با ارتفاع ۲۲۵۵ متر و پير خان با ارتفاع ۲۲۲۱ متر اشاره نمود. کوه ملک سياه نيز يکي ديگر از کوه هاي زاهدان است. شهر زاهدان را ارتفاعات در بر گرفته و به صورت گودالي ديده مي شود.

رود خانه هاي مير جاوه، لار،اومار، کچه و لاديز از مهمترین رودخانه های زاهدان و آب مورد نياز اين شهر از طريق چاه قنات، چشمه ها، رود خانه ها و چاه نيمه هاي سيستان تامين مي گردد.

مهمترین محصولات کشاورزی، گندم، جو، نباتات، علوفه، ذرت دانه اي و علوفه اي، سبزيجات و محصولات جاليزي و باغي مي باشد .

♦ پیشینه تاریخی

به زاهدان در قدیم دزدآب می گفتند .این شهر که کوه ها ان را احاطه کرده اند قدمتی ۸۵ ساله بیشتر ندارد. سالخوردگان، دزداب را به خوبی می شناسند که در برخی نقاط اب به صورت چشمه بیرون امده و در قدری انسوتر در زمین فرو رفته و به همین دلیل دزداب خوانده شده است. در گذشته ای دور زندگی در این منطقه در درون قلعه‌ای کوچک در کوه های شمال شهر زاهدان جریان داشته و مردم در حوالی قلعه به کار کشاوری و تجارت مشغول بوده اند و از این طرق امرار معاش می کردند. کار گران را آهن یعنی هندی ها اولین پایه گذاران شهر در این منطقه بوده اند. معماری خاص هندی از طریق وارد ایران شد.

در سال ۱۳۰۲ هجری شمسی کابینه دستور به ابادانی شهر داده و در سال ۱۳۰۹ هجری شمسی بنا به پیشنهاد تیمسار جهانبانی نام شهر به زاهدان تغییر یافت. هرچند نقشه اولیه شهر زاهدان توسط یک مهندس از شهر کویته پاکستان طراحی گردید ولی معماران ایرانی بافت کلی شهر را براساس معماری شهر های تاریخی مطابق با اقلیم منطقه اجرا کردند. امروزه زاهدان با جمعیتی بیش از ۶۰۰ هزار نفر با دانشگاه های بزرگ دولتی، آزاد، پیام نور، علوم قرانی و حوزه علمیه امام صادق (ع) به عنوان یک شهر دانشگاهی و فرهنگی شناخته می شود.

♦ اقوام و آداب و رسوم سیستان و بلوچستان

در میان ساکنان شهر زاهدان کسی را نمی توان یافت که به حق زاهدان را وطن خود بداند. زاهدان شهر چند دروازه‌ایست که به دلیل مهاجرت پذیری تاکنون فرهنگی یک دست نیافته است. وجود اقوام و ادیان و مذاهب اسلامی مختلف در شهر انرا به الگویی نمادین برای دیگر شهرها در ایران و کشور های دیگر تبدیل کرده است.

علت توجه دشمنان اسلام و انقلاب به استان سیستان و بلوچستان و خصوصا شهر زاهدان برای ایجاد تفرقه، سوء استفاده و در گیری های قومی، قبیله‌ای ومذهبی هم همین نکته اساسی است. از جمله مراسم مذهبی که هر سال در زاهدان چشمگیر است عزاداری مردم در ایام محرم و صفر و شهادت دیکر ائمه اطهار (ع) است. این عزاداران اغلب از اقوام سیستانی، یزدی، خراسانی، کرمانی، ترک و افغان می‌باشند.

– ویژگی های فرهنگی و هنری:

مجموعه اقوام ساکن در استان سیستان و بلوچستان همراه با سنن و شیوه های خاص زندگی، به تنهایی یکی از جاذبه های بی نظیر این منطقه است. زندگی ایلی با الگوی سکونت و آداب و رسوم ویژه، مورد علاقه دیدارکنندگان داخلی و خارجی است.
در منطقه سیستان و بلوچستان دو ایل مهم براهویی و بلوچ زندگی می کنند. نحوه معیشت و زیست، الگوهای سکونت و باورداشت ها، سنت ها و آداب و رسوم و سرانجام ایل راه نما از جمله جاذبه های دیدنی این شیوه زندگی است.

