دانشچی پورتال جامع تحقیق و مقاله، مطالب علمی و هنری ، وبگردی و…
آشنایی با کاربردها و خطرات پنبه نسوز
پنبه نسوز چیست و چه کاربردهای دارد
آزبست یا پنبه نسوز یا پنبه کوهی (به انگلیسی: Asbestos) که در علم زمین‌شناسی به کانی نامهربان معروف است، در اصل یک کانی سیلیکاتی حاصل از ماگما و در واقع نوعی سنگ آذرین درونی است. (چون سنگ آذرین هستند ریز بلور اند) و بطور کلی نام گروهی از ترکیب‌های معدنی منیزیم و سیلسیم است که بیشتر در طبیعت به صورت الیاف معدنی و سنگ یافت می‌شود.
این مواد به خاطر مقاومت زیادی که در برابر گرما و آتش دارند به عنوان مواد نسوز بکار می‌روند. گاهی به این ماده «پشم شیشه» نیز گفته می‌شود. در ساختمان پنبه کوهی یا پنبه نسوز، عناصری مانند سیلیسیم، منیزیم و آهن وجود دارد. پنبهٔ کوهی در طبیعت به رنگ‌های سفید، قهوه‌ای و آبی به چشم می‌خورد. این ماده سرطان زا و استفاده آن در اروپا و آمریکا ممنوع است.
تاریخچه پنبه نسوز
حدود ۲۵۰۰ سال قبل از میلاد در فنلاند از پنبهٔ کوهی برای ساخت ظرف‌های گلی استفاده می‌شده‌است و در مقیاس محدود، از حدود ۲۰۰۰ سال قبل استفاده از پنبهٔ کوهی برای تهیهٔ لباس مرسوم بوده‌است.
هرودوت (۴۵۰ سال قبل از میلاد) نقل می‌کند که چگونه رومیان مردگان خود را قبل از سوزاندن درون پارچه‌های بافته شده از پنبهٔ کوهی می‌پیچیدند تا بهتر بتوانند خاکستر مرده خود را جمع‌آوری نمایند و این ماده را «آمیانتاژ» یعنی خلل ناپذیر، پلیدنشدنی و فسادناپذیر می‌نامیدند.
پنجاه سال بعد از میلاد مشکلات مربوط به پنبهٔ کوهی و استفاده از ماسک‌های ویژه که از ورود غبار پنبهٔ کوهی جلوگیری می‌کرد مطرح بود. گفته می‌شود شارلمانی لباسی از پنبهٔ کوهی داشت که با پوشیدن آن از درون آتش عبور کرد و تطهیر شد و هیچ صدمه‌ای به او نرسید.
در سال ۳۰۰ قبل از میلاد تئوفراستوس که از شاگردان ارسطو بود در کتاب خود به نام درباره سنگ‌ها به ماده بدون نامی، شبیه چوب پوسیده اشاره کرده‌است که که در اثر اختلاط با نفت می‌سوزد، بدون آن که آسیبی ببیند.
طبری در کتاب تاریخ شاهان و پیامبران می‌نویسد که خسرو پرویز دستاری داشت از جنس پنبهٔ کوهی که برای پاکیزه کردن آن را در آتش می‌انداخت و نابود نمی‌شد.
در سال ۱۸۲۰ یک دانشمند ایتالیایی، برای نخستین بار لباس ضد آتش را با استفاده از الیاف پنبهٔ کوهی تولید کرد. در اوایل قرن بیستم، یک مهندس اتریشی به نام لودویک هاچک از ترکیب الیاف این ماده با سیمان، موفق به اختراع سیمان نسوز شد، که با استقبال جهانی روبرو گشت.
با آن که تاریخ استفاده از پنبهٔ کوهی و بیماری‌های ناشی از آن تقریباً هم‌زمان و متقارن بوده‌است اما اولین مورد بیماری «آزبستوسیس» که عامل آن الیاف پنبهٔ کوهی است یکصد سال پیش در انگلستان شناسایی شد. بیمار مردی بود که چهارده سال روی ماشین پنبه زنی کار کرده بود و در ۳۴ سالگی در بیمارستان درگذشت. در کالبد شکافی، تصلب بافت‌های شش وی کاملاً آشکار بود، علاوه بر آن الیاف پنبهٔ کوهی درون شش‌ها قابل رویت بودند.
