همه چیز درباره چرخه کربن
چرخه کربن چیست؟
تعریف ساده: همراه با چرخهٔ نیتروژن و چرخهٔ آب، چرخهٔ کربن نیز شامل دنبالهای از رویدادها است که باعث برقراری زندگی روی زمین میشود. چرخهٔ کربن نقش بسیار مهمی بر اثر گلخانهای و گرمشدن زمین دارد، از اینرو آگاهی یافتن از عملکرد آن، دخالت انسان در آب و هوا را ممکن ساخته و برای اندازهگیری تأثیر آن و یافتن پاسخی مناسب برای آیندهٔ زمین امری کلیدی بهشمار میرود. در ادامه با چرخه کربن بیشتر آشنا می شوید. با دانشچی همراه باشید.
چرخهٔ کربن چرخهای بیوژئوشیمی [۱] است که فرایند مداوم ترکیب و آزادسازی کربن و اکسیژن را در میان زیستکره، خاککره، آبکره، خاکسپهر و جو زمین توصیف میکند و در آن انرژی و حرارت ذخیره و دفع میگردد.
کربن در طی چرخهاش به دو بخش سریع (کوتاهمدت) و کند (درازمدت) تقسیم میشود. چرخهٔ سریع کربن میتواند چند دقیقه تا چند سال را برگیرد؛ در مقابل آن چرخه کند کربن بازهٔ زمانی طولانیتری، چندین میلیون سال را دربردارد.
تفاوت اصلی بین چرخههای کند و سریع کربن در نوع ذخیرهسازی و مدتزمان آن است. چرخهٔ کربن برای اولین بار توسط جوزف پریستلی شیمیدان انگلیسی و آنتوان لاووازیه دانشمند فرانسوی کشف و توسط هامفری دیوی به عموم شناسانده شد.
• چرخهٔ کند (درازمدت) کربن
مقدار زیادی از کربن طی فرایندی طولانی به چرخهٔ کند یا درازمدت تعلق میگیرد که بازهٔ زمانی آن میتواند تا میلیونها سال را دربرگیرد. کربن همراه با فرایندهای گوناگون شیمیایی حدود ۱۰۰ تا ۲۰۰ میلیون سال را برای حرکت در بین سنگها، خاک، آبها و جو زمین سپری میکند.
بهطور مثال باقیماندهٔ حیوانات و گیاهانی که میلیونها سال پیش توسط لپههای گل زیر اقیانوس پوشیده شده بودند، با فشار و گرما کربنشان باعث ساختن نفت خام شدهاست. حدود ۱۰۱۳ تا ۱۰۱۴ گرم (۱۰ تا ۱۰۰ میلیون متریک تن) کربن سالانه وارد چرخهٔ درازمدت کربن میشود.
• چرخهٔ سریع (کوتاهمدت) کربن
چرخهٔ سریع یا کوتاهمدت کربن به فعالیت و بازگشت کربن، در خاک، آب یا اتمسفر از طریق موجودات زنده توسط فتوسنتز، تنفس و تجزیه اشاره دارد که بازهٔ زمانی آن میتواند چند دقیقه تا چند سال را دربرگیرد.
هر ساله در حدود ۱۰۱۷ گرم (هزار تا یک میلیون متریک تن) کربن توسط این چرخهٔ سریع انتقال مییابد. گیاهان و فیتوپلانکتونها جزء اجزای اصلی این چرخهٔ سریع محسوب میشوند. فیتوپلانکتونها و گیاهان کربن دیاکسید را توسط سلول هایشان جذب و از جو زمین میگیرند و طی واکنش زیر با استفاده از انرژی خورشید، کربن دیاکسید و آب را به شکر و اکسیژن تبدیل میکنند:
C O 2 + H 2 O + E n e r g y ⟶ C H 2 O + O 2
چرخهٔ سریع کربن به فعالیت ارگانیکهای زنده وابسته است و با تغییر فصل نوسان میکند. اوج کاهش ذخایر کربنی این چرخه در اواسط تابستان اندازهگیری شدهاست؛ با آغاز زمستان و اتمام پاییز تمام منابع کربنی ذخیرهشده در ارگانیکهای زنده و بخصوص گیاهی مرده، تجزیه شده و دوباره به جو زمین بازمیگردند.