– جشن ها و اعیاد ملی و مذهبی:

در استان سیستان و بلوچستان برخی از اعیاد و جشن های ملی و مذهبی بسیار با شکوه و برخی دیگر به شکل معمولی برگزار می شود. از اعیاد ملی، عیدنوروز در منطقه رونق زیادی ندارد ، ولی اعیاد مذهبی نظیر عیدفطر و قربان بسیار باشکوه و با مراسم خاصی برگزار می شود.
به طور اجمال به چگونگی برگزاری این اعیاد اشاره می شود:

– عید نوروز:

برگزاری عید نوروز در گذشته چندان مورد توجه مردم منطقه قرار نمی گرفت. در سالهای اخیر بر اثر تماس با مردم دیگر نقاط، عید نوروز بیشتر در نقاط شهری جشن گرفته می شود. مردم در ایام نوروز لباس نو می پوشند و به دیدار یکدیگر می روند. مردم سیستان روز عید به کوه خواجه می روند و در بزرگداشت جشن نوروز شادی می کنند.خصومت ها را در روزهای عید نادیده می گیرند و صلح و آشتی می کنند.

– عید سعید فطر:

یکی از اعیاد بزرگ استان عید فطر است. در این روز مردم لباس نو می پوشند و پس از ۳۰ روز روزه داربودن در محل هایی به نام “عیدگاه” جمع می شوند و نماز عیدفطر برپا می دارند و فطریه می دهند و پس از آن به خانه مراجعت می کنند و سپس به خانه خویشان و اقوام خود می روند و عید را تبریک می گویند.روز عیدسعیدفطر یکی از روزهای مهم در نواحی مختلف استان سیستان و بلوچستان به ویژه ناحیه بلوچستان به شمار می رود.

– عید قربان:

یکی دیگر از اعیاد بزرگ مردم استان عید قربان است. در این عید مردم لباس نو می پوشند و در محل “عیدگاه” جمع می شوند. در این روز معمولاٌ چند خانوار با هم شتری را قربانی می کنند و گوشت آن را به فقرا و مستمندان احسان می کنند. پس از خاتمه مراسم قربانی دید و بازدید شروع می شود و به خانه دوستان و اقوام و آشنایان می روند و حلالیت می طلبند. مراسم دید و بازدید این عید تا سه روز ادامه می یابد.

– مراسم عروسی :

ازدواج و جشن و سرورهای مربوط به عروسی مهمترین مراسم شادی آور مردم سیستان و بلوچستان است. ازدواج تحکیم کننده روابط خویشاوندی و گسترش دهنده تیره و طایفه است و معمولاٌ در داخل تیره ها و طوایف و مبتنی بر روابط خویشاندی صورت می گیرد. خواستگاری متضمن آشنایی قبلی والدین می باشد و دختر و پسر در این گزینش نقشی ندارند. سن ازدواج برای پسران حدود ۱۵ الی ۱۸ و برای دختران ۱۳ تا ۱۴ سال است.

برای خواستگاری رئیس خانواده پسر به خانه پدر دختر می رود و پس از صرف چای و انجام صحبت های متفرقه موضوع را با وادین دختر در میان می گذارد و چند روز به انتظار پاسخ می مانند. از طرفی مادر دختر موضوع را با دختر در میان میگذارد.

اولین مرحله عروسی بعد از مراسم خواستگاری مراسم شیرینی خوران است. در این مراسم لباسهای عروسی تحویل می شود، مهمانان با شیرینی، نقل، چای و خرما پذیرایی می شوند و از آن پس، دختر برای پسر نامزد می شود.

