با بی مهرگان و دسته بندی آن ها آشنا شوید!
بیمهرگان گروه بزرگی از جانوران را تشکیل میدهند که در همه جای کره زمین پراکنده هستند و شامل شاخهها و ردههای زیادی هستند. بیمهرگان جانورانی هستند که در بدنشان اسکلت استخوانی وجود ندارد.
بی مهره به معنای بدن بدون ستون مهره است. البته بدن همه ی جانوران بی مهره کاملا نرم یا بدون حفاظ نیست، برخی از آن ها یک پوسته ی سخت بیرونی از جنس آهک یا کیتین دارند. این پوسته به عنوان زره عمل می کند، اما در عین حال برخلاف استخوان های ما به جای درون، از بیرون نوعی اسکلت برای جانور به وجود می آورد.
بیش تر جانوران بی مهره جثه کوچکی دارند، بیش تر آن ها در آب زندگی می کنند و شناور بودن آن ها در آّب سبب شده است که وزن شان کاهش یابد و بتوانند وزن خود را تحمل کنند.
انواع بیمهرگان
بیمهرهگان به دو دستهی ساده و پیشرفته تقسیم میشوند. بیمهرهگان ساده شامل اسفنجها –کیسه تنان – کرمها میشود. بیمهرهگان پیشرفته نیز شامل نرم تنان – خارتنان و بندپایان میشود.
⇐ بیمهرهگان ساده
- اسفنج ها
- کیسه تنان
- کرم ها
اسفنجها:
بیش از بیست هزار گونه هستند. این جانوران از تعداد زیادی یاخته ساخته شدهاند که شبکه ای از لوله تشکیل میدهند.این یاختهها اندام تشکیل نمیدهند بلکه هر یک به طور جداگانه تغذیه و نفس میکشند.
کیسه تنان:
بدن آنها چندین نوع سلول برای کارهای تخصصی مانند گوارش- حرکت- حس کردن و… دارد. کیسه تنان مانند اسفنجها در آب زندگی میکنند و اقسام زیادی از آنها در آبهای گرم – شور و کم عمیق هستند. این جانوران به دو صورت متحرک مانند عروس دریایی و گروهی که قادر به جابهجایی نیستند مانند مرجانها هستند.
کرمها:
کرمها را بر اساس درجه پیچیدگی بدن به سه گروه کرمهای پهن – لولهای و کرمهای حلقوی تقسیم میکنند. درجه پیشرفتگی ساختمان در بدن کرمهای حلقوی به حدی است که دانشمندان آنها را جزو بیمهرههای پیچیده قرار میدهد.
⇐ بیمهرهگان پیشرفته
- نرم تنان
- خارتنان
- بندپایان
بندپایان:
بندپایان شامل حشرات، مورچه ها،عنکبوت ها، خرچنگ ها و هزارپاها می باشند. نمونه هایی از بندپایان در جنگل، دریا و حتی خانه ها یافت می شود مانند مورچه، پروانه، خرچنگ، هزارپا و … بندپایان فراوان ترین گونه جانوران بی مهره هستند.
حشرات ۶ پا دارند. عنکبوت ها ۸ پا دارند. بعضی سمی و بعضی غیر سمی اند. خرچنگ ها در آب زندگی می کنند پوشش خارجی بدن آنها سفت است. بعضی خرچنگ ها خوراکی هستند. هزارپاها بعضی علف خوار و بعضی گوشتخوارند. هزارپای گوشتخوار، سمی است.
خارتنان:
این گروه جانوران نسبتاً کمیاب هستند- همه انواع آنها در دریا آن هم در دریای گرم زندگی میکنند. خارتنان دستگاه تنفس – گدش خون و دفع ندارند. به جای دستگاه گردش آب دارند.
نرم تنان:
این گروه از جانوران تقریباً ۱۲۸۰۰۰ گونه میباشند.همه نرم تنان به جز تعداد معدوی در آب زندگی میکنند. بدن بیشتر نرم تنان را صدف آهکی از بیرون میپوشاند هر چه صدف بزرگتر و سنگینتر باشد حرکت جانور کندتر است.
نرم تنان پس از بندپایان (arthroda) بزرگترین و متعددترین شاخه جانوری میباشند که در اقیانوسها- آبهای شیرین و نقاط مختلف خشکیها و به طور کلی در همه جا یافت میشوند.
نرم تنان دارای اندازههای مختلفی هستند. گونهای از سفالوپوداها به نام الکیتئوتیسarchiteathis بسیار بزرگ است و طول صدف پیچشی آن گاهی تا ۲۰ متر میرسد. سفالوپودا بزرگترین جانور بیمهره است. در مقابل نرم تنان کوچکتر به اندازه کمتر از میلیمتر نیز مشاهده میشوند.
بسیاری از نرم تنان صدفهای ضخیم و سنگینی دارند اما در داخل صدف بدنی نرمی دارند. نرم تنان دارای بدن نرم و بدون بند هستند. منشاء آنها در مسیر تکاملی کاملاً مشخص نیست. این موجودات هم به کرمهای بندار و هم به کرمهای پهن شباهت دارند.
