همه چیز درباره عنصر پلاتین (Pt)
پلاتین، (به انگلیسی : Platinum) با علامت اختصاری Pt و عدد اتمی ۷۸، عنصری از جدول تناوبی در دسته فلزات واسطه است که در ادامه بیشتر با آن آشنا می شوید. با دانشچی همراه باشید.
پلاتین از گروه فلزات واسطه به رنگ سفید-خاکستری، متراکم، رسانا و شکلپذیر است و از باارزشترین فلزات گرانبها محسوب میشود. نام این فلز برگرفته از واژه اسپانیایی پلاتینا به معنی «نقره کوچک» است.
پلاتین کمترین واکنشپذیری در بین تمامی فلزات را دارد و همچنین مقاومت بسیار بالایی نسبت به خوردگی دارد و حتی در محیطهای بسیار داغ نیز این ویژگی را حفظ میکند. بیشتر کاربردهای عنصر پلاتین به دلیل این ویژگیها و خاصیت کاتالیزوری بالای آن است.
پلاتین از نادرترین عناصر در پوسته زمین است و غلظت آن فقط ۵ در میلیارد است. پلاتین به صورت آزاد در طبیعت وجود دارد و معمولاً همراه دیگر فلزهای خانواده پلاتین یعنی پالادیم، روتنیوم، رودیم، ایریدیم و اسمیوم دیده میشود. همگی این ۶ عنصر ویژگیهایی شبیه به هم دارند و عناصری بسیار نادر هستند.
شناسنامه پلاتین
عدد اتمی : ۷۸
جرم اتمی : ۱۹۵.۱۹
نقطه ذوب : C° ۱۷۶۸.۴
نقطه جوش : C° ۳۸۲۵
شعاع اتمی : Å ۱.۸۳
ظرفیت : ۴
رنگ : سفید مایل به خاکستری
حالت استاندارد : جامد
نام گروه : ۱۰
انرژی یونیزاسیون : Kj/mol 870
شکل الکترونی : [Xe]6s14f145d9
شعاع یونی : Å ۰.۶۲۵
الکترونگاتیوی: ۲۸/۲
حالت اکسیداسیون: ۴
دانسیته : ۲.۱۰۹
گرمای فروپاشی : Kj/mol 19.6
گرمای تبخیر : Kj/mol 510
مقاومت الکتریکی : Ohm m 0.000000106
دوره تناوبی : ۶
تاریخچه پلاتین
عنصر پلاتین از واژه اسپانیولی Platina که به معنی نقره کوچک میباشد، گرفته شده است. سال های زیادی است که پلاتین طبیعی و پلاتین غنی شده آلیاژی شناخته شده است. این فلز توسط سرخپوستهای کلمبیایی استفاده میشده است و اولین مرجع اروپایی به پلاتین در سال ۱۵۵۷ در نوشتههای انسانشناس ایتالیایی ” Julius Caesar Scaliger” دیده میشود که از آن ، بهعنوان یک فلز اسرار آمیز که از معادن آمریکای مرکزی بین Darién ( پاناما ) و مکزیک استخراج شده و نیز گفته شده است: “تا کنون حتی با هنرهای اسپانیایی ها هم غیر قابل ذوب است.”
اسپانیائیها این فلز را وقتی اولین بار وارد اسپانیا شدند Platina نامیدند. آنها به آن ، به چشم یک ناخالصی در نقره ای که استخراج میکردند نگاه میکردند و اغلب از آن صرف نظر میکردند.
پلاتین توسط “Antonio De Ulloa” ستاره شناس و “Don Jorge Juan y Santacilia” کشف شد. هر دوی آنها توسط پادشاه فیلیپ پنجم برای پیوستن به یک ماموریت جغرافیائی در پرو که از ۱۷۳۵ تا ۱۷۴۵ طول کشید، دعوت شدند. در میان چیزهای دیگر در کلمبیا اولوا ، Platina del pinto را مشاهده کرد که فلزی بیاستفاده بود که به همراه طلا در New Granada (کلمبیا) پیدا شده بود.
privateerهای انگلیسی کشتی اولوا را در سفر بازگشت توقیف کردند. اگر چه در انگلستان با او خوش رفتاری شد و حتی در انجمن سلطنتی عضو شد، تا سال ۱۷۴۸ از انتشار یافتههایش در مورد فلز ناشناخته منع شد. قبل از آن در سال ۱۷۴۱ ، “Charles Wood” مسقلا این عنصر را جدا کرده بود.