در دوران نامزدی در عید فطر، قربان و عیدنوروز، اگر داماد در موطن خود باشد پدر عروس او را دعوت می کند و داماد پس از مهمانی مبلغی به عنوان عیدی به همراه گوسفندی به خانواده عروس پیش کش می نماید دوران نامزدی گاهی دو سال طول می کشد. بعد از اینکه داماد توانست هزینه های عروسی را فراهم کند، مقداری سوغاتی برای عروس و خانواده اش تهیه کرده و تحویل خانواده دختر می دهد آنگاه به فکر تامین مایحتاج غذا برای پذیرایی از مهمانان از قبیل برنج، نخود، عدس، روغن، شکر، آرد و چای می افتد و بعد از مهیا شدن اقلام فوق، زنها آن را روی سر می گذارند و به همراه نوای ساز و دهل و رقص شادی کنان به خانه دختر می برند.

پس از مراسم عقد عروس و داماد را تنها می گذارند.بر خلاف نقاط دیگر که عروس را به خانه داماد می برند، در بلوچستان داماد را به خانه عروس می برند. پس از گذشت حدود یک ماه عروس و داماد به خانه داماد می آیند و زندگی مشترک زناشویی را آغاز می کنند.

– سوگ ها و عزاهای عمومی و خصوصی:

مردم سیستان و بلوچستان پیرو دین مبین اسلام هستند، در سیستان بیشتر مردم شیعه اثنی عشری و عده ای نیز مذهب تسنن (حنفی) دارند، ولی در بلوچستان بیشتر مردم دارای مذهب سنی حنفی هستند.
برگزاری سوگ ها و عزاهای عمومی در بین اهل تسنن و تشیع همچون سایر نقاط کشور صورت می گیرد، ولی به عزاداری های خصوصی اهمیت خاص می دهند.این اهمیت نشانه همبستگی عمیقی است که در میان مردم سیستان و بلوچستان وجود دارد.

موقعی که کسی مریض می شود همه بستگان و همسایگان برای دیدن بیمار می روند. این عیادت را اصطلاحاٌ “پرسه” می گویند. در مجلس پرسه معمولاٌ پیرمردها قصه ای برای دیگران نقل می کنند و از مهمانان با چای و قلیان پذیرایی می شود.

اگر بیمار بهبود نیافت و فوت کرد، مجلس پرسه به مجلس عزا و سوگواری مبدل می شود. حاضرین به گریه و زاری می پردازند، مراسم تدفین برپا می شود.پس از غسل، متوفی را در کفن می پیچند و مردم بر میت نماز می خوانند. سپس متوفی را در تابوت قرار می دهند و به گورستان حمل می نمایند. موقعی که تابوت به گورستان نزدیک شد، مردمی که در گورستان جمع شده اند به اقوام متوفی به استقبال جنازه می روند. جنازه را در گور قرار می دهند.

پس از آن که روی مرده را پوشاندند و قبر را با خاک پر کردند، آنگاه مقداری خرما به حاضران احسان می کنند که خوردن آن ثواب دارد معمولاٌ بستگان متوفی افرادی را که در در مراسم تدفین حضور داشتند به نهار دعوت می کنند و نزدیک ترین فرد متوفی به مدت سه روز در خانه می ماند. در این مدت جهت تسلای خاطر او به دیدنش می روند. روز سوم نیز به عمل خیر طبخ و احسان غذا می پردازند.

در روز چهارم اهالی را برای صرف نهار دعوت می کنند و برای آموزش روح متوفی فاتحه می خوانند و صلوات می فرستند. پس ازگذشت یک سال از تاریخ فوت، همگان را به ناهار دعوت می کنند و پس از صرف ناهار فاتحه می خوانند و صلوات می فرستند و متفرق می شوند. بدین ترتیب آخرین احترام نسبت به فرد فوت شده به عمل می آید.

موسیقی و ادبیات بومی سیستان و بلوچستان

موسیقی بومی و ترانه های فولک مردم سیستان و بلوچستان ظرافت ویژه ای دارند. این لطافت شاید به دلیل طبیعت خشن و شیوه سخت گذران انسان در این خطه، اندکی غیرعادی به نظر برسد، ولی موسیقی بومی و ترانه های عامیانه مردم این سزمین، نمودار کاملی از سفر مردم آن است.

