همه چیز درباره عنصر زنون (Xe)
زنون، (به انگلیسی : Xenon) با علامت اختصاری Xe و عدد اتمی ۵۴، عنصری از جدول تناوبی در دسته گازهای نجیب است که در ادامه بیشتر با آن آشنا می شوید. با دانشچی همراه باشید.
زنون گازی است بیرنگ ، بیبو ، بسیار سنگین و جزو گازهای نجیب که در جو زمین به مقدار بسیار کم وجود دارد و قسمتی از اولین ترکیب گاز بیاثر سنتز شده میباشد.
شناسنامه زنون
عدد اتمی: ۵۴
جرم اتمی: ۱۳۱.۲۹۳
نقطه ذوب : C° -۱۱۱.۷
نقطه جوش : C° -۱۰۸
شعاع اتمی : ۱۳۰ pm
ظرفیت: کامل
رنگ: بی رنگ
حالت استاندارد: گاز
نام گروه: ۱۸
انرژی یونیزاسیون : Kj/mol 1170.4
شکل الکترونی: ۴d10.5s2.5p6
الکترونگاتیوی: ۲.۶
دانسیته: ۰.۰۵۹
گرمای فروپاشی: Kj/mol 2.297
گرمای تبخیر : Kj/mol 12.636
گرمای ویژه: J/g Ko 0.158
دوره تناوبی:۵
تاریخچه زنون
“William Ramsay” و “Morris Travers” در سال ۱۸۹۸، زنون را ( واژه یونانی xenon به معنی غریب ) در پسماندههای حاصل از تبخیر ترکیبات هوای مایع کشف کردند.
پیدایش زنون
به مقدار بسیار کم ، یک بخش در ۲۰ میلیون در اتمسفر زمین وجود دارد. این عنصر را بصورت تجاری از باقیماندههای هوای مایع استخراج میکنند. این گاز نجیب ، بطور طبیعی در گازهایی که از چشمههای معدنی خارج میشوند، دیده میشود. Xe-133 و Xe-135 با روش برتابش نوترون در رآکتورهای اتمی خنک شونده با هوا تولید میکنند.
ویژگی های زنون
زنون از اعضاء عناصر صفر ظرفیتی است که گازهای نجیب یا بیاثر نامیده میشوند. کلمه بیاثر دیگر برای توصیف این گروه های شیمیایی بکار نمیرود، چون برخی از عناصر صفر ظرفیتی تشکیل ترکیب میدهند. در لامپ خلاء ، هنگامیکه این گاز بوسیله تخلیه الکتریکی تحریک شود، نور آبی ، رنگ زیبایی بوجود میآورد. با استفاده از چند صد کیلوبار فشار ، زنون فلزی ساخته شده است.
کاربردهای زنون
- بعنوان بیهوش کننده عمومی
- در مصارف انرژی هستهای ، از آن در گنبد حبابی ، ردیاب و سایر موارد که وزن مولکولی زیاد ، کیفیتی مطلوب محسوب میشود، بهره میبرند.
- در شیمی تحلیلی از پرزنات آن بعنوان یک عامل اکسید کننده استفاده میشود.
- ایزوتوپ Xe-133 ، یک رادیوایزوتوپ مفید بهحساب میآید.
- لولههای لومینسانس
- لامپهای فلاش زن در عکاسی
- لیزر
- مطالعات ردیابی
- فلوئوریتمری
- بیحسی
- لامپهای ماشین (HID)
ترکیبات زنون
تا قبل از سال ۱۹۶۲ ، عموما” گاز زنون و سایر گازهای نجیب را از نظر شیمیایی ، بیاثر بهحساب میآوردند که قادر به تولید ترکیب نیستند. از این تاریخ به بعد دلایلی بدست آمد که نشان میداد زنون به همراه سایر گازهای نجیب بهواقع تولید ترکیب میکنند. برخی از ترکیبات زنون عبارتند از : دیفلورید ، هگزافلورید ، پرزنات سدیم ، تترافلورید ، دوترات زنون و هیدرات زنون. تریاکسید زنون نیز که بسیار انفجاری میباشد، ساخته شده است.
