با زندگی حسین گل گلاب آشنا شوید!
حسین گل گلاب، ادیب و ترانهسرا و سازنده سرود معروف«ای ایران ،ای، مرز پرگهر»سال ۱۲۷۶ در تهران متولد شد. تحصیلات را در مدرسه علمیه و دارالفنون طی کرد. او فرزند ابوتراب خان (مصورالملک) نقاش زمان قاجار بود که به ادامه تحصیل فرزندش خیلی علاقه داشت.
حسین گل گلاب با همکاری کلنل کاظم وزیری و علینقی خان وزیری به کار موسیقی پرداخت و برای تعلیم تار به کلاس او می رفت. چند تن از معلمین دارالفنون فرانسوی بودند که گل گلاب نزد آنها فرانسه آموخت و چون شاگرد برجستهای بود ضمن تحصیل به کار تدریس هم پرداخت.
حسین گل گلاب اولین نویسندهٔ کتاب درسی طبیعی در ایران بود. او از سال ۱۳۰۴ تا سال ۱۳۱۷ دوازده جلد کتاب در رشته جغرافیا و طبیعی تهیه کرد که در مدارس تدریس می شد. حسین گل گلاب از سال ۱۳۰۷ مسئول تحقیقات علمی گیاهشناسی شد و از زمان تاًسیس دانشگاه تهران تا سال ۱۳۴۵ به تدریس اشتغال داشت و هیچگاه گرد سیاست و تجارت نگشت.
حسین گل گلاب در فرهنگستان ایران عضویت داشت و لغات زیادی خصوصاً در رشته علوم طبیعی پیشنهاد کرد که تصویب شد و اکنون در زبان فارسی رواج کامل دارد. وی آثار گرانبهائی از خود به یادگار نهاده است. حسین گل گلاب در ۸۶ سالگی به تنظیم فرهنگنامه و بیولوژی و گیاهان ایران اشتغال داشت که عمر وفا نکرد و معلوم نیست که مطالعات او به کجا رسید.
گل گلاب اگرچه در زمینه ادب و به خصوص ابداع لغتهایی برای فرهنگستان شهرتی در میان اهل فرهنگ و ادبیات به دست آورد،اما شهرت عمومیاش برای سرایش ترانه سرود معروف ایایران بود. سرودی که به شکل غیر رسمی به عنوان سرود ملی ایرانیان شناخته شده است. این سرود حاصل همکاری گل گلاب،روحاللهخالقی به عنوان آهنگساز و غلامحسین بنان به عنوان خواننده است که یکی دو سال بعد از اشغال ایران توسط متفقین در سال ۱۳۲۳ سروده شد.
گل گلاب اسفند ماه ۱۳۶۳ در ۸۷ سالگی درگذشت.
موسیقی های حسین گل گلاب
نکتهسنجی و دقت نظر گل گلاب که ناشی از تجربیات علمی و پژوهشی او در علوم طبیعی بود، در موسیقی نیز بارز بود و در هر دو عرصه او را در ردیف استادان بزرگ قرار داد. در ۱۳۰۳ کلنل علینقی خان گروه موسیقیاش را تأسیس کرد و برای ارکستر آن بجز تار معمولی، سه نوع تار با طولهای مختلف طراحی کرد که در واقع یک ارکستر مجلسی چهار بخشی بود که با موسی معروفی، حسین گل گلاب، ادیب، حسنعلی صبا، اسماعیل مهرتاش، صادق خانی و محمد صادق اربابی اجرا میشد.
گل گلاب در همان حال که همگام با استادان تراز اول دوران خود در نواختن ساز، نوازندهای ماهر بهشمار میآمد، در سرودن شعر و ترانه هم همردیف بزرگانی چون شیدا، عارف قزوینی و ملکالشعرای بهار ارزیابی میشد.
گل گلاب از شاعران خوب زمان خود بود. از آنجا که هم نت میدانست و هم به موسیقی وارد بود، برخلاف سایر شعرا که سرودن شعر روی آهنگ برایشان مشکل بود، کلمات را با نتهای موسیقی تطبیق میداد. او به تشویق وزیری چندین سرود و تصنیف تهیه کرد که از میان آنها میتوان به سرودهای حماسی «ای ایران» و «آذر آبادگان» با صدای بنان و «خاک ایران» و «پایدار ایران» اشاره کرد.