ترانه های محلی بلوچ بیشتر در مراسم جشن عروسی و مخصوصاٌ عید فطر خوانده می شود. ترانه های محلی سیستان نمایانگر زندگی مادی و معنوی مردم این سرزمین است. اکثر این ترانه ها ارتباط مستقیمی با محیط طبیعی، شیوه زندگی و باورهای دینی و اعتقادی مردم منطقه دارند.

اشعار محلی بلوچ غالباٌ در مراسم اعیاد و مخصوصاٌ عیدفطر خوانده می شود و موزیک محلی که عبارت از سرنا، دهل و طبل است آن را همراهی می کند.

خوراک ها

از انواع خوراکی های بومی می‌توان به شیلانج، شیرمال، کهلی، کباب تنورچه، آبگوشت، کشک زرد، کشک سفید، تجگی، قلیفی، کلوچه و … اشاره کرد.

آثار تاریخی استان سیستان و بلوچستان

خانه ابوی ( کارگاه هنر های سنتی زاهدان )

زمان احداث آن هم‌زمان با شکل‌گیری هسته اولیه شهر است و توسط استاد محمد علی محمودی در سال۱۳۱۱ هجری شمسی ساخته شده است، مالک ان شخصی به نام ابوی بوده. این بنا در حال حاضر در تملک میراث فرهنگی است.

منزل قدیمی شمس

منزل شخصی اقای شمس نیز یکی از نمونه های معماری سبک یزدی در بافت اولیه شهر زاهدان می باشد که دارای فضاهای معماری سنتی همچون هشتی، حمام، مطبخ، رواقی، با طاق نماهای هلالی شکل مجموعه ای از اتاق ها و انبارها با مصالح عمده خشت و گل در جرز ها و آجر در نما با طاق ضربدر می باشد.

دبستان ایت الله طالقانی

این بنا در سالهای ۱۳۱۴تا ۱۳۱۸ هجری شمسی ساخته شده است. از خصو صیات بارز این بنا رواق های زیبا و سقف های گنبدی و تزئینات آجری است.

ساختمان دادگستری

ساختمان قدیم دادگستری زاهدان از جمله بنا های اولیه شهر زاهدان است که در۲ طبقه ساخته شده است. از این ساختمان زمانی به عنوان مرکز تثبیت غله استان و پس از آن به عنوان ساختمان دادگستری استفاده می شده است.

تلگراف خانه حرمک

این اثر در روستاي حرمک از توابع بخش مرکزی در ۵۵کیلو متری شمال زاهدان واقع شده است و از جمله ساختمان ها ایست که در اوایل حکومت پهلوی اول به عنوان تلگراف خانه در این روستا ساخته شده است.

حسینیه یزدی ها

همزمان با شکل گیری نوین شهری زاهدان در سال ۱۳۱۰ هجری شمسی یزدی ها که اصلی ترین مهاجران اولیه ان بودند، مبادرت به احداث مجموعه ای از ساختمان های اداري، مذهبی و شخصی نمودند که حسینیه یزدی ها واقع در بافت قدیم شهر زاهدان یکی از انها است.

مجموعه امیر توکل کامبوزیا

در اوایل دوره پهلوی اول با تبعید فردی به نام امیر توکل کامبو زیا به دزداب قدیم، وی در محلی که اکنون به نام کلاته نامیده می شود اقامت گزید از انجایی که وی فرد تحصیل کرده و فرهیخته ای بوده بلافاصله شروع به ساخت مجموعه ای از سازه های معماری به عنوان منزل، کتابخانه شخصی، حمام، محل نگهداری دام و غیره نمود.

ساختمان قدیمی پست زاهدان

این اثر از جمله ساختمان های اداری است که در اوایل سلسله پهلوی و به منظور انجام مراسلات پستی به سال ۱۳۱۱ هجری شمسی توسط دولت بنا گردیده است. در حال حاضر مرمت این بنا برای ایجاد موزه پست با همکاری اداره کل پست استان در حال پیگیری است.