کاربردهای پنبه نسوز
استفاده از محصولات حاوی آزبست به تعداد زیادی کارخانه کشیده شده است، هرچند اغلب محصولات می‌توانند به عنوان مصالح ساختمانی یا مواد اتوموبیل سازی طبقه بندی شوند، اما تعدادی از آن‌ها عمومیت دارند. فهرست زیر شامل برخی از شناخته‌شده‌ترین کاربردهای آزبست است:
♦ قطعات خودروسازی
یکی از رایج‌ترین کاربردهای آزبست، ساخت قطعات کوچک و کاربردی اتومبیل‌هاست. پنبه نسوز عامل افزایش مقاوت لنت‌های ترمز، صفحه کلاج، آستر کاپوت، واشر و سوپاپ‌ها در برابر سایش است.
♦ کاشی و عایق‌بندی
در کف پوش کردن کف، سقف و پشت بام‌ها عمدتا از آزبست استفاده می‌شود. چسب استفاده شده برای کاشی‌های کف نیز منبع تماس با هوای آلوده بوده است. مثال معروف از سقف‌های دارای پنبه نسوز در ایران، پوشش‌های ایرانیت است.
♦ سیمان‌سازی
سیمان حاوی پنبه نسوز به دلیل وجود الیاف سبک و ایجاد مقاومت زیاد در مصالح ساختمانی استفاده می‌شود. ویژگی عایق بندی و مقاومت زیاد در برابر حرارت و گرما باعث شد یک ماده‌ی مطلوب برای اضافه کردن به سیمان باشد.
♦ صنایع پارچه‌ای
پنبه نسوز به خاطر مقاومت بالا در برابر حرارت و عناصر خورنده در تولید منسوجات و پوشاک استفاده می‌شود. تعدادی از رایج‌ترین منسوجات شامل پتو‌ها، لباس‌های آتش نشانی و تولید نخ است.
کاربردهای پنبه نسوز در ساختمان
? عایق اسکلت بندی فولادی ساختمان‌ها (سفید) ماده چسبنده (آبی)
? صفحات صاف سیمانی (سفید- قهوه ای)
? صفحات موجدار سیمانی (سفید)
? لوله‌ها و قطعات مرتبط
? انواع کاشی‌های آکوستیک (عمدتا قهوه‌ای)
? مواد عایق بندی حرارتی (تصویر زیر)
سایر کاربردها
? ساخت بیشتر مواد نسوز مانند لباس‌های نسوز
? ساخت کاغذ‌های آزبستی برای پوشش لوله‌های الکتریکی
? نوعی ماده پر کننده در آسفالت یا رنگ آمیزی
خطرات پنبه نسوز
آزبست عامل ایجاد سرطان ریه، تخمدان و حنجره است و تصور می‌شود که علت بیماری‌های دیگری مانند سرطان‌های مربوط به معده و روده نیز باشد. با یکبار استنشاق کردن، الیاف پنبه نسوز ممکن است در بدن بماند و به وجود آورنده سرطان شود؛ نوعی بیماری تحریک کننده تدریجی که بر ریه‌ها تاثیر می‌گذارد.
پزشکان متخصص می‌گویند که هیچ مدرکی داله بر شروع بیماری سرطان به علت تماس با هوای بد وجود ندارد. هر میزان از فیبر‌های پنبه نسوز تنفس شده از طریق هوا می‌تواند ایجاد خطرناک باشد. سیگار کشیدن در کنار استنشاق آزبست دو عامل اصلی سرطان ریه هستند. در سال ۲۰۰۷ انجمن بهداشت جهانی اقدامات جهانی در جهت ریشه‌کن کردن بیماری‌های مربوط به آزبست انجام داد. سازمان بهداشت جهانی تحریمی را پیشنهاد و ماده کریتوزیل را به عنوان علت سرطان معرفی کرد.
شایع‌ترین بیماری‌هایی که با تماس یا استنشاق آزبست ارتباط مستقیم دارند، شامل چهار بیماری زیر می‌شود:
۱- آزبستوز
این بیماری سرطان نیست. آزبستوز یک بیماری عروقی و مرتبط با شش‌هاست که با تنفس طولانی مدت فیبر‌های پنبه نسوز در دراز مدت ایجاد می‌شود. شاید ۲۰ سال طول بکشد تا نشانه‌های این بیماری خود را نشان دهند. فیبر‌های آزبست تجمع یافته در شش‌ها، باعث ایجاد یک لایه بافت اضافی بر روی شش‌ها می‌شود؛ بنابراین به مرور زمان ظاهر شش‌ها شبیه لانه زنبور خواهد شد.