تصنیفهای دیگری مثل «زبان عشق» با صدای عبدالعلی وزیری، «ره عشق» و «بلبل مست» با صدای بنان و همچنین «وصال دوست» که وزیری آن را در پرده اصفهان ساخته از او به یادگار ماندهاست. او بعدها پس از تأسیس دوره عالی موسیقی در مدرسه موسیقی دولتی، برای تدریس در آنجا پذیرفته شد.
کتابها و مقالات حسین گل گلاب
آثار نوشتاری علمی گل گلاب متنوع بود و در سطوح مختلف آموزشی مورد استفاده قرار میگرفت. در دورانی که رشتههای تحصیلی در مقطع دبیرستان یا متوسطه در حال شکلگیری بود، کتابهای آموزشی او در رشته طبیعی یا به اصطلاح امروز گروه تجربی، به دبیران دوره طبیعی دبیرستانهای کشور کمک میکرد تا بتوانند دیپلمههایی را که در دهههای بعد در رشتههای مختلف زیرگروه علوم تجربی در دانشگاهها ادامه تحصیل میدادند، آموزش دهند.
نثر او یکی از نمونههای درخشان نثر فارسی در کتابهای غیرداستانی است. اما کارهای ادبی او نیز درخششی کمتر از کارهای علمیاش ندارند و سرودههایش از کارهای ماندنی موسیقی ایرانی است و بسیاری او را یکی از بهترین ترانهسرایان ایرانی میدانند.
آثار حسین گل گلاب به دو گروه اصلی علمی و هنری تقسیم میشوند. آثار علمی شامل زیرگروههایی نظیر شیمی، فیزیک، جغرافیای طبیعی، فیزیولوژی گیاهی و حیوانیست. آثار هنری نیز شامل موسیقی، شعر، تئاتر و اپراست. او بیش از پنجاه قطعه نمایش کلاسیک برای هنرستان هنرپیشگی نوشت که برخی از این نمایشنامهها در مجلات به چاپ رسد.
او همچنین اپرای کارمن و اپرای فاوست را به نظم فارسی مطابق با آهنگهای اصلی ترجمه کردهاست. یک سال پس از درگذشتش، مقالهای با عنوان یادی از دکتر حسین گل گلاب در مجله چیستا، شماره سه، سال ۱۳۶۴ به چاپ رسید که در آن به خدمات علمی و آموزشی او اشاره شد، از جمله پایاننامه دکترای او که راجع به نباتات ایران است و خلاصه آن در سال ۱۳۱۳ به چاپ رسیده بود و در آن شش هزار گیاه که در ایران میرویند توصیف شدهبودند.
آثار علمی او در دو بخش کتاب و مقاله از قرار زیر است:
♦ کتابها
الف: گیاهشناسی
تاریخ طبیعی (برای مدارس متوسطه) شامل:
❍ جلد اول: گیاهشناسی برای دوره متوسطه
❍ جلد دوم: حیوانشناسی برای سال دوم متوسطه
❍ جلد سوم: زمینشناسی برای سال سوم متوسطه
❍ تاریخ طبیعی، گیاهشناسی برای سال اول پزشکی
❍ گیا، راهنمای گیاهی
❍ گیاهشناسی، نشریه شماره یازده، دانشگاه تهران با مشارکت دکتر احمد پارسا
ب: حیوانشناسی
❍ تاریخ طبیعی، جلد دوم، حیوانشناسی برای سال دوم متوسطه
❍ تشریح و فیزیولوژی حیوانی، برای سال چهارم متوسطه
❍ جانورشناسی، انتشارات وزارت فرهنگ، چاپ علمی، ۱۳۴۴ خورشیدی
ج: جغرافیا
❍ جغرافیا، تهران، ۱۳۱۰، سربی
❍ جغرافیای نظامی آسیا، همراه با سرلشکر احمد وثوق، تهران، سربی
❍ دوره جغرافیا، در سه جلد، ۱۳۱۴ و ۱۳۱۵، در ۱۳۵ صفحه
❍ فرهنگ اصطلاحات جغرافیایی، همراه با احمد آرام، صفی اصفیا، غلامحسین مصاحب، مصطفی مقربی، تهران ۱۳۳۸، سربی، وزیری، ۱۲+ ۵۹–۱۵ صفحه
❍ مشخصات جغرافیای طبیعی ایران، م.پ. پتروف روسی، ترجمه حسین گل گلاب، تهران، نشریه ۴۴۹ دانشگاه تهران، ۱۳۲۶، سربی، وزیری، ۱۶۷ صفحه
د: علوم دیگر
❍ حفظ الصحه، شرکت مطبوعات، ۱۳۰۸–۱۳۱۴، ۱۶۶ صفحه
❍ شیمی فلزات، برای سال چهارم دبیرستان، شرکت مطبوعات، تهران ۱۳۱۷، سربی (نقل از مشار، جاهای مختلف).