کاروانسرای نصرت آباد

در مسیر زاهدان به بم قرار داشته و معماری بنا به دوران صوفیه تعلق دارد از خصوصیات بارز آن قرینه سازی و چهار ایوانی بودن آن است. در عصر صوفیه از سازه های معماری تحت عنوان کاروان سرا، رباط، میل در مناطق بیابانی حد فاصل شهرهای بزرگ ساخته شده که کاروان سرای نصرت آباد یکی از انهاست.

این کاروان سرا در سه کیلو متری شمال غربی نصرت آباد واقع شده است پلان آن تقریبا به صورت مربع بوده است که در هر راس ان یک برج نگهبانی با قطر حدود ۴/۵ متر قرار دارد .ورودی این بنا در مرکز جبهه جنوبی قرار گرفته که مستقیما به حیاط مرکزی منتهی می گردد. در پیرامون حیاط مرکزی مجموعه از فضاهای معماری همهنند اتاق های استراحت مسافران و محل های نگهداری احشام و چهار پایان و تیمار انها ساخته شده است.

پست میر جاوه

همزمان با احداث شبکه راه آهن از کویته به زاهدان نقطه مرزی میل ۷۲ به یکی از مبادی اصلی ورودی مسافر و ترانزیت کالا در شرق کشور مبدل گشت و این امر موجب شکل گیری شهر میر جاوه و مجموعهای از ساختمانهای اداری، مسکونی، انتظامی و خدمات دیگر گردید. که ساختمان پست میر جاوه یکی از انهاست، این ساختمان به سبک معماری خانه های چوبی با سقف شیروانی برای انجام مراسلات پستی در خیابان فرخی سیستانی و همجوار با ساختمان شهربانی ساخته شده است.

راه آهن میر جاوه

این بنا و مجموعه سازه های مرتبط با آن سنگ پایه بنای شهر میر جاوه و زاهدان است. که در حاشیه خیابان فر خی میرجاوه واقع شده است.

شهربانی میر جاوه

پس از شروع به کار خط راه آهن کویته، زاهدان در نقطه مشترک دو کشور ایران و پاکستان شهر میر جاوه شکل گرفته و به تدریج با احداث مجموعه هايی از ساختمان های اداری و دولتی و شخصی رشد یافته و گسترش می یابد. به منظور حفظ نظم و امنیت شهر نوپای میرجاوه این مرکز پلیس شهری راه اندازی گردید.

هفتاد ملا

هفتاد ملا در حاشیه شرقی روستای روپس و در ۲۰ کیلو متری روستای تمین واقع شده است. در دامنه ارتفاعات مشرف بر روستا یک تو رفتگی وجود دارد که در پناه ان یک نمونه از گورستان های منحصر به فرد دوران اسلامی بنام گورستان هفتاد ملا قرار گرفته است. این گورستان با حدود ۵۰ متر مربع مساحت، شامل مجموعه ای از صورت قبر های پنج طبقه مصطبه ای شکل پلکانی با دیواری مخوف و سوراخ دار عمود بر روی انها می باشد. این قبرستان به(دوره اسلامی میانه) تعلق دارد.

قلعه تپه لادیز

قلعه لادیز در کنار سفلی، در ۱۷ کیلو متری جنوب غرب میر جاوه و در مسیر میر جاوه به تمین قرار گرفته است. ویژگی های این اثر استفاده از سنگ های درشت برای پی بندی بنا و ساختن دیوار های خشتی روی این پی های سنگی می باشد. از دیگر جاذبه های طبیعی این شهرستان رود خانه لادیز، غار لادیز، ابشار لادیز، باغ جون آباد را می توان نام برد.

معماری صخره ای روستا تمین

معماری صخره ای تمین منحصر بوده و فقط در چند جای ایران چنین معماری دیده می شود علاوه بر معماری، تمین دارای طبیعت زیبا و بکر همچون روستاهای اطراف مشهد و شاندیز سرسبزی و خرمی خاص و آب وهوای منحصر به فرد ی دارد. از جمله روستا های دارای بافت تاریخی و هدف گردشگری استان است.