این بافت به وجود آمده، سفت و انعطاف‌ناپذیر است، بنابراین شش‌ها به مروز زمان کند‌تر عمل می‌کنند و عملکرد خوبی از خود نشان نخواهند داد. تنگی نفس، سفتی قفسه سینه، سرفه مزمن و رنگ پوست مایل به آبی از نشانه‌های این بیماریست. تغییر رنگ پوست به آبی به خاطر عدم وجود اکسیژن کافی برای بدن است، چراکه شش‌ها توانایی تنفس خوبی ندارند.
۲- سرطان ریه
سرطان ریه در افرادی که در معرض پنبه نسوز قرار می‌گیرند بسیار شایع است. در این بیماری یک تومور در ریه یا قسمتی از شش به وجود می‌آید. اگر این تومور درمان نشود، تومور در سراسر شش پخش شده و به مرور به سایر قسمت‌های بدن راه پیدا می‌کند. مهمترین نشانه این بیماری سرفه متعدد و مزمن است. معمولا ۱۰ تا ۲۰ سال طول می‌کشد، تا سرطان ریه در اثر استنشاق پنبه نسوز نشانه‌های خود را در فرد بروز دهد.
سرطان ریه در افرادی که در معرض پنبه نسوز قرار می‌گیرند بسیار شایع است.
۳- بیماری‌های مرتبط با پرده جَنب
پرده جنب پرده‌ای است که کل قفسه سینه و تمام سطح شش‌ها را می‌پوشاند. پنبه نسوز می‌تواند با ایجاد بافت‌های وصله مانند بر روی پرده جنب خطرساز باشد. آب آوردن و تجمع آب در این پرده نیز از دیگر خطرات قرار گرفتن در معرض آزبست خواهد بود. این بیماری به کاهش ظرفیت ششی و کاهش توانایی شش‌ها منجر خواهد شد.
۴- مزوتلیوما
این سرطان بسیار نادر است و بر پرده جنب تاثیر می‌گذارد. ایجاد این سرطان دقیقا با استنشاق پنبه نسوز رابطه مستقیم دارد. تومور‌ها بر روی پرده جنب ایجاد می‌شوند و به مرور به شش‌ها و دیوار قفسه سینه راه پیدا می‌کنند. تا به امروز درمانی برای این بیماری وجود ندارد. پس از قرار گرفتن در یک محیط دارای پنبه نسوز، بروز نشانه‌های این بیماری، معمولا ۳۰ تا ۴۰ سال طول می‌کشد.
سازمان بهداشت جهانی تخمین می‌زند که در حدود ۱۲۵ میلیون نفر از مردم در محیط کار خود در معرض آزبست هستند و هر سال حداقل ۱۰۷۰۰۰ نفر در سراسر جهان به علت استنشاق هوای آغشته به فیبر‌های آزبست از محیط کار جان خود را از دست می‌دهند.
تخمین زده می‌شود که حدود نیمی از مرگ و میر‌ها از سرطان ناشی از استنشاق هوای آلوده به پنبه نسوز در محیط کار ایجاد شده است. علاوه بر این طبق مصوبه‌ای در دسامبر ۲۰۱۶، مرگ و میر ۱۸۰۲۲۵ نفر از مردم در سال ۲۰۱۳ مرتبط با تماس در هوای آلوده آغشته به آزبست مطرح شد. فشار و سنگینی بیماری‌های مرتبط با پنبه نسوز حتی در کشور‌هایی که استفاده از آنرا در اوایل سال‌های ۱۹۹۰ ممنوع اعلام کردند، هنوز روبه افزایش است.
پیشنهادی: تحقیق در مورد سرطان و انواع آنراههای کاهش و جلوگیری از خطرات پنبه نسوز
هیچ‌گاه مواد و وسایل دارای پنبه نسوز را دریل‌کاری، چکش‌کاری و سوراخ نکنید. از بریدن، حرکت‌دادن، شکستن یا اره کردن این مواد نیز پرهیز کنید. اگر نمی‌دانید کدامیک از وسایل خانه دارای آزبست است، بهتر است از متخصصان این حوزه کمک بگیرید یا از جنس مواد منزل خود آگاهی لازم را به دست آورید.
از مواد جایگزین مناسب به جای پنبه نسوز استفاده کنید. برای مثال پشم شیشه استاندارد، سلولز و فایبرگلاس تنهای مواردی از مواد بی‌شماری هستند که قابلیت جایگزینی آزبست را دارند.
برای کاهش خطر پنبه نسوز، بهتر است با رعایت مراقبت‌های لازم، مواد دارای این ماده را مرطوب نگه دارید. البته این کار تنها در برخی موارد کارآمد است.