♦ مقالات
الف: گیاهشناسی
«افتیمون»، نامه دانشسرای عالی، شماره اول
«نام علمی چند گیاه»، مجله سخن علمی، شماره چهارم
ب: تاریخ علم
«رازی و کتاب الاسرار»، مجله رازی، جلد اول، ۱۳۵۵ خورشیدی
«جمجمه ابن سینا و تصویر حقیقی او»، سالنامه دنیا، شماره ۱۴، ۱۳۳۷ خورشیدی
«لابراتوار مدرسه مبارکه دارالفنون»، سالنامه دنیا، شماره ۱۸، ۱۳۴۱ خورشیدی
ج: فرهنگی و واژهشناسی
«شش سال در فرهنگستان ایران»، سالنامه دنیا، شماره ۲۶، ۱۳۴۹ خورشیدی
«دوازده سال در فرهنگستان ایران»، سالنامه دنیا، شماره ۲۷، ۱۳۵۰ خورشیدی
«نیازمندیهای زبان فارسی به واژههای علمی»، محله هور، شماره ۳۵، اردیبهشت ۱۳۵۳
«یک پیشنهاد کوچک، دربارهٔ پسوند “پژ”»، مجله چیستا ۱، ۱۳۶۰ خورشیدی
د: علوم دیگر
«معماری پارتی»، ترجمه، مجله چیستا ۳، ۱۳۶۴ خورشیدی
سرود های حسین گل گلاب
ای ایران ای مرز پر گهر
ای خاکت سرچشمه هنر
دور از تو اندیشه بدان
پاینده مانی ، تو جاودان
ای دشمن ار تو سنگ خاره ای ، من آهنم
جان من فدای خاک پاک میهنم
مهر تو چون شد پیشه ام
دور از تو نیست اندیشه ام
در راه تو کی ارزشی دارد این جان ما
پاینده باد ، خاک ایران ما
◊◊◊◊◊◊◊◊◊◊◊◊◊◊◊◊◊◊◊◊
سنگ کوهت در و گوهر است
خاک دشتت بهتر از زر است
مهرت از دل کی برون کنم
بر گو بی مهر تو چون کنم
تا گردش جهان و دور آسمان بپاست
نور ایزدی همیشه رهنمای ما است
مهر تو چون شد پیشه ام
دور از تو نیست اندیشه ام
در راه تو کی ارزشی دارد این جان ما
پاینده باد ، خاک ایران ما
◊◊◊◊◊◊◊◊◊◊◊◊◊◊◊◊◊◊◊◊
ای ایران ای خرم بهشت من
روشن از تو سرنوشت من
گر آتش بارد به پیکرم
جز مهرت بر دل نپرورم
از آب و خاک و مهر تو سرشته شد گلم
مهر اگر برون رود تهی شود دلم
مهر تو چون شد پیشه ام
دور از تو نیست اندیشه ام
در راه تو کی ارزشی دارد این جان ما
پاینده باد خاک ایران ما.
زندگینامه حسین گل گلاب