تأثیرات بشری بر چرخه کربن
از آغاز انقلاب صنعتی تاکنون، فعالیتهای انسانی چرخهٔ کربن را با تغییر توابع آن بهطور مستقیم با اضافه کردن کربن به تغییر داده است. بزرگترین و مستقیمترین نفوذ انسان در چرخهٔ کربن استفادهٔ مستقیم از سوختهای سنگوارهای است که کربن به صورت مستقیم از خاک کره به جو زمین انتقال مییابد. انسانها همچنین چرخهٔ کربن را بهطور غیرمستقیم با تغییر بیوسفر زمینی و اقیانوسی تحت تأثیر قرار میدهند.
در طول چند سدهٔ گذشته، استفادهٔ انسان از زمین و تغییر پوشش آن منجر به از دست رفتن تنوع زیستی گردیدهاست؛ این کار به تنشهای زیستمحیطی تبدیل شده و کاهش انعطافپذیری و توانایی اکوسیستمها را برای دفع کربن از جو زمین به دنبال دارد.
جنگلها مقدار زیادی از کربن را گرفته و آن را تبدیل میکنند، اما جنگلزدایی برای مصارف کشاورزی این روند را دچار اختلال میکند. پوششهای جدید و بدون درخت مقادیر کمی از کربن را ذخیره میکنند که نتیجهٔ نهایی آن ذخیرهٔ بیشتر کربن در جو میباشد.
تغییرات انسان همانند آلودگی هوا، خسارت به گیاهان و خاک، شستن کربن از خاک و دیگر تغییرات زیستمحیطی، بهرهوری اکوسیستمها و توانایی آنها برای حذف کربن از اتمسفر را تحت تأثیر قرار میدهد. دمای بالا و سطح کربن دیاکسید در جو باعث افزایش میزان تجزیه در خاک میشود و نتیجهٔ آن بازگشت سریعتر کربن دیاکسید ذخیره شده در مواد گیاهی به اتمسفر است.
افزایش سطح کربن دیاکسید در جو همچنین منجر به افزایش نرخ فتوسنتز میشود زیرا گیاهان دیگر نیاز به بازنگهداشتن روزنهٔ هواییشان برای مدّت طولانی ندارند تا کربن دیاکسید بیشتری را جذب کنند و نتیجهٔ آن استفادهٔ بیشتر از آب است.
انسان بر چرخهٔ اقیانوسی کربن نیز تأثیر میگذارد؛ روند جاری در تغییرات آب و هوایی منجر به دمای بالاتر اقیانوسها شده، در نتیجه تغییرات اکوسیستمی بهعمل میآید. همچنین باران اسیدی و روانآبهای آلودهٔ کشاورزی و صنعتی باعث تغییر چشمگیری در ترکیب شیمیایی اقیانوس میشوند.
چنین تغییراتی تأثیرات چشمگیری در اکوسیستمهای حساس همانند آبسنگهای مرجانی دارند و توانایی اقیانوسها در جذب کربن از جو را در مقیاس منطقهای محدود میکنند که کاهش تنوع زیستی اقیانوسی در سطح جهان را به دنبال دارد.
بیشتر بخوانید: چرخه نیتروژن و نقش آن در زندگی[۱]: در علوم جغرافی و زمینی، یک چرخهٔ بیوژئوشیمی به گردشی میگویند که مولکولها یا یک عنصر شیمیایی از طریق جانداران (زیستکره) و غیر جانداران (لیتوسفر، جو زمین و آبکره) مسیری را طی میکنند. چرخه، مجموعهای از تغییرات است که به نقطه شروع بازمیگردد و تکرار شود
منبع: ویکی پدیا