حقایقی درباره بی مهرگان
♦ شش گروه اصلی از بی مهرگان وجود دارد
میلیون ها جانور بی مهره سیاره ما به ۶ گروه اصلی تقسیم می شوند: بندپایان (حشرات، عنکبوت ها و خرچنگ ها)، مرجانیان (چتر دریایی، مرجان ها و شقایق دریایی)؛ خارپوستان (ستاره دریایی، خیار دریایی و توتیای دریایی)؛ نرم تنان (حلزون، راب دریایی، ماهی مرکب و هشت پا) کرم های بخش بخش (کرم خاکی و زالو)؛ و اسفنج ها.
البته، تنوع در هر یک از این گروه ها بسیار گسترده است به همین خاطر است که به عنوان مثال دانشمندانی که درباره حشرات مطالعه می کنند، خیلی علاقه مند به مطالعه درباره خرچنگ نعل اسبی نیستند.
افراد حرفه ای تمایل دارند بر خانواده ها یا گونه های بی مهره خاصی تمرکز کنند.
♦ بی مهرگان اسکلت یا ستون مهره ها ندارند
در حالی که مهره داران براساس داشتن مهره ها یا ستون مهره ها مشخص می شوند، بی مهرگان به طور کامل فاقد این ویژگی هستند. اما این بدان معنی نیست که همه مهره داران مانند کرم ها و اسفنج ها نرم اند.
حشرات و خرچنگ ها از ساختار بدن شان با ساختارهای سخت خارجی که استخوان بندی بیرونی (exoskeletons) نامیده می شود پشتیبانی می کنند. شقایق دریایی هم دارای اسکلت های «هیدرواستاتیک» است که ورقه هایی از عضله است که به وسیله یک حفره داخلی پر از مایع پشتیبانی می شود.
با این حال، توجه داشته باشید که نداشتن ستون مهره ها لزوماً به معنی نداشتن سیستم عصبی نیست؛ برای مثال، نرم تنان و بندپایان با نورون مجهز شده اند.
♦ اولین بی مهرگان یک میلیارد سال پیش تکامل یافته اند
اولین بی مهرگان به طور کامل از بافت های نرم تشکیل شده بودند. این بی مهرگان اولیه ۶۰۰ میلیون سال پیش، با ورود و ترکیب مواد معدنی اقیانوس به داخل اسکلت بیرونی تکامل یافتند.
تخمین زمانی که بی مهرگان به وجود آمده اند کار ساده ای نیست، چراکه واقعیت این است که بافت های نرم تقریباً هیچ وقت ثبت فسیلی نمی شوند.
دیرینه شناسان می دانند اولین بی مهرگان حفظ شده در فسیل (که مربوط به دوره ادیاکاران است) باید اجدادی داشته باشند که به صدها میلیون سال پیش برمی گردند اما راهی برای ارائه شواهد وجود ندارد.
با این حال، بسیاری از دانشمندان بر این باورند که اولین بی مهرگان چند سلولی یک میلیارد سال پیش بر روی زمین ظاهر شدند.
♦ بی مهرگان ۹۷ درصد تمام گونه های جانوری را تشکیل می دهند
از لحاظ تعداد گونه، نه از لحاظ وزنی، بی مهرگان متعددترین و متنوع ترین جانوران روی زمین هستند. فقط برای این که چشم اندازی را مشخص کنیم باید بگوییم که حدود ۵،۰۰۰ گونه پستاندار و ۱۰،۰۰۰ گونه پرنده وجود دارد؛ در حالی که در میان بی مهرگان، حشرات به تنهایی حداقل یک میلیون گونه (و احتمالاً بیشتر) را تشکیل می دهند.
چند عدد دیگر را هم ذکر می کنیم تا قانع شوید: حدود ۱۰۰۰۰۰ گونه از نرم تنان، ۷۵۰۰۰ گونه از عنکبوتیان و ۱۰،۰۰۰ گونه از اسفنج ها و مرجانیان وجود دارند.
♦ بیشتر بی مهرگان دچار دگردیسی و تغییر شکل می شوند
بچه های جانوران مهره دار وقتی از تخم بیرون می آیند درست مثل بزرگسالان به نظر می رسند وهمه شان کم و بیش یک دوره ثابت رشد دارند. اما این امر در مورد بیشتر بی مهرگان صادق نیست.
بیشتر بی مهرگان در چرخه زندگی شان دوره های دگردیسی و تغییر شکل وجود دارد و موجود بی مهره ای که به طور کامل رشد کرده خیلی متفاوت از نوجوان همان جانور به نظر می رسد.
مثال کلاسیک این پدیده، تغییر شکل کرم به پروانه است که از مسیر مرحله حدواسط شفیره انجام می گیرد (البته یک گروه از مهره داران، یعنی دوزیستان هم دچار دگردیسی می شوند؛ که شاهد آن تغییر شکل بچه قورباغه ها به قورباغه است.)