پلاتین در حال حاضر با ارزشتر و گرانتر از طلا میباشد و از این جهت جایزههای پلاتینی بهتر از جایزههای طلایی میباشند. قیمت پلاتین بسته به فراوانیش تغییر میکند، ولی معمولا ۸ برابر طلا ارزش دارد. برای مدتهای طولانی تعریف استاندارد متر بر اساس فاصله بین دو علامت بر روی شمش پلاتین-ایریدیوم بود که در سور ( Sevres )نگهداری میشد، تعیین شده بود. از این فلز همچنین در تعریف “Standard Hydrogen Electrode” نیز استفاده میشود.
ویژگی های پلاتین
فلز پلاتین در هنگامی که خالص باشد، بسیار زیبا و به رنگ نقرهای مایلبه سفید بوده ، هادی جریان الکتریسیته و نرم و قابل انعطاف میباشد. این فلز دربرابر خوردگی مقام است. ویژگی های کاتالیزوری فلزات گروه ششم از خانواده پلاتین بسیار برجسته و مهم میباشد. ( توجه داشته باشید که هیدروژن و اکسیژن در مجاورت پلاتین منفجر میشوند). دوام بالا و خاصیت ضد تیرگی پلاتین دلیل استفاده از این فلز در ساخت جواهرات ظریف و زیبا میباشد.
دیگر ویژگیهای ممتاز این فلز ، پایداری در برابر واکنش های شیمیایی ودماهای بالا و خاصیت پایدار الکتریکی میباشد. از تمامی این ویژگیها در صنعت استفاده میشود. پلاتین در مجوارت با هوا در هیچ درجه ای اکسید نمیشود، اما توسط سیانیدها ، هالوژن ها ، گوگرد و بازهای قوی خورده میشود. این فلز در اسیدهیدروکلریک و اسید نیتریک حل نمیشود، ولی بهراحتی در محلول تیزاب سلطانی حل میشود( اسید کلرو پلاتینیک را به وجود میآورد ). حالت های اکسیداسیون پلاتین +۲،+۳ و +۴میباشند.
کاربرد های عنصر پلاتین
♦ فلز پلاتین یا پلاتینیوم یکی از فلزاتی میباشد که موارد استفاده گوناگونی دارد.
♦ این فلز به طور گسترده در صنعت جواهر سازی، ساخت انواع سیم، صنایع شیمیایی و… مورد استفاه قرار می گیرد.
♦ از پلاتین در ساخت کورههای الکتریکی دمای بالا نیز استفاده میشود.
♦ با گرم کردن فلز پلاتین میتوان مقداری از گاز هیدروژن را آزاد ساخت.
♦ با ذخیره سازی این گاز میتوان از آن به صورت سوخت وسایل نقلیه استفاده کرد.
♦ از یکی از آلیاژهای فلزات پلاتین و رادیوم در صنعت شیمیایی به عنوان کاتالیزور استفاده میشود.
♦ یکی از این کاتالیزورهای پلاتین نام دارد که در تولید گاز با عدد اکتان بالا مورد استقاده قرار می گیرد.
♦ یکی از آلیاژهای فلزات پلاتین و کبالت، دارای خاصیت مغناطیسی میباشد که از آن در تشکیل میدانهای مغناطیسی بسیار قوی استفاده میشود.
♦ فلز پلاتین در علم پزشکی نیز موارد استفاده متعددی نیز دارند.
♦ از آلیاژ این فلز و فلز اوسمیوم در تولید و ساخت دستگاه تنظیم کننده ضربان قلب استفاده می گردد.
♦ همچنین این آلیاژ در ساخت دریچههای جایگزین برای قلب، کاربرد دارد.