♦ آثار فرهنگی

موزه بزرگ منطقه ای جنوب شرق کشور:

این موزه با زیربنائی به مساحت ۱۱۰۰۰ هزار متر مربع در حال تاسیس است در این موزه آثاری در زمینه های باستان شناسی، مردم شناسی و هنر های سنتی جنوب شرق کشور به نمایش گذاشته خواهد شد.

موزه شهدا

این موزه در گلزار شهدا قرار دارد و مجموعه ای از آثار شهیدان پر افتخار جنگ تحمیلی رابه نمایش گذاشته است.

♦ جاذبه های طبیعی سیستان و بلوچستان

تمین

دهستان تمین واقع در ۶۵ کیلو متری جنوب غربی شهر میر جاوه یکی از مناطق بسیار زیبا است که در قسمت شمالی قله تفتان قرار دارد. آب و هوای روستاي تمین در تابستان ها خنک و در زمستانها سرد می باشد، میوه های مختلفی در این روستا به عمل می آید از جمله انجیر، عناب، سیب، انگور، توت، عمده کار مردم روستا کشاورزی می باشد. این روستا به سه قسمت تقسیم می شود که عبارتند از ۱- تمین بالا ۲- تمین مرکزی ۳- تمین پایین که این محله ها در فاصله ۳۰۰ کیلو متری از هم قرار دارند.

چشمه آب معدنی

چشمه آب معدنی موسی در تمین بالا تنها منبع تامین آب روستا می باشد. این چشمه زیبا از دل صخره ای عظیم می جوشد و چشم انداز زیبایی را به وجود آورده است. از خصوصیات بارز این چشمه دارا بودن املاح معدنی مفید و درجه حرارت آن می باشد که در زمستان گرم و در تابستان خنک میباشد.

غار لادیز

یکی از جلوه های طبیعی و بسیار زیبای استان در فاصله ۱۰۰ کیلو متری شهرستان زاهدان و در ۱۰ کیلو متری شهر میر جاوه قرار دارد این منطقه دارای آبشار و چشم انداز های زیبا با پوشش گیاهی غالب گز می باشد که در گذشته اهالی منطقه از آن به عنوان یک قنات طبیعی استفاده می کردند. در حال حاضر با توجه به کیفیت خوب و بالای آب غار لادیز مورد استفاده شرب و کشاورزی اهالی ساکنین لادیز و میرجاوه می باشد.

ادبیات بومی سیستان و بلوچستان

زبان و گویش

گویش سیستانی از گویشهای وابسته به زبان‌های ایرانی غربی و از شاخه جنوبی آن است که به گروه زبانهای هندوایرانی تعلق دارند. دکتر محمد معین در مقدمه کتاب برهان قاطع، گویش‌های سگزی و زاولی را زیرمجموعه زبانهای ایرانی قید کرده است. گویش سیستانی یکی از گویش‌های مهم زبان فارسی است که مردم سیستان بدان تکلم می‌کنند.

این گویش هم اکنون به صورت عمده در منطقه سیستان ایران، نیمروز و فراه افغانستان، سرخس ایران، ترکمنستان و دشت گرگان جاری می‌باشد. این گویش از یک سو بیشترین خویشاوندی واژگانی و دستوری را با گویش موجود و گذشته خراسانی و فراتر از آن با لهجه‌های مرده ماوراءالنهری و تاجیکی کنونی دارد و از سوی دیگر واژه‌های مشترک بسیار با بلوچی دارد که با توجه به پیوندهای تاریخی و پیوستگی‌های جغرافیایی و مهاجرتهای قومی و خویشاوندی طایفه ای، امری طبیعی می‌باشد.

فرهنگ نویسان، سیستانی را یکی از چهار زبان متروک پارسی یاد کرده‌اند. ابوریحان بیرونی در الصیدنه، چند لغت از زبان قدیم سیستانی آورده است. بسیاری از واژگان سیستانی از هزار سال پیش تاکنون تفاوت چندانی نکرده است. اگرچه اصل زبان که احیاناً همان سکزی است، پیش از این منقرض شده و تنها گویش آن باقی‌مانده است. یک سرود دینی به گویش سیستانی باقی‌مانده است که به اواخر دوره ساسانی نسبت داده می‌شود. سرود آتشکده کرکویه یکی از زیباترین سرودهای مذهبی زرتشتیان سیستان بوده …مشاهده کامل متن است که به هنگام روشن کردن آتشگاه ها، به آواز بلند خوانده می‌شده است.