♦ برخی از گونه های بی مهرگان کلنی های بزرگی را تشکیل می دهند
کلنی ها گروهی از جانوران یک گونه هستند که در طول بیشتر چرخه زندگی شان با هم در ارتباط باقی می مانند. اعضاء کار تغذیه، تولید مثل و پناه گرفتن از شکارچیان را با هم تقسیم می کنند.
کلنی های بی مهرگان بیشتر در زیستگاه های دریایی وجود دارند و افراد به اندازه ای با هم تجمع می کنند که به صورت یک موجود زنده غول پیکر به نظر می رسند. از جمله کلنی های بی مهره دریایی مرجان ها، عروس های دریایی و آب دزدک هایی دریایی هستند.
بر روی خشکی، اعضای کلنی های بی مهرگان مستقل از هم هستند، اما باز هم در سیستم های اجتماعی پیچیده به هم ملحق می شوند؛ آشنا ترین حشرات تشکیل دهنده کلنی، زنبورها، مورچه ها، موریانه ها هستند.
♦ اسفنج ها ساده ترین بی مهرگان اند
در میان بی مهرگان تکامل یافته بر روی سیاره، اسفنج ها از لحاظ فنی مثل جانوران هستند، اما دارای بافت ها و اندام های متمایز نیستند، دارای بدن های بی تناسب و نامتقارن اند، و همچنین جایی چسبیده اند (محکم در سنگ ها یا کف دریا ریشه کرده اند) به جای این که متحرک (قادر به حرکت) باشند.
از جمله پیشرفته ترین بی مهرگان روی زمین، می توانیم از هشت پا و ماهی مرکب نام ببریم که دارای چشمان بزرگ و پیچیده، استعداد استتار و سیستم های عصبی پراکنده (اما به خوبی یکپارچه شده) هستند.
♦ تقریبا همه ی انگل ها بی مهره اند
انگل موجود زنده ای است که از فرآیندهای حیاتی یک موجود زنده دیگر بهره برداری می کند یا در فرایندی آن را تضعیف می کند یا می کشد. برای این که یک انگل به طور مؤثری کارش را انجام دهد باید به اندازه کافی کوچک باشد تا بتواند به داخل بدن حیوان دیگر صعود کند.
همین دلیل به طور خلاصه توضیح می دهد که چرا اکثر انگل ها بی مهره هستند- شپش ها، کرم های لوله ای و نماتدها به اندازه کافی کوچک هستند تا بتوانند اندام های خاصی را در بدن میزبان های بدشانس شان آلوده کنند. (بعضی از کوچک ترین انگل ها مانند آمیب ها، از نظر فنی بی مهره نیستند اما متعلق به یک خانواده از حیوانات تک سلولی به نام تک یاختگان ( پروتوزوآ یا پروتوزوئرها) هستند.
♦ بی مهرگان رژیم های غذایی متنوعی دارند
همانطور که حیوانات مهره دار گیاهخوار، گوشت خوار و همه چیزخوار وجود دارد، همان محدوده ی رژیم های غذایی نیز در بی مهرگان یافت می شود: عنکبوت ها حشرات دیگر را می خورند، اسفنج ها میکروارگانیسم های کوچک را از آب می گیرند و مورچه های موسوم به برش دهنده برگ انواع خاصی از پوشش گیاهی را به درون لانه هایشان وارد می کنند به طوری که می توانند قارچ مورد علاقه خود را کشت کنند.
بی مهرگان همچنین برای تجزیه لاشه حیوانات مهره دار بزرگی که می میرند حیاتی هستند، به همین دلیل است که شما اغلب پرندگان کوچک یا سنجاب ها را می بینید که به وسیله هزاران مورچه و دیگر حشرات پوشانده شده اند.
♦ بی مهرگان بی نهایت برای علم مفیدند
اگر در دو حوزه درباره بی مهرگان مطالعه نمی شد ما خیلی کمتر از آن چه امروزه می دانیم درباره ژنتیک اطلاعات داشتیم: این دو حوزه یکی مطالعه درباره مگس میوه معمولی و دیگری مطالعه درباره نماتدهای کوچک (Caenorhabditis elegans) است.
مگس میوه با اندام های خوب تمایز یافته اش به پژوهشگران کمک می کند تا ژن هایی که صفات آناتومیک خاصی را تولید می کنند (یا مهار می کنند) را رمزگشایی کنند.
نماتدهای کوچک هم از چند سلول (کمی بیش از ۱۰۰۰) تشکیل شده اند که ایجاد این موجود زنده را می توان به راحتی با جزئیات ردیابی کرد.
علاوه بر این، تجزیه و تحلیل های اخیر از یک گونه از شقایق دریایی کمک کرده است که ۱۵۰۰ ژن ضروری مشترک در همه حیوانات، هم مهره دار و هم بی مهره را شناسایی کنیم.
پیشنهادی: درباره مهرهداران بخوانیدبی مهرگان و انواع آنها _ دانشچی