حداقل ۸۰ ترکیب زنون وجود دارد که در آنها فلوئور یا اکسیژن به زنون چسبیدهاند. برخی ترکیبات زنون ، رنگی اما بیشتر آنها بیرنگ هستند.
ایزوتوپ های زنون
زنون بطور طبیعی دارای ۸ ایزوتوپ پایدار و یک ایزوتوپ تا حدی رادیواکتیو است. بجز این شکل های پایدار ۲۰ ایزوتوپ ناپایدار هم مورد بررسی قرار گرفته است . زنون ۱۲۹ توسط فروپاشی بتای I-129 تولید میشود؛( نیم عمر ۱۶ میلیون سال)؛ زنون ۱۳۱، زنون۱۳۲، زنون ۱۳۴و زنون ۱۳۶ محصول شکافت اتمی U-238 و Pu-244 هستند، چون زنون یک ردیاب برای دو ایزوتوپ والد میباشد.
نسبتهای ایزوتوپ زنون در شهاب سنگ ها ، ابزار مفیدی برای بررسی شکلگیری منظومه شمسی میباشد. روش تعیین قدمت Xe-I زمان سپری شده بین نوکلئوسنتز و تراکم یک ماده جامد از سحاب خورشیدی را مشخص میکند. همچنین ایزوتوپ های زنون ، ابزاری قوی برای فهم تمایزات زمینی هستند. گمان میرود منشاء زنون ۱۲۹اضافی که در گازهای چشمه دیاکسید کربن در New Mexico یافت شده است، حاصل فروپاشی گازهای جبه زمین اندکی پس از شکلگیری زمین باشند.
اثرات زنون بر روی سلامتی
تنفس: این گاز ساکن است و جزء گازهای خفقان آور می باشد. تنفس مقدار زیادی از این گاز موجب سرگیجه، حالت تهوع، استفراغ، کم شدن هوشیاری و مرگ می شود. مرگ ممکن است ناشی از اشتباه در تشخیص، گیجی یا کاهش هوشیاری باشد که مانع از نجات می شود. با پایین آمدن غلظت اکسیژن، ظرف چند ثانیه و بدون هشدار قبلی، بیهوشی و مرگ رخ می دهد.
اثرات گازهای خفه کننده بستگی به میزان کاهش اکسیژن هوا توسط آن گاز (فشار جزئی) بستگی دارد. قبل از این که علائم مشخصی ایجاد شود، اکسیژن موجود در هوا به ۷۵% میزان طبیعی خود کاهش می یابد. در این شرایط باید غلظت گاز خفقان آور در مخلوط هوا و گاز ۳۳% باشد. وقتی میزان گاز خفقان آور به ۵۰% برسد، علائم حادی ایجاد می شود. غلظت ۷۵% ظرف چند دقیقه انسان را می کشد.
علائم: نخستین علامتی که توسط گازهای خفقان آور ایجاد می شود، تنفس شدید و احساس خفگی است. هوشیاری کاهش می یابد و هماهنگی ماهیچه ها مختل می شود. سپس تصمیم گیری مختل می شود. تزلزل عاطفی رخ می دهد و به سرعت احساس خستگی به وجود می آید. هرچه گاز خفقان آور بیشتر می شود ،حالت تهوع و استفراغ، درماندگی، کاهش هوشیاری و در نهایت تشنج، کمای شدید و مرگ رخ می دهد. زنون سرطان زا نیست.
اثرات زیست محیطی زنون
زنون یکی از گازهای کمیاب جو است که غیر سمی بوده و از نظر شیمیایی ساکن است. در دمای بسیار پایین (۲۴۴- درجه سانتیگراد) جانوران در تماس با این گاز منجمد می شوند اما اثرات اکولوژیکی طولانی مدتی ایجاد نمی کند
هشدار
این گاز را میتوان با اطمینان در ظروف شیشه ای در بسته در فشار و دمای استاندارد نگهداری کرد. زنون ، سمی نیست، اما بسیاری از ترکیبات آن بهعلت خصوصیات اکسیداسیون قوییشان بسیار سمی هستند.
بیشتر بخوانید: همه چیز درباره گاز آرگونعنصر زنون _ دانشچی