♦ از فلز پلاتین در علم داروسازی، در تولید داروهای درمان سرطان خون نیز استفاده میشود.
♦ این فلز در ساخت دهانههای موشک، سوخت موشک و سایر سیستمهایی که در مدت طولانی میبایست در دمای بالا قرار گیرند، استفاده می گردد.
قیمت پلاتین
قیمت پلاتین از طلا نوسان بیشتری دارد. این فلز معمولاً در وضعیت ثبات و رشد اقتصادی گرانتر از طلاست و قیمت آن تا دو برابر طلا میرسد اما در دورههای بیثباتی اقتصادی گاهی از طلا ارزانتر میشود. چراکه پلاتین در درجه اول کاربرد صنعتی دارد و در زمان رشد اقتصادی تقاضای آن افزایش پیدا میکند در حالی که طلا بیشتر کاربرد سرمایهگذاری دارد و در زمان ناآرامی اقتصادی تقاضای آن بیشتر میشود.
مثلاً در جریان رکود اقتصادی سال ۲۰۰۸ قیمت پلاتین از ۲۲۵۲ دلار برای هر اونس تروا (۳۱٫۱ گرم) به ۷۷۴ دلار رسید و در واقع دوسوم ارزش خود را از دست داد اما در همان مقطع طلا از ۱۰۰۰ دلار به ۷۰۰ دلار کاهش یافت و فقط کمتر از یکسوم ارزش آن کاهش یافت. قیمت پلاتین در اوایل سال ۲۰۱۳ حدود ۱۴۵۰ دلار برای هر اونس (نزدیک به ۱۴۰ هزار تومان برای هر گرم) بودهاست.
ایزوتوپ های پلاتین
پلاتین طبیعی از ۵ ایزوتوپ پایدار و یک رادیوایزوتوپ Pt-190 که نیم عمر بسیار طولانی ۶ میلیارد سال را دارد تشکیل شده است. ایزوتوپ های رادیواکتیوی زیاد دیگری نیز برای این عنصر وجود دارند که پایدار ترین آنها Pt-193 بوده که نیمه عمر آن ۵۰ سال میباشد.
تاثیر پلاتین بر سلامتی
از برخی از ترکیبات دارویی حاوی پلاتین برای شیمیدرمانی برخی انواع سرطان استفاده میشود. پلاتین به عنوان فلز خطر جدی برای انسان ندارد، اما نمکهای پلاتین خطراتی از قبیل دگرگونی ژنتیکی، سرطان، حساسیتهای پوستی، تخریب ارگان های بدن مانند معده، کلیه و مغز استخوان و سیستم شنوایی دارد. البته با توجه به مقاومت بسیار بالای پلاتین در مقابل فرسایش خطر واقعی این فلز در حد فلزات دیگر نیست.
اثرات زیست محیطی پلاتین
اثرات زیست محیطی پلاتین هنوز ثابت نشده که کاربرد پلاتین در محصولات فلزی باعث ایجاد مشکلات زیست محیطی میشود اما ثابت شده که در محیطهای کاری عوارض شدیدی را برای سلامتی ایجاد میکند. پلاتین از اگزوز ماشینهایی که بنزین سرب دار مصرف میکنند، وارد هوا میشود.
در نتیجه در گاراژها و تونل ها میزان پلاتین در هوا بیشتر از حد معمول میباشد. اثرات پلاتین بر روی جانوران و محیط زیست هنوز به طور دقیق بررسی نشدهاست. تنها چیزی که میدانیم این است که پلاتین بعد از جذب در ریشه گیاهان تجمع مییابد.
این که آیا خوردن ریشه گیاهانی که حاوی پلاتین هستند برای انسان و جانوران مضر است یا نه، هنوز معلوم نیست. میکروارگانیسمهای موجود در خاک قادرند پلاتین را به مادهای مضرتر تبدیل کنند اما در این مورد اطلاعات اندکی داریم.
پیشنهادی: همه چیز درباره عنصر طلاعنصر پلاتین _ دانشچی