گویش سیستانی هیچگاه یک زبان نوشتاری نبوده است، پس اثر مکتوبی که مستقلاً متعلق به گویش سیستانی باشد نیز وجود ندارد. در میان کتب ادبی به نوشتار سیستانی در صده اخیر نیز ناهماهنگی‌های بارزی در رسم الخط سیستانی به چشم می‌خورد. تلاش‌های اخیری که برای یکپارچه سازی رسم الخط سیستانی انجام شده است تاکنون با بی اقبالی مواجه شده است.

درباره گونه‌های زبانی سیستانی باید گفت، چهار گونه فرعی می‌توان برای گویش سیستانی متصور شد که شامل گونه‌های زرگری، ادبی (ملّایی)، سیّدی و عربی می‌شود: گونه زرگری که در این گونه، ساخت هجایی یک اصل زیربنایی بوده و گویش به هجاهای سازنده تقسیم می‌شود و پس از هر هجای اصلی، یک هجای تبعی با ساخت «ز+مصوت» ظاهر می‌شود. به عنوان مثال واژه پو (به معنی پا) به صورت پوزو تلفظ می‌شود. گونه ادبی سیستانی که مورد کاربرد در مواردی از قبیل تقلید ادا، مداحی، متن خوانی، شبیه خوانی (تعزیه)، زبان ملایی و سخن گفتن از سر تأمل می‌باشد.

این گونه از چند زاویه با گونه معیار گویش سیستانی در تفاوت می‌باشد، شامل: ساختمان تک واژ وجهی «می»، ساختمان تک واژ وجهی «ب»، جزء پیشین، ساختمان تک واژ نفی و نهی و تکیه فعل هایی که تک واژ «می» دارند. در گونه دیگر که سیدی نام دارد، واج «س» به جای واج نخست قرار گرفته و در پایان عبارت «واج نخست حذف شده + اِدی» افزوده می‌شود. مثلاً کتاب به ستابکدی تبدیل می‌شود. در آخر در گونه عربی که تنها در میان طایفه شیخ (از طوایف سیستانی) دیده می‌شود و غالباً برای ایجاد ارتباط میان اعضای خانواده در حضور مهمان بیگانه به کار برده می‌شود و حالت خصوصی دارد.

این گونه از لغات عربی بیشتری بهره می‌جوید. در رابطه با زبان بلوچی نیز باید گفت، زبان بلوچى به زبانهاى شرقى ایران شباهت ندارد بلکه به گروه غربى وابسته است. در حقیقت این زبان شباهت زیادترى به زبان‏ها و لهجه‏ هاى تاتى، طالشى و گیلکى دارد تا به فارسى، بشاگردى، لارى و لرى. بیشتر لهجه‏ ها و زبانهاى دیگر ایرانى وابسته به زبان پهلوى پارتى مى‏باشند. اما زبان بلوچى در این میان وضعیت پیچیده‏ترى دارد گاهى به گروه نخست پهلوى ساسانى بسیار نزدیک و گاه بسیار از آن دور شده و به گروه دوم پهلوى پارتى نزدیک مى‏شود.

زبان بلوچی از جهت ساختار قدیمی و دست نخورده بسیاری از لغات این زبان، یکی از مهمترین زبان‏های ایرانی است. زبان بلوچی با زبان و تلفظ پهلوی اشکانی و پهلوی اوایل ساسانی ارتباط نزدیکی دارد. زیرا که بر اثر سختی رفت و آمد در تمام قرون گذشته و عدم آمیختگی و آمیختگی کم با دیگر زبان‏ها، گویش‏ها و لهجه‏ها، صورت اصلی کلمات و لغات اصیل را نگاه داشته است.

پیشنهادی: درباره فرهنگ بومی استان‌های ایران بیشتر بخوانید